Элиас Канетти (1905–1994) — Болгарияда төрөлүп, Австрияда калыптанып, кийин Улуу Британияда жашап өткөн дүйнөлүк ойчул-жазуучу. Ал 1981-жылы Нобель сыйлыгына татыган. Канеттинин чыгармалары адабият менен философиянын, психология менен тарыхтын ашташуусу.

Анын эң белгилүү эмгеги — «Масса жана бийлик». Бул китепте Канетти адамзат тарыхын согуштар же падышалар аркылуу эмес, адамдардын топко айлануу инстинкти, коркуу жана бийликке баш ийүү психологиясы аркылуу чечмелейт.

Канетти маектеринде жазуучу эмес, адам табиятын тыңшаган күбө катары сүйлөйт. Канетти бул маегинде бизге жагымдуу сөз айтпайт. Ал адамды сооротпойт. Тескерисинче, ойготот. Анын маектерин окуганда бир суроо жаралат: биз чындап эле өз алдынча ойлонобузбу же массанын ичинде жашынып көнгөнбүзбү?

— Сиз массаны эмнеге коркунучтуу эсептейсиз?

— Массада адам өз жүзүн жоготот. Жалгыз кезде уялган нерсесин, топ ичинде уялбай жасайт. Масса — жоопкерчиликсиздиктин эң ыңгайлуу формасы.

— Андай болсо адамдар эмнеге массаны издей берет?

— Себеби масса коркууну убактылуу жок кылат. Жалгыз адам өлүмдөн коркот. Массанын ичинде өлүм бөлүштүрүлүп кеткендей сезилет.

— А бийликчи?

— Бийлик — башкалардын коркуусун сактап калуу өнөрү. Ким коркууну узак кармай алса, ошол бийлик ээси.

— Зомбулук бийликтин негизиби?

— Жок. Зомбулук — бийликтин алсырап калгандагы белгиси. Чыныгы бийлик зомбулукка муктаж эмес, ал коркуу аркылуу иштейт.

— Адам табиятында эң коркунучтуу сапат кайсы?

— Баш ийүүгө даярдык. Адамдар эркиндиктен эмес, жоопкерчиликтен коркот.

— Жазуучунун милдети эмнеде?

— Жазуучу массаны мактабоого тийиш. Ал массадан обочо туруп, анын ичинде эмне болуп жатканын көрө билиши керек.

— Сиз оптимиссизби?

— Жок. Бирок үмүтсүз да эмесмин. Адам өзгөрө алат. Бирок ал үчүн адегенде өзүнүн массалык инстинктин таанышы керек.

Элиас Канетти адамзаттын коркунучтуу сырын кантип ачкан?

«Адам массадан коркпой калган учурда, эң коркунучтуу абалга жетет»
Элиас Канетти

Масса деген эмне?

Канетти үчүн масса — жөн гана көпчүлүк эмес. Масса — бул адамдын жеке жоопкерчиликтен качкан абалы. Жалгыз адам: уялат, коркот, ойлонуп чечим кабыл алат. А массанын ичиндеги адам: уялбайт, коркпойт, ойлонбойт. Масса адамга эң кооптуу сезимди берет: «Мен жалгыз эмесмин, демек күнөөм жок».

Канеттинин эң курч жери — дал ушул ой.

Масса эмнеден коркот? Канетти мындай дейт: «Массанын ичинде өлүм жеке эмес болуп калат». Бир адам өлсө — трагедия. Миң адам өлсө — статистика. Бул ой бүгүн да актуалдуу: согуштар, митингдер, интернеттеги жапырт жек көрүү – баары массалык психология менен иштейт.

Канеттинин эң оор тыянагы – адамдар көбүнчө зулумдуктан эмес, баш ийүүдөн ыракат алат. Анткени, баш ийүү — адам табиятынын алсыз жери. Канетти адамдагы эң коркунучтуу сапатты ачык айтат: баш ийүүгө даярдык. Эмне үчүн? Анткени баш ийген адам жоопкерчиликти өткөрүп берет, өз оюн билдирбейт, күнөөнү “жогору жакка” жүктөйт.

Бул жерде суроо жаралат: биз бийликтен коркобузбу же өз алдынча ойлонууданбы? Канеттинин эң чоң сабагы: Адам массадан чыкмайынча — эркин боло албайт.

Жаратма Интеллектин (ChatGPT) жардамы менен даярдалды

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.