Милан Кундера (1929–2023) — чех тектүү, кийин Франция жараны болгон жазуучу, эссеист, ойчул. Ал ХХ кылымдагы тоталитаризмдин адам тагдырына тийгизген кесепетин, эң оор таасирин көркөм адабият аркылуу ачып берген автор.

Брно шаарында музыканттын үй-бүлөсүндө төрөлгөн. Жаштыгында Чехословакиянын коммунисттик системасын башынан өткөрүп, 1968-жылдагы “Прага жазынын” кыйрашынан кийин цензурага туш болот. Китептери тыюу салынат, өзү коомдук турмуштан сүрүлөт. Акыры Францияга көчүп, ошол жерде дүйнөлүк деңгээлдеги жазуучу катары толук таанылат.

Анын эң белгилүү чыгармалары: «Болмуштун чыдагыс жеңилдиги», «Күлкү жана унутуу китеби», «Өлбөстүк», «Тамаша».

Кундера үчүн роман жанры — окуя эмес, ой жүгүртүү мейкиндиги. Юмор — курал, ирония — коргонуу, эстутум — каршылык.

— Мырза Кундера, сиз тоталитаризмди көбүнчө “эстутумга каршы күрөш” деп мүнөздөйсүз. Бул эмнени билдирет?

— Тоталитаризм адамдарды өлтүрүүдөн мурда эстутумду жок кылат. Ал окуяны эмес, маанини өчүрөт. Кечээгини унуткан коом эртеңкиге каршылык көрсөтө албайт. Эстутум — эркиндиктин акыркы чеби. Ал ураса, калганын колго алуу оңой.

— “Болмуштун чыдагыс жеңилдиги” — сиздин эң көп талкууланган романыңыз. Бул “жеңилдик” эмнени билдирет?

— Адам жашоосу кайталанбайт. Демек, ар бир чечим — бир гана жолу. Ошол себептен адам жашоосу жеңил, бирок ошол эле учурда чыдагыс. Бизди кыйнаган — жүктүн оордугу эмес, маанинин жоктугу.

Эгер жашоо кайталанса, биз сабак алмакпыз. Кайталанбагандыктан — ар бир ката түбөлүк.

— Эркиндик жөнүндө көп жазасыз. Эркиндик сиз үчүн эмне?

— Эркиндик — тандоо эмес. Эркиндик — эстутумду сактоо укугу. Тоталитардык система адамдан алгач унутууну талап кылат: ким болгонун, эмне үчүн күрөшкөнүн, эмнени сүйгөнүн. А эркин адам — өз тарыхын эстеген адам.

— Юмор сиздин чыгармаларыңызда өзгөчө роль ойнойт. Юмор коргонуу формасыбы?

— Юмор — бул каршылыктын эң акылдуу формасы. Диктатура юмордон коркот, анткени ал олуттуулукту жокко чыгарат. Тоталитаризм – өзүн дайым ыйык көрсөтөт. Юмор ошол ыйыктыкты күлкүгө айлантат. Күлкү — философиянын жатындаш тууганы.

— Сиздин каармандар көбүнчө жалгыз. Бул жеке трагедиябы же жалпы адамдык абалбы?

— Бул заманбап адамдын абалы. Массалык идеологиялар адамды “көпчүлүккө” айлантат, бирок ошол эле учурда ички жалгыздыкты күчөтөт. Адам өзүн жоготпоо үчүн жалгыздыкка качат. Бул — коргонуу, трагедия эмес.

— Сиз “улам-улам унутууга мажбур кылынган коом” жөнүндө көп айтасыз. Унутуу дайыма жаманбы?

— Жеке деңгээлде унутуу кээде айыктырат. Бирок коомдук деңгээлде унутуу — кылмыш. Унутулган кылмыш кайра кайталанат. Тарыхты өчүргөндөр келечекти менчиктеп алышат.

— Жазуучу кандай учурда чыныгы жазуучу?

— Ал идеологияга кызмат кылбай калган учурда гана жазуучу. Жазуучу — суроо берген адам. Жооп берген адам — пропагандист. Роман — жооп эмес, тереңдетилген суроо.

— Акыркы суроо: адам чындап “жүгүнөн арылып” жашай алабы?

— Толук арылуу мүмкүн эмес. Бирок адам өз жүгүн аңдап жашай алат. Тоталитаризм жүктү оорлотот. Ирония гана жүктү көтөрүүгө жардам берет. Жашоо оор эмес, ал маанисин жоготкон кезде оорлошо баштайт.

Жаратма Интеллектин (ChatGPT) жардамы менен даярдаган О`Шакир

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.