Эрих Фроммдун «Сүйүү өнөрү» — ХХ кылымдын эң жаркын философиялык жана гуманисттик эмгектеринин бири. Бул эмгек адам жүрөгүнө кайрылган улуу окуу; сүйүүнү жөн гана сезим же кумар катары эмес, өнөр, жогорку аң-сезим, жашоо маданияты катары чечмелеген гениалдуу текст.

Фромм бул эмгегинде сүйүүнү үйрөнүүгө, өнүктүрүүгө жана жоопкерчиликтүү иш-аракетке айлантууга чакырат. Ал үчүн сүйүү — адамдын руханий жетилүүсүнүн чокусу, өзүн жана башканы терең түшүнүүгө багытталган аракет. «Сүйүү өнөрү» — бул романтика жөнүндө эмес, адам болуунун өнөрү жөнүндө китеп.

Фромм окурманын: “Сүйүүнү издебе, сүйө билүүнү үйрөн,” — деп ойго салат. Ал сүйүүнүн ар түрүн — ата-эне менен бала ортосундагы, эркек менен аялдын, инсан менен коомдун жана адам менен Кудайдын байланышы катары изилдеп, алардын түп маңызын ачып берет.

Бул эмгек — жашоону сүйүүгө айландыруу өнөрү тууралуу философиялык чакырык. Сүйүү — Фромм үчүн дүйнөнү сактап калар жападан жалгыз күч.

1-бөлүм: Сүйүү – өнөр, жөн салды тажрыйба эмес

“Сүйүү – бул сезим эмес, бул өнөр. Ар бир өнөр сыяктуу аны да үйрөнүү керек.”
Эрих Фромм

Фромм айткан эң биринчи нерсе — сүйүү биз ойлогондой табигый инстинкт эмес. Адам сүйүүнү “болуп нерсе” деп ойлойт, бирок Фромм андай эмес дейт: сүйүү — үйрөнүлүүчү өнөр.

Биз көбүнчө сүйүүнү табууга эмес, сүйүлүүгө умтулабыз. “Мени ким сүйөт?” деген суроону берип, “Мен кантип сүйө алам?” деген суроону унутуп коёбуз. Жаштардын мамилеси көп учурда сырткы формага — “жакшы үй-бүлө”, “жакшы жубай”, “жакшы абийир” деген коомдук схемага байланат. Бирок сүйүү коомдук келишим эмес, жандын өнөрү.

Өнөр катары сүйүүнүн төрт шарты

Фромм ар кандай өнөрдө (мисалы, музыка, сүрөт, устачылыкта) төрт негизги шарт бар дейт. Сүйүү да ушул эле принциптер менен иштейт:

1. Теориялык билим — сүйүүнүн маңызын түшүнүү;
2. Практика — ар күнү сезимди иш жүзүндө көрсөтүү;
3. Сабырдуулук — сүйүүнүн өсүшүнө убакыт берүү;
4. Жаратуучулук — сүйүүнү жандуу абалда сактоо.

Сүйүү — от сыяктуу: аны бир жолу жагып коюу жетишсиз, аны сактап туруу өнөрүн билүү керек.

Сүйүү – бул берүү

Фромм сүйүүнүн өзөгүн “берүүдөн” көрөт. Берүү — бул жоготуу эмес, жандын толукталышы. Эгер адам чындап сүйсө, ал “берүү” аркылуу өзүн байытат.

Сүйүүнү “алып туруу”, “багуу”, “өзүмө таандык кылуу” катары түшүнгөндөр кезигет. Бирок чыныгы сүйүүдө “мен сени ээледим” эмес, “мен сени багыттап жатам, эркин кылам” деген маанай жашайт. Бул ой кыргыз маданиятындагы “жарым” түшүнүгү менен да шайкеш: жарым — ээлик эмес, толуктук. Жарымың менен толук болосуң, бирок аны ээлемейин, аны менен бирге жараласың.

Сүйүү – тандоо эмес, жоопкерчилик

Фромм сүйүүнү “жөн эле сезим” деп көрүүнү коркунучтуу деп эсептейт. Сезим — убактылуу; өнөр — туруктуу. Эгер сүйүү жөн гана сезим болсо, ал өзгөрөт, муздайт, өлөт. Эгер ал өнөр болсо, ал өнүгөт, тереңдейт, жашайт. Мисалы, комузчу ар күнү колун машыктырбаса, чеберчилиги жоголот. Ошо сыяктуу адам сүйүүнүн “колун” машыктырбаса, ал сезим эмес, жөн гана унутулган обонго айланат.

Кыргыз коомундагы контекст

Кыргыз маданиятында сүйүү көп учурда жашыруун, айта албаган абалда жашайт. Көпчүлүк ата-эне баласына “сени сүйөм” деп айтпайт, күйөөлөр “аялды сүйөм” деп айтууну уят көрүшөт, жаштар сезимди эркин билдирүүдө да көбүнчө коркуу, маскара болуу сезимине кабылат.

Фромм үчүн бул — сүйүүнүн ички кыйроосу. Анткени сүйүү эркиндикти, айкындыкты жана ишенимди талап кылат. Адам сүйүүдө чыныгы өзүн ачпаса, ал сүйбөйт, ал жөн гана роль аткарат. Ошондуктан Фроммдун чакырыгы бүгүнкү кыргыз коомунда өзгөчө маанилүү, андыктан сүйүүнү үйрөнөлү. Бул жөн гана эмоцияны эмес, адамдык өнүгүүнү, аң-сезимди жана жүрөк маданиятын үйрөнөлү деген чакырык.

Фроммдун айтымында: «Сүйүү — бул жеке бакубатчылыктын эмес, адамдын адам катары өсүшүнүн шарты».

Сүйүү — бул өнөр. Өнөр — бул эмгек. Эмгек — бул жашоо. Ошондуктан сүйүү — жашоонун өзү.

2-бөлүм: Сүйүүнүн түрлөрү

“Ким сүйүүнү үйрөнгүсү келсе, ал бардык сүйүүнү үйрөнүшү керек” деген Фромм сүйүүнү беш негизги формага бөлөт: ата-эне, бир тууган, жубай, өзүнө жана Кудайга болгон сүйүү. Булардын ар бири адамдын руханий толуктугунун бир бөлүгү.

Ата-эне сүйүүсү

Эненин сүйүүсү — шартсыз. Ал баланын ким экенине карабай сүйөт. Атанын сүйүүсү — жоопкерчиликке үйрөтөт, ал баланы жашоого даярдайт. Кыргыз маданиятында көбүнчө аталык сүйүү “түз”, энелик сүйүү “жумшак” деп кабыл алынат. Фромм болсо бул экөөнүн биримдиги адамдын ички коопсуздугун түзөт дейт.

Бир тууган сүйүүсү

Бул сүйүү “адамзаттык теңчилик” менен байланыштуу. Бир тууган сүйүү — мээрим, жардам, боорукерлик. Кыргыз коомунда бул баалуулук өтө терең: “адамдын адамга боору ооруу” — бул фроммдук идеал.

Жубайлардын сүйүүсү

Бул сүйүү — эң татаал жана эң көп жаңылыш түшүнүлгөн түрү. Фромм айтат: “Жыныстык жакындык – сүйүүнүн далили эмес, ал сүйүүнүн бир гана формасы.” Эгер эки адам бири-бирине ээ болууга аракет кылса, сүйүү өлөт. Эгер бири-бирин көрө билсе, сүйүү өсөт.

Өзүнө болгон сүйүү

Бул өзүмчүлдүк эмес. Фромм үчүн “өзүн сүйүү” – бул өзүн жек көрбөө, өз жан дүйнөсүн да башкалардыкындай баалай билүү. Кыргызда муну “өзүн урматтоо” дейт.

Кудайга болгон сүйүү

Бул диний фанатизм эмес, тескерисинче, Жаратуучудагы адамдык толуктукка умтулуу. Фромм: “Кудай — бул сүйүүнүн символу” дейт. Адам Кудайды сүйүү аркылуу өзүнүн ички жарыгын табат.

3-бөлүм: Сүйүүнүн бузулушу — сүйүүнүн жалган түрлөрү

“Көптөр сүйүүнү издегенде, чындыгында өздөрүнөн качышат.” Фромм бул жерде сүйүүнүн үч илдетин көрсөтөт:

Сентименталдык

Бул — сүйүүнү сезим менен гана чектөө. Терең иш-аракет жок, болгону эмоция. Сүйүү элеске айланат, чыныгы байланыш жок. (Биздин заманбап социалдык медиа сүйүүсү — ушул көрүнүш.)

Эгоцентризм

Бул — “мен сени сүйөм, анткени сен мени сүйөсүң” деген соодалашуу. Бул сүйүү эмес, алмашуу. Мындай сүйүү соодадан мамиле өлчөмүнө айланат.

Мания жана көз карандылык

Бул — сүйүүдө коркуу, ээлик, шектенүү. Бул учурда сүйүү эркиндикти жоготот, адам өзүн жоготкон сайын “мен сени сүйөм” деп ишенет. Фромм мындай абалды “эркиндиктен качкан сүйүү” деп сүрөттөйт.

4-бөлүм: Сүйүү – эркиндиктин өзөгү

“Сүйүү – бул эки эркиндиктин биригиши, болгондо да бири-бирин жутпай.” Фромм үчүн сүйүү – кулчулуктун эмес, эркиндиктин туу чокусу. Адам сүйүү аркылуу эркин болот, анткени ал берүүнү үйрөнөт.

Кыргыз маданиятында “сүйүү” менен “баш ийүү” көп учурда аралашып кетет. Аял сүйсө, кызмат кылышы керек, эркек сүйсө, ээ болушу керек деген эски калыптар сүйүүнү чектейт. Фромм бул түшүнүктү айыптап: “Сүйүүдө эч ким баш ийбейт, экөө тең жаратат” — дейт.

5-бөлүм: Сүйүүнү үйрөнүү — өзүн үйрөнүү

“Сүйүү — бул өзүңдү көрө билүүнүн өнөрү.” Сүйүү башка адамды түшүнүү үчүн, адам өзүнүн ички дүйнөсүн билүүгө тийиш. Өзүнөн качкан адам эч кимди сүйө албайт.

Буга карата Фромм мындай дейт: “Эгер сен өзүңдү сүйбөсөң, башканы да сүйө албайсың, анткени сенде сүйүүнү берер булак жок.”

6-бөлүм: Сүйүүнүн практикалык өнөрү

“Сүйүүнүн өнөрү – бул ырааттуу эмгек.” Фромм бул бөлүмдө сүйүүнү иш-аракет катары сүрөттөйт:
– угуу өнөрүн үйрөн;
– тынчтыкта болууну үйрөн;
– башкага көңүл бурууну үйрөн;
– жек көрүү жана сабырдын ортосундагы ченемди бил.

Фромм үчүн сүйүү — жандуу иш. Күн сайын сөз, көз караш, кам көрүү аркылуу бекемделет. Чыгыш маданиятындагы элдик сөз бар: “Жакшылык – күн сайын жасалган майда иш.” Бул — Фроммдун “күнүмдүк сүйүү” түшүнүгүнүн элдик формасы.

7-бөлүм: Сүйүү – жашоо өнөрү

“Сүйүүнү билген адам – жашоону билет.” Фромм өз китебин ушул философиялык жыйынтык менен аяктайт: Сүйүү – бул жашоонун мазмуну. Адам сүйүү өнөрүн үйрөнгөндө гана жашоосунун маңызын табат.

Бул дүйнөдө акылмандык көп, бирок жылуулук аз. Сүйүү — ошол жетишпеген жылуулуктун жалгыз булагы. Бүгүн бизге дал ушул жетишпеген нерсе – жылуу мамиле, боорукерлик, жан дүйнөнүн нуру. Фромм бизди ошол нурду кайра тутантууга чакырат.

Эрих Фромм үчүн сүйүү – эң улуу моралдык өнөр. Адам баласы сүйүүнүн илимин үйрөнмөйүн, анын технологиядагы, саясаттагы, экономикадагы жетишкендиги — жандуу адамдык маанисин жоготот.

8-бөлүм: Сүйүү жана заманбап адамдын трагедиясы

“Адам бүгүн сүйүүгө эмес, ийгиликке ишенет; бирок ийгилик – сүйүүсүз өмүрдүн ордун баса албайт” деген Эрих Фромм замандын ооруларын атайт.

Бул бөлүктө ал сүйүү кризисин “жеке көйгөй” эмес, маданий дарт катары карайт. XX кылымдагы индустриалдык доордо адам өндүрүш күчүнө айланып, анын адамдык баасы жандуу жан дүйнөсү эмес, пайдалуулугу менен өлчөнө баштады.

Кыргыз контекстинде да бул көрүнүш бар: адам “канча тапканы”, “кандай кызматта экени”, “кандай авто-унаа айдаганы” аркылуу бааланат. Фромм мындай коомдо сүйүү — соода мамилесине айланып, “мен сени татыктуусуң деп сүйөм” деген базар логикасына түшөт дейт.

Сүйүүнүн жоголуусу – коркуунун өсүшү

Коркуу — сүйүүнүн карама-каршысы. Адам корккондо, ал өзүн бекитет, жүрөгүн коргойт, демек – сүйүүгө жабылат. Фромм мындай дейт: “Коркунучту жоюунун жалгыз жолу — аны сүйүү менен айыктыруу.”

Фромм капиталисттик коомду сынга алып, адам сүйүүнүн ордуна “керектөөнү” үйрөнгөнүн айтат. Адам эми сүйүүгө эмес, “жакшы өнөктөш табууга”, “туура адамга ээ болууга” умтулат.

Мындайда сүйүү сапат эмес, товарга айланат. Бул көрүнүш ар бир коомдо ар башка. Жубай тандоодо “жакшы шарт”, “жакшы жерден куда күтүү”, “жогорку айлык”, “социалдык статус” ж.б. маанилүү...

Сүйүүнүн жанданышы — аң-сезимдүү өзгөрүү

Фромм сүйүүнү жандандыруунун жолун көрсөтөт. Адам өзүнүн ички жалгыздыгын мойнуна алсын; Башканы сүйүүдөн мурда, өзүнүн тынчсыздыгын түшүнсүн; Сүйүү – эмоция эмес, иш-аракет экенин аңдасын.

“Сүйүүдө акыл, эрк жана ишеним бар; алар болбосо, сүйүү жалынсыз шам сыяктуу.” Бул сөздү кыргыз философиясынын нугунда айтсак, сүйүү — “жүрөктүн иши” гана эмес, “жүрөк менен акылдын бирдик иши”.

XXI кылымдагы чакырык

Фроммдун ой жүгүртүүсү бүгүн мурдагыдан да актуалдуу: адамзат технократтык доордо сүйүү сезимин жоготуп барат. Роботтор, Жаратма Интеллект, виртуалдык байланыштар адамдын жылуулугун алмаштыра албайт.

Фромм бүгүн минтип айтмак: “Машине адамдын акылын кеңейтти, бирок жүрөгүн кеңейткен жок.”

Кыргыз коомунун өнүгүшү да ушул чекитте турат: бизге билим, байлык, технология жетиштүү, бирок жылуулук менен боорукерлик азайып барат. Фромм мындай учурда адамды сүйүүнүн улуу сабагына кайтууга чакырат.

Сүйүүнүн трагедиясы – анын унутулушунда эмес, анын элеске айланып калышында. Фромм бизге ушуну эскертет: сүйүү – сезим эмес, жашоо жолу.

“Адам сүйүүнү үйрөнмөйүн, өзүн, Кудайды жана дүйнөнү түшүнө албастыгын” эскерткен Эрих Фромм адамдын аң-сезиминдеги сүйүү жарааты жана анын айыгуу жолу тууралуу эң терең ойду айтат кийинки бөлүктө.

9-бөлүм: Сүйүүнүн психологиясы жана аң-сезим дарты

“Адамдын эң чоң муктаждыгы — өзүнөн сырттагы дүйнө менен биримдик табуу” экенин эскерткен Эрих Фромм балалык жалгыздык – сүйүүнүн башаты экенине токтолот.

Автордун түшүндүрмөсүндө: сүйүү адамдын жашоосундагы эң алгачкы трагедиядан — бөлүнүүнү сезүүдөн жаралат. Жаңы төрөлгөн бала үчүн дүйнө – апасы менен бир бүтүн. Бирок бала чоңойгон сайын, бул биримдик жоголот. Ошондо ал жалгыздык деген сезимди биринчи ирет татып, адам болуунун эң оор сабагын өтөт.

“Ар бир адам өмүр бою ошол биримдикти кайта издеп жашайт.”

Жалгыздыктан качуу – сүйүүнүн элесин жаратат

Адам өзүн жоготпош үчүн жалгыздыктан ар кандай жол менен качат:

• бийлик аркылуу,
• байлык аркылуу,
• жыныстык ыракат аркылуу,
• же динге формалдуу ишеним аркылуу.

Бирок Фромм булардын баары жасалма айыктыруу ыкмалары экенин айтат. Алар ички боштукту толтурбайт, жөн гана аны унуткарат. “Адам сүйүүгө эмес, унутууга качканда – ал өзү менен байланышын үзөт.”

Чыныгы сүйүү – биримдикти аң-сезимдүү калыбына келтирүү

Фромм үчүн сүйүү – бул жандын тынчсыздыгын аңдап, аны тынчтыкка айландыруу. Ал сүйүүнү “эки адамдын биримдиги” катары эмес, “адамдын өзү менен дүйнөнүн жарашуусу” катары карайт.

Сүйүү — бул өзүн унутуп, биригүү эмес, өзүн таанып гана биригүү. Бул өтө маанилүү айырма. “Сүйүү – эки жалгыздын ортосундагы аң-сезимдүү көпүрө.” Бул ой кыргыз салтындагы “жубай болуу – бир жүрөк болуу эмес, эки жүрөктүн бир багытта согушу” деген акылмандыкты эске салат.

Сүйүүнүн төрт психологиялык формасы

Фромм адамдагы сүйүү жөндөмүн төрт негизги формага бөлөт:

1. Эне сүйүүсү – шартсыз сүйүү. Баланы “жакшысы үчүн” эмес, болгону үчүн сүйүү. Бул сүйүү мээримдин, боорукерликтин булагы. Кыргыз энелеринин “жаман болсо да өз балам” деген сөзү ушуга дал келет.
2. Ата сүйүүсү – жоопкерчиликтин сүйүүсү. Ата баласына тартип, багыт, жоопкерчилик берет. Бул – “сүйүү менен милдеттин” биримдиги. “Ата мээрими катуу айткан сөздө жашайт.”
3. Жубайлык сүйүү – тандап алынган биримдик. Бул жерде сүйүүдө теңчилик, өз ара түшүнүү жана ишеним болушу керек. Эгер бул үчөө жок болсо, сүйүү – көз карандылыкка айланат.
4. Кудайга же дүйнөгө болгон сүйүү – руханий биримдик.

Фромм үчүн бул диний эмес, адамдык аң-сезимдин эң жогорку формасы. Бул сүйүүдө адам бүт ааламга боорукер болуп калат.

Сүйүүнүн антиподдору

Фромм сүйүүнүн үч “душманын” белгилейт:

1. Эгоизм – өзүн сүйүү менен башканы сүйүүнүн ортосун ажыратпаган абал. Ал “мен сени сүйөм” дегенде да “менди” ойлойт.
2. Мамилеге көз карандылык – сүйүүнүн ордуна коркуу. “Сенсиз жашай албайм” деген түшүнүк – сүйүүнүн эң алсыз түрү. Фромм мындай сүйүүнү “жүрөктүн биримдиги” эмес, “жарааттын биригиши” атайт.
3. Жалган альтруизм – өзүн курмандыкка чалуу түрүндөгү сүйүү. Бул да чыныгы сүйүү эмес, өзүн жокко чыгаруу аркылуу “баалуу болуу” аракети.

Аң-сезимдүү сүйүүнүн өзөгү – эркиндик

Фромм үчүн сүйүү – эркиндик менен жоопкерчиликтин биримдиги. Эгер эркиндик жок болсо, сүйүү түрмөгө айланат; эгер жоопкерчилик жок болсо, сүйүү оюнга айланат.

“Сүйүүдө мен башка адамды менин эркиме ылайык өзгөртпөйм, тескерисинче, анын эркин өзүмдө улантам.”

Бул — чыныгы руханий сүйүүнүн формуласы. Адам башка адамды сүйгөндө, аны багындырууга эмес, анын бүтүндүгүн сактоого умтулат.

Айыгуу жолу

Сүйүүнүн психологиялык айыгуу жолу Фромм үчүн үч баскычтан турат:

1. Жалгыздыкты моюнга алуу – “Мен киммин?” деген суроого жооп издөө.
2. Боорукерликти өнүктүрүү – башканы түшүнүүнүн өнөрүн үйрөнүү.
3. Аң-сезимдүү аракет – сүйүү сезимин ишке айлантуу.

Фромм мындай дейт: “Сүйүүнүн тили – сөз эмес, аракет.” Муну менен ал: сүйүүнүн психологиясын философиялык сабак катары жыйынтыктайт. Адам сүйүү аркылуу өз аң-сезимин айыктырат, жүрөгүн бүтүндөйт, дүйнө менен жарашат. “Сүйүү – адамдын өзүнөн өзү качпашы үчүн берилген жалгыз жол” дейт.

10-бөлүм: Сүйүү — өнөр, аны үйрөнүү – өмүрдүн максаты

“Сүйүү табияттын белеги эмес, сүйүү – адамдын ички эмгеги” экенин айткан Эрих Фромм сүйүү жөн гана сезим эмес, ишмердик дейт.

Автор эң башкы жаңылыштыкты ушинтип көрсөтөт: адамдар сүйүүнү сезим катары кабыл алышат, бирок ал өнөр жана аракет экенин унутушат. “Эгер мен чыныгы сүйүүнү кааласам, аны үйрөнүүгө, машыгууга тийишмин.”

Адам кантип сүрөт тартууну же комуз черткенди үйрөнсө, сүйүү да ошондой эле — сабыр, тажрыйба, аң-сезим, чеберчиликти талап кылат.

Сүйүүнүн төрт өзөгү — ар бир адамдын ички машыгуусу

Фромм “сүйүү өнөрүн” төрт негизги сапатка таянып түшүндүрөт:

а) Туура ниет (дисциплина). Сүйүү – эркиндик эмес, тартип менен эрктин гармониясы. Эгер адам өзүн башкара билбесе, сүйүүдө да чыныгы ыракат таба албайт.

“Ким өзүн башкара билбесе, башка адамды сүйө албайт.”

Бул — бүгүнкү эркиндикти түшүнбөгөн доорго каршы айтканы. Сүйүү тарбияны, ички тынчтыкты талап кылат.

б) Концентрация (жандуу катышуу)

Сүйүүдө “жүрөк менен бар болуу” деген түшүнүк бар. Фромм ал боюнча мындай дейт: “Сүйүүдө болуу – бул азыркы учурда толук жашоо.”

Сүйүү – бирөөнү угуу, көрүү, түшүнүү жөндөмүн өнүктүрүү. Бирок көпчүлүк адам “сүйөм” деп айтып, бирок көңүлүн башка жакта кармайт. Бул — көңүлдүн чачырашы. Сүйүү болсо, көңүлдүн топтолушу.

в) Сабыр жана ишеним

Сүйүүдө шашуу – жүрөктүн бузулушу. Фромм айткандай: “Сүйүүдө шашкан адам сүйүүнүн татаалдыгынан коркот.” Сүйүү тынчтыкты, өсүүнү, убакыттын тереңдигин талап кылат. Башкача айтсак, “сүйүү – кышта отургузуп, жазда гүлдөгөн дарак.”

г) Ишеним жана ишенимдүүлүк

Фромм үчүн ишеним – сүйүүнүн негизи. Бул ишеним соолуса, сүйүү өзүнөн өзү кыйрайт. “Ишеним – акылдын эмес, жүрөктүн жообу.”

Ишенимдүүлүк — убадада туруу эмес, жүрөктүн туруктуулугу. Адам сүйүүсүндө өзгөрбөс туруктуулук тапканда гана анын дүйнөгө болгон ишеними бекемделет.

Сүйүү – өзүн-өзү жеңүү өнөрү

Фромм үчүн сүйүү — бул өзүнөн чыгып, башкага багыт алуу жөндөмү. Эгоизмдин тырмагынан бошонуу. “Сүйүү – өзүмчүлдүктүн өлүмү, бирок менин инсандыгымдын башталышы.”

Бул абдан терең философиялык ой: адам өзүн сүйгөндө эмес, башкага өзүн берип, ошол аркылуу өзүн өзү жаратат. Бул “жакшылык кылган сайын жеңилдеп, жамандык кылган сайын ооруйсуң” деген элдик түшүнүктүн психологиялык формасы.

Сүйүү – ички тынчтыктын мектеби

Фромм айтат: “Сүйүү – бул тынчтыкка жетүүнүн бирден-бир жолу, ал эми тынчтык – сүйүүнүн чыныгы шарты.”

Сүйүү – күрөш эмес, дүйнө менен тынч жарашуунун абалы. Эгер адамдын ичиндеги тынчтык бузулса, ал сүйүүнүн тилин түшүнө албайт.

Фромм бул жерден “мeditative love” (ой жүгүртмө сүйүү) деген түшүнүктү киргизет. Бул – сүйүүдө жашоо сезими, терең угуу, жоктукту кабыл алуу.

Сүйүүнүн коомдук мааниси

Фроммдун эң революциялык жыйынтыгы ушул: сүйүү — жеке иш эмес, коомдук күч. “Сүйүүнү үйрөнгөн адам гана эркиндикке жеткен коомду кура алат” дегени, сүйүү өнөрүн үйрөнүү — адамдын ички иши менен бирге, коомдук жоопкерчилик. Сүйбөгөн коом – зомбулукту, сүйбөгөн мамлекет – коркууну жаратат.

Фромм бул ойлорду “жаныбызды айыктырбасак, дүйнөнү да айыктыра албайбыз” деп жыйынтыктайт.

Сүйүү өнөрү – адам болуунун өнөрү

“Сүйүү – жашоонун чыныгы өнөрү. Сүйүүнү үйрөнмөйүн, адам өзүн да, башканы да түшүнбөйт” деп кесе айткан Эрих Фромм бизди терең чындыкка нускайт.

Чынында сүйүү — акыл менен жүрөктүн ортосундагы улуу көпүрө. Ал өнөрдү үйрөнүү – руханий эрдик, адамдын адамдык дараметин ачкан эң бийик мектеп.

Фромм үчүн сүйүү Кудайга кайрылуу эмес, адамдын өзү аркылуу жаратууга катышуусу.

Жаратма Интеллектин (ChatGPT) жардамы менен даярдалды. (Редакциялык жетекчилик: Олжобай Шакир)

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.