Батыштын күнүмдүк гуманизми — биз үчүн үмүт нуру

Мен Батыш өлкөсүндө өмүр сүрө баштагандан бери, күндөлүк жашоонун кичинекей жагдайларында адам өмүрү кандай бааланат, ушул сыяктуу өз көзүм менен күбө болгон байкоолорумду баяндайын. Бул жакта качкын болуу — күнөөсү жок болуп качкынчылыкка түшүү эмес, адамдыкка, эркиндикке болгон ачылыш.

Бир курдай медициналык текшерүүдөн өтүп, ракка каршы алдын алуу борборуна бардым. Жөнөкөй анализдер, сканерлер, доктур менен маектешүү — баары акысыз. Бул — жөн гана бейтапка эмес, адамга болгон урмат. Бизде “бир тамчы кан болсо, көмөк күтүлөт” деп, көп учурда ооруканага айланып калат. А бул жакта оорунун алдын алуу беренеси күчтүү.

Ошондой эле айлык менен жашаган элдин үнү угулат. Эгер бийлик элдин муктаждыгын көз жаздымында калтырса, коом өз бийлигин заматта ордуна коёт: митингдер, демонстрациялар башталат. Эл түздөн-түз бийликке талап коёт — мыйзам, тынчтык жолу менен. Бул күчтүү механизм бийликти элге кызмат кылууга мажбурлап турат. Бизде болсо көп учурда бийлик элден алыс, толгон шылтоолор менен коргонушат элден. Элди уккан бийлик бийлик эмес, кызматчы болууга тийиш.

Батышта социалдык кызмат, билим берүү, саламаттык сактоо системалары эл үчүн иштейт, кичинекей бала да “иммунитет деп аталган нерсе” жөнүндө биле алат, үй-бүлө көйгөйлөрү үчүн жардам издейт. Ал жерде качкын деген статус да эч тоскоол эмес, ал мүмкүнчүлүк катары каралат. Тил үйрөнүүгө акысыз курстар, иш табууга жардам, жашоого интеграциялоо программалары — баары бекер.

Мен эми ойлойм: качкын болуу — белгилүү бир өмүр сыноосу. Бирок Батыш мага көрсөткөнү — бул сыноо гана эмес, жаңы түшүнүккө жол ачкан эң сонун мектеп. “Эми эмне дегим келет?” — деп өзүмдөн сурайм: биздин коомдо да “адамдыкка” болгон урмат-сыйды күнүмдүк турмушта орнотсок эмне болбосун?

Билим менен укук — коомдун тиреги

Батышка келген күндөн тартып мени таң калтырганы — билим берүү тармагындагы эркиндик жана укук системасынын иштеши. Бала бакчадан университетке чейин билим алуу – ар бир адамдын башкы укугу.

Мектептерде баланын жөндөмүнө жараша багыт берүү күчтүү. Кимдир бирөө музыка же сүрөт өнөрүнө жакын болсо, ага атайын жол ачылат. Тандоо мүмкүнчүлүгү берилет. Ким инженер болууну самаса, ага жол көрсөтүлөт. Бизде көп учурда “жакшы окусаң дарыгер бол” деген сыяктуу түшүнүк жашайт. Ал эми Батышта — бала өз жөндөмүнө жараша калыптанат.

Мени дагы бир таң калтырганы — билим берүүдөгү теңчилик. Байдын баласы менен мигранттын баласы бир партада отуруп окуйт, бирдей тамак жейт, бирдей китеп колдонот. Бул теңчилик коомдун ар бир катмарына жайылган. Элди бөлгөн кастык эмес, бириктирген түшүнүк калыптанат.

Ал эми укук системасы — чыныгы калкан. Адам кайсы улуттан болбосун, кайсы статусу болбосун, мыйзам алдында тең. Полицей аны токтотсо — адегенде өзүн тааныштырып, анан гана суроо берет. Соттор да эл ишенимине ээ, себеби чечимдери ачык, негиздүү.

Бизде көп учурда мыйзам — күчтүүлөрдүн куралы. Ал эми Батышта мыйзам — алсыздын да, күчтүүнүн да бирдей тиреги. Укук системасы иштебесе, коом өнүкпөйт. Бул мыйзам чындыгында элди коргоп, бийликтин чегин көрсөтүп тургандыктан, коомдо бейпилдик орнойт.

Ошон үчүн Батыш коомунда эл өзүн эркин сезет: “Менин укугум бар, аны эч ким тебелебейт” деп ишенет. Ал ишеним адам тагдырын өзгөртүп, коомду тең салмактап турат.

Бизге да сабак ушул: билим берүүдө теңчилик жана укуктук адилеттик болмоюн, коомубуз алдыга жылбайт.

Жарандык коомдун күчү жана ыктыярчылык маданияты

Батыш коомун байкап жүрүп түшүнгөнүм: коомдун туруктуулугу мамлекеттин жалгыз аракети эмес экен. Ал жакта жарандардын өз ара уюшуп, коомдук демилге көтөргөнү — күнүмдүк көрүнүш.

Мисалы, көчөлөрдү, парктарды тазалоо же жетимдерге жардам берүү сыяктуу иштерди өкмөт кылсын деп күтүп отурбайт. Аны эл өзү уюштуруп, ыктыярчылар чыгып аткарат. Бул — “менин өлкөм” деген сезимдин анык белгиси. Бизде көп учурда “мамлекет кылсын” деп күтөбүз. Ал эми Батышта “мамлекет — бул мен, өзүм!” деген түшүнүк калыптанган.

Ыктыярчылык маданияты жашоонун ар бир тармагында бар. Университеттеги студент коомдук ишке катышса, кийин резюмесинде артыкчылык катары эсептелет. Жаштар эми эле эмгек рыногуна чыкпай жатып, коомдук жоопкерчиликке үйрөнүп калат. Бул тарбия аларды кийин жоопкерчиликтүү жаран кылып чыгарат.

Ошондой эле эл үнү бийликке жетип турат. Эгер өкмөт эл каалабаган чечим кабыл алса, ошол замат миңдеген адамдар көчөгө чыгып тынч митинг өткөрөт. Полиция аларды кууп-таратпайт, тескерисинче, коопсуздугун камсыздайт. Себеби бийлик элдин кызматчысы экенин жакшы түшүнөт.

Бизде митинг көп учурда “бузукулук” катары каралат. Чынында, бул — бийликтин элге отчёт берүүсүнүн эң жогорку формасы. Эл үнү угулбаса, бийлик өзүмчүлдөнүп, коом артка кетет. Батыш коомун алдыга сүрөгөн күч — мына ушул: эл көзөмөлдөйт, бийлик жооп берет.

Жарандык коомдун күчү жана ыктыярчылык маданияты биз үчүн да эң чоң сабак. Өз тагдырыбызды өзгөртүүнү өкмөттөн эмес, өз ара уюшуп, демилге көтөрүүдөн баштасак гана коомубуз алдыга жылат.

Макала Жаратман Интеллекттин (ChatGPT) көмөгү менен даярдалды

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.