«Билим — бул акылдын толуктугу эмес, жан дүйнөнүн ойгонушу.»
Рабиндранат Тагор

I. Колониялык билимдин руханий боштугу

Тагор Индиянын англис колониясы доорундагы билим берүү системасын “башка элдин акылына кул болуу” деп мүнөздөгөн. Анын айтымында, билим берүү системасы Индиянын бай руханий жана маданий мурасынан ажырап, евроборборлоштурулган түшүнүктүн куралына айланган. 

Бул система балдарды ой жүгүртүү эмес, жаттоо аркылуу тарбиялап, аларды “мамлекеттик кызматкер” болууга даярдаганы менен, бирок адамдык аң-сезимден алыстаткан. Тагор мындай билимди “жандуу рухтун ордуна кургак акылдын үстөмдүгү” деп атаган.

II. Эркин ой жүгүртүүнүн жетишсиздиги

Тагордун ою боюнча, билим — бул акылга жүктөлгөн маалымат эмес, жаратмандык эркиндикти үйрөтүү. Бирок Индиядагы мектептер “жооп бергенди үйрөтүп, суроо берүүнү унуткан”. Ал мындай кырдаалды “ой жүгүртүүнүн кедейлиги” атаган. Билим, анын түшүнүгүндө: адамды эркин ойлонууга, өз чындыгын табууга жана коомго руханий кызмат кылууга үндөшү керек эле.

III. Адам жан дүйнөсүн тарбиялоо — чыныгы билимдин өзөгү

Тагор билим берүүдө адамдын сезимин жана көркөм түшүнүгүн башкы орунга койгон. Ал “интеллектуалдык билим” менен “адамдык боорукерликтин билимин” айкалыштырууну көздөгөн. Ошондуктан ал өзүнүн «Шантиникетан» аттуу мектебин негиздеп, анда табият менен гармонияда билим алуу, чыгармачылык, ыр, сүрөт жана философия аркылуу адамдын ички дүйнөсүн ойготуу башкы максат болгон.

Тагор мындай дейт: «Биз акылдын жарыгын бергенибиз менен – жүрөктүн отун өчүрүп алабыз.»

IV. Тагордун чакырыгы — билим аркылуу адамды калыбына келтирүү

Тагордун талдоосунун түп маңызы: билим берүү системасы адамдын инсандык толуктугун эмес, өнөр-иштик пайдалуулугун гана көздөгөндө, коом руханий жакырланат. Ал билим берүүнү кайра адамдыкка, боорукерликке жана жаратмандыкка кайтарууга үндөгөн. Тагор үчүн билим — бул “жашоонун көркөм ырын угуунун жана ага катышуунун жолу” болгон.

V. Азыркы доор үчүн мааниси

Бүгүнкү глобалдык билим берүү да Тагор айыптаган катачылыктарды кайталайт:
— Стандарттык тесттерге көз карандуулук,
— Маданий жана этикалык тарбиянын четке сүрүлүшү,
— Техникалык билимдин үстөмдүгү.

Тагор бизди кайра “жандуу билимге”, башкача айтканда адамды жаратмандык жана боорукерлик аркылуу ойготкон билимге кайтарууга чакырат.

Рабиндранат Тагор билимди “жандуу өнүгүүнүн” жана “адам болуунун” жолу катары көргөн. Анын айтымында, билимдин максаты — дүйнөнү өзгөртүү эмес, адамдын өзүн өзгөртүү. Бул идея бүгүн да өз маңызын жоготпойт.

Бул текст Рабиндранат Тагордун «Sikshar Herpher» («Билим берүү жана анын кемчиликтери») аттуу макаласынын мазмунун негиз кылып, Жаратман Интеллектин (ChatGPT) чечмелөөсү менен даярдалды. Максат — кыргыз окурмандарына Тагордун билим философиясын жеткиликтүү түшүндүрүү.

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.