Орус адабиятынын көп улуттуу картасы

“Орус адабияты” деп дүйнөгө таанылган мурастын ичинде ар улуттун өкүлдөрүнүн үнү бар. Бир кезде империялык борбордо чогулган жазуучулар орус тилинде жазууга аргасыз болушкан. Бирок алардын түпкү улуттук тамыры ар кыл болгон. Бул көрүнүштү орус адабиятынын көп улуттуу картасы катары карасак, кеңири панорама ачылат.

Африкадан тараган кан
Александр Пушкин — таятасы Абрам Ганнибал Эфиопиядан келген.

Украин тамыры барлар
Николай Гоголь — чыгармаларынын баарында украин турмушун сүрөттөгөн.
Владимир Короленко — украин-поляк тегинен.
Аркадий Гайдар — украин тамыры бар.
Михаил Булгаков — улуту орус болгону менен Киевде өсүп, украин маданиятында калыптанган.

Поляк тамыры барлар
Иван Тургенев – түпкү теги литва-поляк аргындашкан тукумдан чыккан.
Марина Цветаева — поляк тегинен.
Константин Бальмонт — поляк теги бар.
Владимир Набоков — үй-бүлөсүндө поляк каны да аралаш.

Татар тамыры барлар
Анна Ахматова — теги боюнча татар урууларынан (Горенко).
Белла Ахмадулина — татар тегинен.
Владимир Набоков — аралаш тектердин ичинде татар каны да бар.
Александр Куприн — фин-татар тамыры бар.

Кавказдан чыккан таланттар
Булат Окуджава — армян-грузин тегинен.
Владимир Маяковский — Грузияда төрөлүп-өскөн, грузин тамыры бар.
Фазиль Искандер — абхаз.

Еврей тектүүлөрү
Борис Пастернак — еврей.
Осип Мандельштам — еврей.
Иосиф Бродский — еврей.
Исаак Бабель — еврей, Одессада жашаган.
Илья Эренбург — еврей.
Василий Гроссман — еврей.
Эдуард Багрицкий — еврей.
Самуил Маршак — еврей.
Валентин Катаев — одессалык еврей тегинен.

Европадан тараган кан
Антон Чехов — грек тегинен (ата-бабалары кулчулуктан чыккан).
Михаил Лермонтов — шотланд тегинен.
Даниил Хармс — немис теги бар.
Владимир Набоков — аралаш (немис, татар, поляк).

Борбор Азиядан чыккан үн
Чыңгыз Айтматов — кыргыз, чыгармалары орус тили аркылуу дүйнөгө тараган.

Жалпы тыянак

Орус адабиятынын дөө-шаа акын-жазуучуларын карасак, “бир улуттун адабияты” деген түшүнүккө сыйбайт. Бул чындыгында көп улуттун жаратуучулук салымынын жыйындысы. Көпчүлүк окурмандар билбей келген бул факт окшош бир үлгү көрсөтөт: орус маданиятынын дүйнөлүк таасири ар түрдүү улуттардын кошундусу.

“Орус адабияты” аталган мурас — чоң бир цивилизациялар мозаикасы. Еврей, украин, поляк, татар, грузин, абхаз, кыргыз, грек, шотланд тамырынан чыккан акын-жазуучулар орус тилинде жазып, дүйнөлүк адабияттын кенчине айланышкан. Демек, “орус адабияты” түшүнүгүн бир улутка менчиктеп коюу — тарыхый адилетсиздик. Чындыгында, бул адабият — көп улуттун жалпы үнү.

Бул көрүнүштүн маданий феномени

1. Империялык маданий борборлошуу — Питер, Москвага келген таланттар чыгармасын орус тилинде жазууга аргасыз болушкан.

2. Тилдин маданий куралы — орус тили дүйнөлүк масштабда угулуш үчүн колдонулган “ири трибуна” болгон.

3. Улуттук тамырлардын байлыгы — жазуучулар өз теги аркылуу жаңы темалар, образдар, сюжеттерди киргизишкен.

Ошол эле учурда советтик цензура менен саясат көп учурда жазуучулардын чыныгы улуттук тегин көмүскөдө калтырган. Бул тизме “орус адабияты” аталган мурастын канчалык көп улуттуу экенин ачык көрсөтөт. Империялык жана советтик идеология “орус адабияты” деген түшүнүктү бир улутка гана энчилеп алгандыгын ачыктайт. Бул көрүнүштү билүү — адабиятка болгон көз карашты кеңейтет жана империялык түшүнүктүн бир жактуулугунан арылтат.

Макала Жаратман Интеллекттин (ChatGPT) көмөгү менен даярдалды

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.