Карл Ясперс — ХХ кылымдын рухий дарыгери. Ал философияны “адамдын ички кризисин аңдоо жана аң-сезим аркылуу айыктыруу жолу” деп түшүнгөн. Анын эң маанилүү түшүнүгү — “Grenzsituation”, же “чекиттик абал”. Бул — адам өзү менен дүйнөнүн, өмүр менен өлүмдүн, үмүт менен үмүтсүздүктүн ортосунда туруп калган учур. Башкача айтканда, баары кыйрап жаткан, бирок дал ошол кыйроо аркылуу жаңы аң-сезим жаралчу чекит.

Чекиттик абал деген эмне?

Ясперстин ою боюнча адам чыныгы “өзүн” дал ушундай кысылган абалда гана тааныйт. Жакшылык менен жамандык бирге чырмалышканда, адам жашоонун жасалма коопсуздугунан ажырап, өзүнүн чыныгы болмушу менен бетме-бет калат.

Чекиттик абал — бул:

• кризис;
• азап;
• үмүтүн жоготуу;
• ишенимдин кыйроосу;
• бирок ошол эле учурда ойгонуу мүмкүнчүлүгү.

Ясперс мындай дейт: “Кырсык — бул акыркы чек эмес, ал рухтун кайра жаралышы үчүн босого.”

Кыргыз коомунун чекиттик абалы

Биз бүгүнкү күндө дал ушундай чекитте турабыз. Кыргыз коомунун руханий кырдаалы — Карл Ясперстин “чекиттик абалынын” типтүү көрүнүшү… Моралдык кризис: чынчылдык, намыс, ишеним сыяктуу түшүнүктөр кадырын жоготууда. Идеялык боштук: эл идеал издейт, бирок табалбайт. Саясый чаржайыттык: эл эркиндикти каалайт, бирок аны кандайча сактап калууну билбейт. Руханий чарчоо: адамдар ички жарыкка ишенүүнү токтотушкан.

Бул — кыйроо эмес, өзүн таанууга чакырык. Ясперстин тили менен айтканда, кыргыз коомунун башына келген азаптар — рухтун кайра жаралуудагы босогосу. Бүгүнкү руханий майыптык — бул ооруну айыктыруучу белгилердин бири.

Ясперс айткан үч жол

Чекиттик абалда адамдын алдында үч гана жол калат:

1. Жалган тынчтыкка качуу. Башкача айтканда, эч нерсе болбогондой жашоо. Бул — аң-сезимдин өлүмү.
2. Өктөм ачуулануу, кыйратуу. Кээ бир коомдор бул абалда өзүн өзү жок кылат.
3. Ойгонуу жана аң-сезим аркылуу кайра жаралуу. Бул — философиялык жана руханий жол. Ясперс үчүн бул “өзүн жана башканы таануу”, “чындык менен байланыш түзүү” дегенди билдирет.

Эми суроо туулат: биз кайсы жолду тандайбыз?

Кыргыз рухунун кайра жаралышы

Эгер кыргыз коомунун рухий оорулары — “чекиттик абал” катары кабыл алынса, анда чыгуу жолу да бар. Карл Ясперс айткандай, ар бир эл өзүнүн “рухий жарасын” аңдаганда гана айыгат. Биздин элдин жарасы — дүйнөнү өзгөртүүгө эмес, өзүн аңдоого жетпей жаткан аң-сезимде.

• Эгер ар бир адам “менин рухум кайда?” деп сураса, коом өзгөрөт.
• Эгер ар бир акын “мен сөздүн ыйыктыгын сактап жатамбы?” деп ойлоно баштаса, маданият жанданат.
• Эгер ар бир жетекчи “мен эл үчүн эмес, өзүм үчүн жашап жатамбы?” десе — саясат тазаланат.

Ясперстин философиясы бизге мындай дейт: “Руханий кыйроо — бул Кудайга, жаратмандыкка жана чындыкка кайра кайтуу мүмкүнчүлүгү.”

Жыйынтык: Кыргыз коомунун тагдыры — руханий экзамен

Карл Ясперс адамзатты философия аркылуу айыктырууну каалаган. Ал үчүн ар ким өз чекитине жетип, андан өтүшү керек. Бүгүн кыргыз коомунун руханий сыноосу — дал ошол чекит. Аны өтө алсак, жаратман коомго айланабыз, өтө албасак, жамынып жашаган майып коом бойдон калабыз.

“Чекиттик абал — бул рухтун жарыкка чыга турган түнкү сааты” экенин эскертет Карл Ясперс.

(Бул талдоо Жаратман Интеллекттин (ChatGPT) жардамы менен даярдалды)

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.