Экинчи китеби мында>>>>

Үчүнчү китеп

1. Адамдын жашоосу күн өткөн сайын кыскарып, акыл-эси жана түшүнүгү да кыйла төмөндөйт. Узак жашоодо, адамдын мүмкүнчүлүктөрү чектелүү. Убакыттын өтүшү менен карылык күчөп, дем алуу, тамактануу, кыялдануу жана максатка умтулуу жөндөмдөрү азайып, ошондой эле адам өзүн башкаруу жөндөмү да бузулат. Ошондуктан, ажал менен чектелбестен, адам өзүнүн күнүмдүк жашоосун эффективдүү пайдаланууга, максималдуу пайдалуу жана маңыздуу аракеттерге багыт алышы керек.

2. Табият менен байланышкан нерселерде кандайдыр бир кооздуктун жана тартуу күчүнүн бар экенин байкайбыз. Мисалы, нан бышырганда, кээде четтери жарылып кетет, бирок бул жаракалар наабайчынын чеберчилигине каршы келгенине карабастан, өзүнчө жакшы жагы бар. Тамакка болгон табитти арттырат. Анжыр бышканда жарылат, ал эми зайтундун эзилип бышкан мөмөлөрү өзгөчө кооздукка ээ. Башы ийилген буудайлар, карган, арык арстандын тумшугунун бырыштары, камандын оозунан чыккан ак көбүк жана башка көп нерселер өз алдынча анча жагымдуу эмес, бирок ошол эле нерселерди турган турпатынан, анын табиятынан бөлбөй карасак, бул нерселер ага кооздук кошуп, көрк берип турат.

Ошондуктан, дүйнөнүн бүтүндүгүн терең сезип, ойлонгон адам, табиятка байланыштуу нерселердин эч биринде кандайдыр бир жагымдуулук жок деп айта албайт. Ал чыныгы жырткычтардын азуусу менен анын сүрөтчү жана бедизчилер чыгарган көчүрмөлөрүн бирдей эле ырахат менен карайт; акыл-эси аркылуу ал кооздукту жана карган аял же эркектин кандайдыр бир жагымдуулугун, жаңы төрөлгөн баланын сүйкүмдүүлүгүн көрө алат. Ал табиятка жана анын иштерине чын дилинен жакын болгон адамга гана түшүнүктүү көп нерселерди кездештирет. Табияттын ар түрдүүлүгү жана анын жараткан кооздуктары жөнүндө терең ойлонуу, адамдар дүйнөнү кабыл алуусуна чоң таасир этет. Кыскача айтканда, табигаттын ар кандай көрүнүштөрүнүн, анын ичинде кемчиликтеринин да өзгөчө кооздугу бар, жана бул кооздуктарды көрүү үчүн терең сезимдер жана табигатка жакын болуу керек.

3. Гиппократ көп ооруларды айыктырган, бирок өзү ооруп өлгөн. Көзү ачыктар көп адамдардын өлүмүн алдын ала айткан, бирок кийин өздөрү да ажалдын тузагына чалынышкан. Александр, Помпей, Гай Цезарь, нечендеген шаарларды жер менен жексен кылып, миңдеген жөө жана атчан жоокерлерди жеңишке жеткирген, бирок өздөрү да өмүр менен коштошуп кете беришкен. Гераклит дүйнөнүн жалындап күйүп турганы жөнүндө көп окуткан, ал өзү денесинде суу толуп, шишип, чириген кыкка көмүлүп өлдү. Демокритти биттер, Сократты болсо башка биттер жок кылды. Көрдүңбү, адам өмүрү убактылуу, улук адамдар да, акылман жана канчалык күчтүү болсо да, өлүмдөн эч ким качып кутулбайт. Эгер өлүмдөн кийин башка жашоо болсо, анда ал жакта да кудай жана өз мыйзамдары болушу ыктымал. Демек, жашоо улана берет. Эгер өлүм – бул сезимсиздик болсо, анда адам ырахатты да, азапты да сезбейт. Денеге (идишке) кызмат кылуунун да кереги жок, анткени ал өзү эле төмөн турган нерсе.

4. Эгер жалпыга пайдалуу нерселер менен байланышы жок болсо, калган өмүрүңдү башкалар жөнүндөгү ойлор менен коротпо. Анткени, башкалардын ишине көңүл бурсаң, сен ошол адам эмне кылып жатат, эмне үчүн андай кылды, эмнени айтып, эмнени ойлоп, эмне долбоорлоп жатат деген көп нерселерди ойлой берип, өзүңдүн негизги максатыңа көңүл бурбай каласың.

Ошондуктан, ойлор тизмегинде ойлонулбаган, пайдасыз нерселер болбошу керек, андан да жаманы – курулай убаракерчилик же жаман ниет болбошу абзел. Өзүңдү дайыма "Азыр эмнени ойлоп жатасың?" деп сураганда, дароо жана ачык жооп бергидей кылып тарбияла. Ошондо баары жөнөкөй, жакшы ниетте экениңди, коомдук жашоого таандык экениңди, ырахат же башка канааттанууларды издөө менен алектенбегениңди, андан тышкары, эч кандай маанисиздик, ач көздүк, шектенүү же башка ушул сыяктуу нерселерди эч уялбай ачык айта алышың керек. Адам ички дүйнөсү таза жана жакшы, пайдалуу жана коомдук жашоого ылайык келүүчү ойлор менен жашаса, бул, өз кезегинде, адамдын өзүн-өзү түшүнүүсүнө жана коомдогу ордун табуусуна жардам берери бышык.

Мына ошондой, өзүн мыктылардын катарында болууга даярдаган адам – бул кудайдын мээри түшкөн кулу жана жардамчысы. Ал өзүнүн ички дүйнөсүндө эмне болсо, ошону башкарат. Ошонун аркасында бул адам ырахаттардын тузагына илинбейт, эч кандай оорудан жабыркабайт, эч кандай зордук-зомбулукка аралашпайт, жамандыкка барбайт. Мындай адам материалдык ырахаттарга же терс эмоцияларга көз каранды эмес, анткени ал өзүн-өзү башкарууну үйрөнгөн. Ал улуу күрөштүн жоокери, бир да кумарланууга азгырылбаган, адилеттиктен тайбаган, терс ойлорду, кумарларды жана жаман адаттарын жеңе билет. Ал тагдырдын башка салганын шүгүр деп кабыл алат. Башкалардын эмне деп жатканы, эмне кылганы же эмне ойлогону жөнүндө ойлор менен ал өзүн өтө зарыл жана жалпыга пайдалуу муктаждык болбосо алаксытпайт. Өзүн-өзү өркүндөтүп, ички тынчтыгын сактаган адам гана өз жашоосун акыл-эстүү башкаруу аркылуу чыныгы эркиндикке жетет.

Ар бир адам өз жөндөмүнө жараша аракет кылат, тагдырдын маңдайга жазганын көрөт. Тагдырына шүгүр кылган адам гана сонун иштерди жасайт, жакшы иштерди жасап жатканына ишенет. Анткени, ар бир адамга буюрган тагдыр, албетте, бүтүн жана бүтүндүк дайыма жеңип келет. Ошондой эле ал бардык акыл-эстүүлүктүн бирдикте экенин, бардык акыл ээлеринин бир тууган экенин билет. Адамдарга кам көрүү адам табиятына жооп берерин түшүнөт. Ал эми даңкка жетишүү бардык адамдардан эмес, табият менен шайкеш жашаган адамдардан гана талап кылынат. Ал эми андай жашабаган адамдарды ал дайыма алардын үйүндө жүрүшөбү же сырттабы, түнбү-күнбү, кимдер менен жүргөнүн байкап турат. Ошондуктан ал өзү жактырбаган адамдардын мактоосуна көңүл бурбай, табият менен шайкеш жашаган адамдардын баасын гана баалашы керек. Бул, өз кезегинде адамдын руханий өсүшүнө жана коомдогу ордун табууга жардам берет.

5. Каалабаган нерсени, коомго жат иштерди ойлонбой туруп же бирөөнүн айтканы менен жасаба. Ашыкча, узун сөздөр менен ойлоруңду кооздобо. Кудайым сендей эркектен, жетилген, жарандык, римдик сапаттарга ээ башкаруучуну, өзүн-өзү тартипке сала билген адамды колдосун! Чакырык чыгар замат жеңилдик менен өмүрдөн кетүүгө даяр, эч кандай антка же адамдардын күбөлүгүнө муктаж болбогон адам жараткандын колдоосуна татысын! Адам өз жашоосунда кубаныч жана башкалардан көз каранды болбошу маанилүү. "Оңдолгондордон эмес, оң жүргөндөрдөн бол" – деген абдан туура сөз.

Адам жашоосунда адилеттүүлүк, чындык, акыл-эс, эрдик же акылың өзүңдү канааттандыргандан, түз акыл менен иш кылгандан, тагдыр биздин тандообуз боюнча эмес, бизге берилгенди кабыл алгандан артык нерсе тапсаң, анда бүт жаның менен ошого кайрыл, эң сонун табылгадан даам тат. Эгер ичиңдеги гений өз умтулууларын да баш ийдирип, өз ойлорун текшерип, Сократ айткандай, курч сезимдерден өзүн сактап, кудайга баш ийип, адамдарды ойлоп жатсаң, андан жакшы эч нерсе пайда болбосо; эгер сен башка нерселердин баары андан кичине жана алсыз деп тапсаң, анда бир жолу ага умтулуп, ага көнүп алгандан кийин, аракетсиз эле өзү жана сага жакшы болгон нерсени артык көрө албай турган нерсеге орун бербе.

Акыл-эске жана ишмердүүлүк менен жаралган жакшы нерселерге эч нерсени – көпчүлүктүн мактоосун, кызматты, байлыкты же ырахатты алмаштырууга болбойт. Бул нерселердин баары анча-мынча пайдалуудай сезилсе да, күтүлбөгөн жерден жан-дүйнөңдү ээлеп, өзү менен кошо сүйрөп кетет. Ошондуктан өзүңдү жөнөкөй жана эркин сезип, жакшыраак нерсени танда да, анан ошону бекем карман. Канчалык көп пайда алып келсе, ошончолук жакшы. Эгер акылдуу адам катары сага пайдалуу болсо, сакта. Ал эми жаныбарларга мүнөздүү деп ойлосоң, аны далилдеп, өз чечимиңди корго. Бирок кылдаттык менен ойлон.

7. Эгер ал сени бир күнү берилгендиктен кечүүгө, уятты унутууга, кимдир бирөөнү жек көрүүгө, күмөн саноого, каргоого, калп айтууга, көчөгө артындагы жашыруун каалоолорго азгырса, андай нерселерди өз пайдаң үчүн жасадым деп эч ойлобо. Акылына, талантына жана анын ырыскысына бекем ишенген адам трагедияга чөкпөйт, көз жашын агызбайт, жалгыздыктан да, элдин көптүгүнөн да коркпойт. Ал жашоону куубайт да, качпайт да, жаны менен денеси канча убакыт бирге болору ага баары бир. Ал эми кетүүгө убакыт келгенде, муну башка кадыр-барктуу иштер сыяктуу эле жеңил кабыл алат. Өмүр бою ал бир гана нерседен сактанат: анын ойлору акылман адамдын бийик максаттарына туура келбеген жолго түшүп кетпесин.

8. Кандайдыр бир ириңден, кирден тазаланган, нукура ойдогудай тагдыр анын өмүрүнүн жибин үзбөйт, жарым жолдон артка кайтпайт, аны сахнада ролун ойноп бүтпөй калган актёрго салыштырууга болбойт. Эми анын жанында эч кандай кулчулук да, куулук да жок. Ал эч нерсеге байланбаган, эркин, уясына бекинбейт. Таануунун күчүн баркта. Анткени, таануу сенин акылыңдын, жаратылышыңдын, аң-сезимиңдин табиятына каршы келбеши керек. Алар акылдуулукту, адамдарга жакындыкты жана Кудайга моюн сунууну талап кылат.

10. Баарын ташта да, ушул аз гана нерсени карман. Эсиңде болсун, ар ким азыркы учурда гана жашайт. Калганы же өткөн, же боло элек. Демек, бизди тирүү кармап турган нерсе – ушул аз гана нерсе, биз жашаган кичинекей бурч да ошондой. Эң узакка созулган даңк да аздык кылат, анткени ал адамдар алмашканча гана жашайт. Өздөрү өлө турган, өздөрүн таанып билбеген адамдар, эбак эле өлгөн адамдардын баркын кайдан билсин.

11. Жогоруда саналып өткөн таяныч пункттарга дагы бир асыл сапатты кошуу абзел: ар дайым бардык нерсенин чегин ачууга умтулуу, анын табиятын жылаңач, күн нурундай ачык-айкын көрө билүү, аны өз атыңды билгендей таануу, андан жаралган жана ажыраган нерселердин да аттарын шексиз атоого дилгир болуу. Турмуш жолунда кезиккен ар бир кубулушту ишенимдүүлүк менен таамай иликтеп, анын кайсы дүйнөгө таандыгын, кандай пайда алып келерин, бүтүндүктүн жана адамдын, эң бийик акыл-эс шаарынын жараны үчүн кандай баалуулугу барын терең аңдай билүү – жан-дүйнөнү мындан өтөр бийиктикке көтөрө алчу күч жок. Мындай бийиктикке жеткен акыл-эс алдында калган шаарлар – жалпак тамдай болуп калат.

Ал эми менин учурдагы кыялым – кандай керемет, эмнелерден куралган, кандай жиптер менен байланышкан жана жаратылыш ага канчалык өмүр берет? Бул жерде кандай асыл сапаттар керек – моюн сунбоо, эрдик, калыстык, өзүн-өзү кармай билүү, өзүнө болгон ишеним жана башкалар. Ошондуктан, дайыма өзүңө кайталап турууң зарыл: бул – Кудайдын буйругу, бул – маңдайга жазылган тагдыр, бул – кокустуктун илеби, ал эми тигил – табиятынан эмнеге муктаж экенин билбеген бир тууганың, жолдош-жоролоруң. А мен билем, ошондуктан ага берилгендик жана калыстык менен мамиле кылам, анткени биздин коомдун жазылбаган мыйзамы ушундай. Ошол эле учурда, ар бир кездешкен көрүнүшкө тиешелүү бааны издейм.

12. Эгер азыркы көз ирмемге бүт дилиң менен берилип, акыл-эсиңди күч-кубат, аруу тилек менен жетелесең, анда сен өз ичиңде камтылган уникалдуу генийиңди тунук, таза, жана айкын сактап кала аласың. Бул процессти ишке ашырууда эч кандай кайтарым күтпөстөн, жашоонун ар бир кырын жакшырак түшүнүп, анын чындыгы менен жашап, эч нерседен чочулабастан, табият менен каармандык доорлордун чындыгына шайкеш жашоо керек. Эгерде сен ошол чындыкты кабыл алып, ошого ыраазы болсоң, анда сен бактылуу тагдырдын ээсисиң. Мындай жашоого эч ким тоскоолдук кыла албайт, анткени ал жүрөгүңдөгү тынчтыкты жана көз ирмемдеги аалам менен байланышта болуу сезимин чагылдырган жашоо жолун тандаган адамдар үчүн ачылган даража болуп эсептелет.

13. Кудум дарыгер сыяктуу! Күн сайын колуңда күтүлбөгөн кырдаалдарда жардамга келүүчү шаймандарың, аппараттарың гана эмес, руханий дүйнөнү терең түшүнүүгө өбөлгө түзгөн бийик адамгерчилик сапаттарың да болсун. Унутпа, эң жөнөкөй көрүнгөн милдеттерди аткарууда да бул эки аспектини айкалыштыруу өтө маанилүү. Адамдык аракеттериңди илхамдык нурга бөлөп, ар бир кадамыңды жаратканга жакындаштыр, ал эми руханий изденүүлөрүң сага адамдарга болгон сүйүү жана кайрымдуулук менен жооп берсин.

14. Тагдыр күчүнө баш ийбе. Байыркы Рим жана Греция акылмандарынын сөздөрүн, карылыктын берген акылмандыгы боюнча жазылган улуу чыгармалардын насааттарын түшүнүүгө аракет кыл. Алардын идеалдарына көңүл бурбай өтпө. Алардын тажрыйбасына таянып, акылмандыкка маани берүү маанилүү. Максатыңа жетүү үчүн тырыш, өзүңө жардам бер, түпсүз үмүттөрдөн баш тартып, реалдуулукту кабыл ал. Ийгилик сенин колуңда болсо, анын жолунда бардык мүмкүнчүлүктөрдү пайдалануу үчүн аракеттен. Кыйынчылыктардан коркпостон, аларды жеңүүгө кадам ташта.

15. Алар учурда "уурдоо" жана "себүү", "бааны билүү" жана "тынчсызданбоо" деген түшүнүктөрдүн ортосундагы айырма маанисин түшүнбөй калууда. Бул жерде "көрүү" деген сөздү колдонгондо, мен көздүн физикалык көрүүсүн айтып жаткан жокмун, тескесинче, көңүл менен терең, ички абалда сезүүнү билдирип жатам.

16. Дене – кумар отунун жалыны, сезимдердин куюн-бороону, жан – эмоциялардын бийи, ал эми акыл – принциптердин негизги тиреги, компасы. Кыялдын туманында адашуу, сезимдердин кучагында эрип кетүү – напсинин жырткычтыкка жетелеши. Эгер акылдын нуру өчүп, кыялдын көзү ачылса, анда бул – кудайсыздыкка карай узаган жалгыздык сапары.

Айланып-тегеренип жүрбөгөн адамдын чыныгы касиети – тагдырдын сыноосун жөнөкөйлүк менен кабыл алуу. Өзүндө жашаган генийди тебелебей, жалган элестетүүлөргө кулак түрбөй, ырайымдуулукка, Кудайга баш ийүүгө, чындыктын алдында тизе бүгүүгө, адилетсиздиктин кара күчүнө каршы күрөшүүгө умтулуу керек. Мына ушундай адам, башкалар ишенбесе да, жөнөкөй, кадыр-барктуу жана жан-дүйнөсү тынч жашоо кечирет. Ал эч кимге нааразы болбойт, тагдырына таарынып кейибейт.

Үчүнчү китептин аягы

Которгон Абийрбек Абыкаев

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.