Аман Саспаев: Ажайып дүйнө жөнүндө баян

On By oshakir

АҢГЕМЕ Жарыгы мол атайын жасалган бөлмөнүн ортосуна бир гана кроват коюлган. Кроваттын сол жагында чоң терезе, ал терезеде кызыл гүлү бар кең жалбырактуу куш бурак өсүмдүктөр кумураларда өсөт. Оң жагында дубалга такай стол коюлган да анын үстүнө түрдүү приборлор орнотулган. Кроватта купкуу болгон арык киши жатат. Анын шылынып түшкөн жаак эти, ак аралаган чачы, ичкерген мойну – кандайдыр бир жан жеген ооруну элестетет. Жер кепелерге өсүп калуучу кээ бир өсүмдүктөр порумдаш келген ушул киши анда-санда гана көзүн ачып, өзүн кыйнаган […]

Аман Саспаев: Окшобогон тагдырлар

On By oshakir

АҢГЕМЕ I Керегеси жерден кулач көтөрүлүп жепирейген төрт там мындан он жылга жуук мурда, Апрель көңтөрүлүшүнөн[1] кийин медреселерден оолак «жаңыча салынган мектеп» деп аталчу. Балдар жуушан тээп, чикит чаап, чүкө ойной берип мектептин тегереги чөп баласы кылтыйгыс болуп тапталган. Эртеден кечке ызы-чууга белчесинен малынган бул мектеп көбүнчө аарынын уюгун элестетет. Мугалимдери жөнүндө айта турган болсок, мектептин кароолчусунан айырмаланбаган төрт-беш жүдөө киши көз көрсөтүп жүргөнү болбосо, адатта булар ээн баш балдар чогулуп ойноп жаткан ээн тамдын ээси өңдөнүп балдарды тыйымыш болуучу […]

Аман Саспаев: Прометей жана Зевс

On By oshakir

АҢГЕМЕ Прометей менен уулу кудай Зевстин чатагы жөнүндө, бул күнгө чейин ар кыл сүрөттөлгөн жомоктор тараган. Алардын кайсынысы чындыкка жакыныраак? Мына бул татаал ой жүгүртүүнү талап кылган суроо. Ал эми чындыгында, дүйнөнүн башка бурчтарына да көз жүгүртө келгенде, иштин жай мааниси төмөнкүдөй эле го деген ойго келем. I Деңизге малына кирип токтогон кызыл асканын капталында, тегерегине бадалдар жыш өскөн зор үңкүр турат. Адамдар бул үңкүрдү жакында гана таштап чыгышты. Анын төмөн жагында, катмарланган кумдак жээкке туташкан жашылдык, апай төш аянтча […]

Аман САСПАЕВ: Жылуулук…

On By oshakir

АҢГЕМЕ Келин баланы жакшы көргөнүмөн, өзүмдүн кыздарыма деген мээримимди ага арнаган учурларым көп. Туугандарымдын үйүндө болсо да, ушундай бир эби кыйышып турган бүлөнүн жашап турушу эмнегедир боюма жылуу кан чурката берүүчү. Кокус ал үйгө барып калганымда, биздей карттардын алдынан ийменип мындай боло бергенинин өзү көп келиндин колунан келе бербес. Айталык, мен өңдүү карт педагогдор буга кантип ыраазы болбосун! Асмандан түшкөн периштедей болгон бул келин асиресе чай куюп отурганда, монтоюп, кичине баласын алдына алып, бакыракай көздөрү менен жоош гана карап коюп, […]

Аман Саспаев: Турмуш таразасынын граммы

On By oshakir

АҢГЕМЕ Күндө эртең менен мекеме алдынан өрүк саткан абышканы кездештирүүчү элем. Анын анжыр жалбырагы менен жабылып, жаш маянын жыты буркураган себетинде кыпкызыл же сапсары болуп эзилип бышкан, сүйрү өрүктөр жашырынып жатуучу. Кишилер жакындаганда абышканын кууш көздөрү ойноктоп, кардарга чоң урмат билдиргенсийт. «Деген менен, бул чал куу болсо керек!» деген ой пайда болду менде. Бир күнү кызматташ досум экөөбүз атайын өрүк жеш үчүн мекеменин алдына чыктык. Өрүкчү чал кездешпеген соң көчөнүн аркы жагында өрүк сатып жүргөн баланы чакырып алдык. Болтойгон жаш […]

Аман Саспаев: Көздөр, көздөр

On By oshakir

АҢГЕМЕ Жолоочулап бара жатып, «Н» селосунун кичинекей, ашканасына кирдим. Көбүнчө мындан ары-бери өткөн шоферлор азыктанышат. Ашкана жол үстүндөгү шоферлордун жупуну кийимдерине, орой шылдыңдашып, эркин отурууларына мүмкүндүк берип тургансыйт. Шоферлор гана эмес, мындай жерге кирген ар бир киши эмне кылса да өөн сезилүүчү түрү жок. Бизде, адатта, көпчүлүк жыйналуучу жерде тамеки тартылбайт. Бирок мында көк түтүн дайыма ашкананын төбөсүн каптап турат. Тамак берилүүчү тешиктен, пияз менен куурулган майлуу эттин жыты чыгып, андан даамдуу тамактын буусуна семирген ашмачынын чулчуйган бети да көрүнө […]

Аман САСПАЕВ: Туура жооп

On By oshakir

АҢГЕМЕ Кечке маал, газеталарды оодарып карап отурган он беш жашар уулум менин жаныма газетанын бир санын көтөрүп келди. Мен бирдеме жазымыш болуп үстөлүмдө отургам. – Папа, бир газетада карама-каршы эки пикирди бирдей кубаттап да жаза беришеби? – деп сурады ал. Мен калемимди ары коюп, бир аз ойлонуп калдым. Албетте, сегизинчи класста окуп, азамат болуп калган балага ойлоп жооп берүүгө туура келди. – Мүмкүн, жаңылыштык чыгаар. – Жок, папа, атайын… «Анда, көрөлүчү» – дедим да газетаны колума алдым. Бала сөөмөйү менен […]

Аман САСПАЕВ: Кайтып келүү

On By oshakir

АҢГЕМЕ Сереңбай деген жигит Кашымды көп урат. Кашым болсо, айылдагы кадыресе келиндердин бири. Бирок ал өзүнүн күлгүн жаштыгын, туңгуч сүйүүсүн арнап деп коёлук… Сереңбай менен жашаганына беш жылга аяк басты. Бул беш жыл – чындыгын айтканда, өзүн чырмаган, бактысыздык жылдары болду. Ал эми Сереңбайдын өзү барып турган эси жок жигиттерден эмес. Жүрүм-туруму, айткан сөздөрү башка жигиттерден көп айырмаланбайт. Анын бир эле «арзыбаган» жаман адаты бар – ичет! Ал ичип үйгө келип, босогодон теңселе аттаганда, Кашым кекиликтей жорголой баштайт. Бир кездери […]

Аман САСПАЕВ: Каныкейдин алтын билериги (шедевр)

On By oshakir

АҢГЕМЕ Улуу даражалуу балгер, дөргө Эрликхан: «О, Манибатмахум!» деп колун таяна аюу талпагынан өөдө турду. Кечинде ал Чадан — бутканага барып, шам түбүндө Латманатка сыйынып, зулхурал жасоого ниеттенип отурган. Чакыра келген жоокер ийменип, босогодон жылган жок. Дөргө бүкүрөйө басып, эшикке жакындаганда, карылык азабынан кышылдап, бучкактагы көк жибекке оролгон калың китепти зорго алды. Жоокер жардамдашмак болду эле, дөргө көзүн жуумп, сол колу менен жай гана «тийбе!» деген ишарат көрсөттү. Анан: — Хан жалгызбы? — деди ал тилин шылпылдата. — Улуу даражалуум, […]

Кыргыз аңгемесинин классиги

On By oshakir

«РухЭш» сайтынан: Жакында таланттуу кыргыз кара сөзчүсү Аман Саспаевдин «Сарала ит. Аңгемелер» деген китеби жарык көрдү. Китепти түзүү, баш сөзүн жазуу жана редакциялоо түйшүгүн адабиятчы Абдыкерим Муратов ишке ашырган. Чыгаруунун каржылык көмөгүн Кыргыз Республикасынын Президентине караштуу мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссия өз мойнуна алган жана өлкөнүн китепканаларына акысыз таркатылмай болууда. Биз окурмандарыбызга мына ошол китепке жазылган баш сөздү тартуулайбыз жана кези келгенде жазуучунун аңгемелеринен сунуш кылып турабыз. Аман Саспаевдин жазуучулук тагдырында кыргыздын көпчүлүк сөз чеберлерине окшобогон бир турмуштук жагдай бар: […]

Михаил НУАЙМЕ: Өтүнүч

On By oshakir

НОВЕЛЛА Башкы редактор өзүнө өзү ачууланып, телефон аппаратына асыла кетти. Мына, эки сааттан бери өзү кирген партиянын кандидаты жөнүндө макала жазам деп убараланууда. Бирок эч нерсе жазалчу туру жок. Ал он нече бет бирдемелерди чиймелемиш болгон, бирок жакшы чыкпаганы үчүн аларды тытып ыргытты. Эркинирээк отуруп, ишке киришүүгө шарт жок! Мынабул каргыш тийген телефон кем эсептегенде жыйырма жолу шынгырады. Чындыгында, өкүнүчтүү эле, эгер колума телефон трубкасы эмес таш тийип калган болсо, оюмду бузуп, тынчтык бербегендердин чокусуна коюп калар элем,- деп ойлоду […]

Аман САСПАЕВ: Фергана баяны жөнүндө

On By oshakir

Жазуучунун жан дептеринен Кытайдын өтө көрүнүктүү тарыхчысы Сыма Чиендин мындан 21 кылым илгери жазган «Шыжи» («Тарыхый жазмалар») аттуу 130 томдон турган тарыхый китептер сериясынын 123-томунун «Фергана жөнүндө баян» деген 63-бабы, кытай тилинен кыргыз тилине, кыязы, туңгуч ирет которулуп отурат. Бул тарых толугу менен Батыш элдеринин тилдерине, ошондой эле орус тилине да которулган болушу мүмкүн. Анткени ХVIII–ХIХ кылымдардагы Батыш элдеринин жаңы колонияларга арааны аябай ачылып, таманы тийген жерлердеги элдерди жакшылап билип, максаттарына ылайык саясат колдонуунун зарылдыгы, ал элдерге алды менен миссионерлерди, […]

Аман САСПАЕВ: Сарала ит

On By oshakir

АҢГЕМЕ Мурда дайыма көрүп жүргөн, кадимки бир Сарала иттин өмүрү кийинки күндөргө чейин эсимде сакталып, көп ойлорду туудурду. Жандуулардан бул өңдүү жүүнү бош, өзүнө кайдыгер караган немени аз кезиктиребиз. «Дүйнөдөгү ар бир нерсе жашоо үчүн күрөшөт» дейбиз. Андай болсо анын жашап жүрүшү да күрөшсүз болбоого тийиш. Бирок Сарала иттин жашоосу андай эмес. Мени да, башкаларды да ойлонто турган нерсе ушул Сарала иттин тирүү кезинде «ау» деп бир ирет үргөнүн же бирер аял короосунан кууп чыкканда, бөйрөгүнө тийген муштумдай таштын зардабынан […]

Аман САСПАЕВ: Бүгүнкү кытай авторлору байыркы кыргыздар жөнүндө

On By oshakir

Элүүнчү жылдары Үрүмчүдөгү «Эл басмасында» бирге иштешкен уйгур жолдошторум «Кызыл-Суу кыргыз автоном областы жөнүндө обзор» деген кытай тилинде бир китеп жиберишиптир. Китеп 1985-жылы жарык көргөн. Окуп көрсөм, кытай авторлору кыргыз областынын боштондуктан кийинки жалпы абалына кеңири токтолуп, кыргыздардын байыркы тарыхына да бир аз орун беришиптир. Байыркы кытай жылнаамаларына (летопистерине) таянып, кыргыздар жөнүндө эмнелер айтылгандыгына кызыгуучу окурмандар үчүн кыргыз тарыхына тиешелүү тексттерди которуп жарыялоону ылайык таптым. Байыркы гунндар менен түрк тилинде сүйлөгөн уруулардын тарыхын изилдөөчү окумуштуулардан кытай булактарына кайрылбаганы жокко эсе. […]