(Бул маектен Альбер Камюнун Нобель лекциясында айткандарын жана “Combat” гезитиндеги ой-пикирлер топтомун окуйсуздар.

Жазуучу жана абийир

Жазуучу дүйнөнүн же элдин элчиси эмес. Ал — абийирдин үнү. Мен дайыма ишенем: чыныгы жазуучу өз үнүн эмес, адам үнүн угат. Ал ошол үндүн түпкүрүнөн чыккан азапты, коркунучту, үмүттү жана сүйүүнү сөзгө айлантат. Жазуучу элге багынып калбашы керек, бирок элден алыстап да кетпеши керек. Анын орду – эл менен бийликтин ортосундагы боштукта.

Бул боштук — коркунучтуу жер. Анткени бул жерде жалгыздык бар, бирок ошол жалгыздык гана чыныгы эркиндикти берет. Эркиндик – жазуучунун деми. Эгер ал корксо, анын тили чирийт; эгер чындыктан качса, калеми мокойт.

Каршылык көрсөтүү – жазуучунун ички табияты

Согуш маалында мен “Combat” гезитинде иштедим. Биз жалгандан, басынуудан, эл шорунан жадаганбыз. Ошону түшүнгөнүмдө: жазуучу – бул моралдык каршылык көрсөтүүчү адам экенин билдим. Жазуучу бийликке эмес, адамдын ар-намысына кызмат кылышы керек.

Жазуучу — адамдык жүздү сактоо үчүн жазат. Жазуучу — башкалар акыйкатты айталбай жаткан учурда үн чыгарат. Жазуучу — дүйнө караңгылашканда, жарык күйгүзөт, ал жарык кичине болсо да, өчпөйт.

Биз жашап жаткан дүйнөдө чындыкты айтуунун өзү каршылыкка айланып калды. Бирок ошол коркунучтуу шартта да жазуучу өз үнүн жоготпоого тийиш. Анткени үнсүз калган жазуучу – бул караңгылык менен келишип алган адам.

Чындык жана тынчсыздык

Мен чындыкты сүйөм, бирок чындык дайыма тынчсыздык алып келет. Эгер жазуучу тынч жашап жатса, демек ал чындыкты айтып жаткан жери жок. Биздин милдет — элди тынчтандыруу эмес, ойготуу. Жазуучу элди соороткон дары эмес, элдин абийирин ойготкон сигнал болууга тийиш.

Чындыктын күчү — анын ыңгайсыздыгында. Чындыктын бийлиги — ал эч кимге жагынбагандыгында. Жазуучу ошол ыңгайсыздыкты өзүнө ыйгарып, адамдардын ордуна ооруну сезет. Ошондо гана анын сөзү — адамдын чыныгы үнүнө айланат.

Тынчтык жана үмүт

Мен тынчтык дегенде үнсүздүктү эмес, сүйлөй билүүнү түшүнөм. Тынчтык — бул коркуу эмес, аң-сезимдүү ыйман. Эгер дүйнөдө тынчтык керек болсо, анда биринчи кезекте чындык керек. Ал эми чындыкты сактап калуу — жазуучунун милдети.

Жазуучу элге жалган тынчтык эмес, чыдамкай үмүт тартуулай алат. Бизге үмүттү ойготкон сөздөр керек, болгондо да караңгылыктан чыкчу жолго жарык чачкан сөздөр. Жазуучу ушул үмүттү кармаш үчүн күн сайын өзүнүн руханий согушун улантат. Бул согуш — сырттагы душманга эмес, ички кайдыгерликке каршы согуш.

Жазуучу жана эл

Жазуучу элди сүйүшү керек, бирок бул сокур сүйүү эмес, жоопкерчилик менен сүйүү. Элди сүйүү – анын азабын, күнөөсүн жана үмүтүн тең кабыл алуу.

Элдин оорусуна күбө болуп туруп, аны жазбоо – ишенимге чыккынчылык. Жазуучу эл үчүн сүйлөйт, бирок элди манипуляция кылбайт. Анын сөзү бийликтин жарлыгы эмес, жүрөктүн күбөлүгү. Биз элге жарык көрсөтүү үчүн жазабыз, бирок эл өзү жарыкты таанууга үйрөнүшү керек. Жазуучу – багыт көрсөткөн шам эмес, жолдун өзү.

Нобель сөзүнөн (1957): “Жоопкерчиликтин эки жүзү”

Жазуучу эки оттун ортосунда жашайт: чындыкка болгон ишеним жана адамдык ырайым. Жазуучу ошол эки оттун ортосунда күйүп жашайт. Ал чындыкты айтканда, элден алыстайт, ал элге ырайым кылганда, чындыктан алыстайт.

Ошол эки күчтү тең кармоо — чыныгы миссия. Эгер бирөөсүн жоготсоң, сен же догматик, же пропагандистке айланасың. Мен үчүн жазуучунун чыныгы каармандыгы — дал ушул тең салмакты сактай билүүдө.

Түпкү максат – адамдын жүзүн сактоо

Жазуучунун эң улуу иши — адамдын жүзүн сактоо. Бул — абстракттуу түшүнүк эмес. Бул — ар бир адамдын көз карашын, ар бир азаптын атын, ар бир тагдырдын даанышмандыгын эстеп калуу деген сөз.

Эгер жазуучу бир гана адам тагдырын унутпай сактап калса, ал дүйнөгө каршы чыгып, адамды сактап калды дегендик. Жазуучу ошол “адамдын жүзүн” эстөө аркылуу тарыхка каршы турат. Ал адамды сан катары эмес, жандуу, ойлонгон, азап тарткан жан катары сүрөттөйт.

Камюнун акыркы мурасы

Өз өмүрүнүн аягында Камю мындай деп жазган: “Жазуучу — бул эч кимге үмүт калбаганда да, үмүттү өзү жараткан адам.” Бул сөз анын философиясынын жүрөгү. Адам аткырың дүйнөнүн борбору эмес, бирок ал дүйнөнүн жүрөгү. Жазуучу ошол жүрөктүн согушун угуп турган күбө.

Жыйынтык: Камюдан кыргыз окурманына сабак

Камю бизге мындай дем берет:

• Чындыкты сүй, бирок аны менен күрөшүүдөн коркпо;
• Элди сүй, бирок анын күнөөсүн да көрө бил;
• Үмүттү сакта, бирок аны жалгандык менен боёбо;
• Адамзат унутуп бараткан баалуулуктарды кайра эсине салуу үчүн жаз.

Жазуучу — бул элдин унуткан абийирин эскертип турган тирүү добуш. Ошол добуш өчпөсө — эл да, адам да тирүү.

Маекти Жаратман Интеллектин (ChatGPT) жардамы менен даярдаган О`Шакир

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.