Андрей Платонов (Андрей Платонович Климентов, 1899-1951) — Совет доорунун эң татаал доорун башынан кечирсе да, өз ырайымынан ажырабаган акын-жазуучу, философ, сюжеттерин өтө жөнөкөй курган инсан. Ал коомдун идеалдары жана чындыктары ортосунда жашаган адамдык үн эле, бирок ошол үн мамлекеттик цензуранын, репрессиянын каарына кабылткан.

Тагдыры жана саясый куугунтук

Платонов Воронежде төрөлгөн. Алгач инженер, андан кийин жазуучу жана философ катары өзүн тапкан. Ал коммунизмдин башталышында социализм үчүн үмүт арткан, ишенген пенде болгон. Бирок СССРдеги тоталитардык система, Сталин тушундагы кыйроо, айылдарды колхоздоштуруу (коллективизация) саясаты анын жүрөгүнө чоң жарака салган. (Zeitschrift OSTEUROPA)

Анын чыгармалары социализм жөнүндө идеалдыкты жазса да, чындыгында ошол режимдин кемчиликтерин, адамдын али эңсеген турмушун жана жеке эркиндигин кара түстө сүрөттөгөн. “The Foundation Pit (Котлован)” — колхозго жана турмуштун кыйратуучу системасына каршы жазылган символдук китеп. (Википедия)

Цензура, репрессиялар анын чыгармачылыгын чоң үзгүлтүккө алып келет. Кээ бир романдары, кыйытмалары мамлекет тарабынан жарыяланган эмес, бүткүл тексти көп жылдар өткөндөн кийин гана жарык көргөн. “Soul (Жан)” 1930-жылы белгилүү болгону цензураланган редакция менен толук форматы 1999-жылы гана жарык көргөн. (Википедия)

1939-жылы “Октябрь” журналында жарыяланган “Жашоонун үй-бүлөсүндө (өсүмдүктөр менен жаныбарлар арасында)” аттуу кыйытмасы цензура тарабынан тыюу салынган. (rjpbr.com)

Темалары, стили жана философиясы

Платоновдун стили — абдан оор, бирок адамдык үнгө жык толгон. Анын образдары элдик (айылдагы адамдар), жаратылыш, табигый шарттар менен тыгыз байланышта. Турмуштун күнүмдүк оорчулуктарын көрсөтүп, бирок ачык сындан качпаган. (Taylor & Francis Online)

Ал утопия жана социалисттик реализмдин ортосундагы чыр-чатакты: утопия катары коомдун жакшы жакка умтулуу идеясын карманган, бирок реалдуулуктагы азап-кайгы, маданияттын жоголушу, адамдын аракети менен система арасындагы чырды чагылдырган. (Википедия)

Репрессия жана жеке өмүрүндөгү кыйынчылыктар

Платоновдун уулу 1930-жылдардын террор мезгилинде (Great Terror), “шпиондук” айып менен камакка алынган. Бул анын үй-бүлөсүнө, психологиясына чоң сокку болгон. (Zeitschrift OSTEUROPA)

Ал өзүнчө “жаралган жазуучу” болуп, басылбаган китептер, тыюу салынган кыйытмалар жана цензураланган версиялар менен иштөөгө аргасыз болгон. Анын чыгармачылыгынын бир бөлүгү дегеле көрүнбөй калган да учурлар болгон. (rjpbr.com)

Мурасы жана таасири

СССРдин соңку жылдарында, “кайра куруу” мезгилинде Платоновдун романдарын толук версияда жарыялоо мүмкүн болуп, “The Foundation Pit” жана “Soul” сыяктуу чыгармалары кийин гана элге жете баштаган. (Википедия)

Анын үнү азыр да окурманды ойлонтот: “адамдык, чындык, жаратуу” сыяктуу баалуулуктарга кайрылуусу менен элдин үнүн, өмүрүн сүрөттөгөн жазуучу катары өз ордун бекемдеген.

Макала Жаратман Интеллекттин (ChatGPT) көмөгү менен даярдалды

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.