11-китеби мында>>>

ОН ЭКИНЧИ КИТЕП

1. Убагында жетем деп кыялданган нерселердин баары азыр сеники болушу мүмкүн. Бул үчүн өзүңө сараң болбо, өткөндү артта калтырып, келечекти Кудайга тапшыр. Азыркы учурга гана адилеттүү, калыс мамиле кыл. Адилеттүүлүк – бул тагдыр буюрганды сүйүү, анткени сага аны табият гана берген, сен да аны сүй. Калыстык – бул чындыкты ачык айтып, мыйзамга, абийирге ылайык иш кылуу. Башкалардын жамандыгы, таануусу, сөздөрү, ал тургай өзүң өстүргөн денеңдин сезимдери да, эгер ал кыйналса, ошол бойдон кабыл алынсын.

Качан сен кыйынчылыкка туш болгондо, калганын таштап, өзүңдүн жетекчилигиңди жана ички Теңирчиликти гана сыйла. Жашооңду качандыр бир убакта бүтүрүүгө туура келет деп коркпо, бирок өз табиятың менен жашай албай калуудан корк. Ошондо сен ата-энеңдин дүйнөсүнө татыктуу адам болосуң, өз өлкөңдө чет элдик эмес, тескерисинче, күн сайын жаңы нерселерге таң калып жашайсың.

2. Теңир жараткан бардык нерселерди, анын ичиндеги сырларын, сырткы көрүнүшүн, ал тургай эң жашыруун жана материалдык нерселердин артындагы чындыкты да толук көрүп турат. Бул Анын чексиз акылынын жана билиминин далили. Анткени ал бардык жаратылган нерселерди өзүнүн бийик акылы менен толук таанып, алардын бардыгына таасир этет. Эгерде сиз да ушул терең чындыкты түшүнүп, кабыл алсаңыз, анда олуттуу стресстен, тынчсыздануудан арыласыз. Анткени, биз өзүбүздү жөн гана дене катары эмес, андан чоңурак көрө алсак, анда кийим-кече, үй-жай, атак-даңк, эмеректер же башка материалдык байлыктар сыяктуу нерселерге алданып, убактыбызды текке кетирмек эмеспиз.

3. Адамды үч негизги нерсе түзөт: дене, дем жана акыл. Бул үч нерсенин ичинен чындап эле биздики болгон жалгыз нерсе – бул акыл. Ал эми дене менен демди биз өз камкордугубузга алышыбыз керек нерселер катары гана карайбыз.

Эгерде биз өзүбүздү тышкы дүйнөдөн, башкалардын айткандарынан же кылгандарынан, ошондой эле өзүбүздүн айткандарыбыздан же кылгандарыбыздан арылта алсак; келечек жөнүндөгү тынчсыздануудан, бизди курчаган денеден же ага байланыштуу демден арыла алсак, анда биз акыл-эстин күчү менен эркин жашоого мүмкүнчүлүк алабыз.

Акыл-эс жардамы менен өзүбүздүн ичибизде адилеттүүлүктү жаратып, башыбызга келген ар кандай жагдайды кабыл алып, чындыкты гана айтсак, анда биз убакыттын өткөн жана келечек бөлүктөрүнө бөлүнбөй, өзүбүздү Эмпедокл сыяктуу "аймактарды айланып, тынчтыгы жана кыймылы менен сыймыктанган" абалга жеткире алабыз.

Башкача айтканда, эгерде өзүбүздү азыркы учурга гана арнап, башкага байланбай жашасак, анда биз жок дегенде өлүмгө чейин акыл-эсибиз тынчтыкта жашайт.

4. Мени таң калтырганы – ар адам өзүн башкалардан артык көрсө да, өзүн-өзү сыйлоосу башкалардын пикиринен төмөн болуп калат. Эгер жаныбызда Кудай же акылман устат туруп, эч нерсе ойлобо деп буйруса, анда биз бул талапты аткарууга бир күн да чыдабайбыз. Демек, өзүбүздүн ким экенибизден да, башкалар биз жөнүндө эмне ойлогонуна көп маани беребиз.

5. Кудай бардыгын көркөм жана адилеттүү тартипке салганы менен, бир нерсени байкабагансыйт: эң ишенимдүү, эң чоң аманаттарды Ага тапшырган, адилет иштери жана ыйык ырым-жырымдары менен Ага жагымдуу мамиледе болгон кээ бир адамдар өлгөндөн кийин кайра такыр төрөлбөйт. Эгер бул башкача болушу керек болсо, Кудай ошондой кылмак. Анткени, эгер бул адилеттүү болсо, ал мүмкүн; эгер табияттан болсо, жаратылыш аны жаратмак. Бирок андай эмес, демек, ал болбошу керек. Мындай жалган издөө менен Кудай менен талашып жатканыңызды өзүңүз көрүп турасыз. Эгер алар эң мыкты, эң адилеттүү болбогондо, биз алар менен мындай сүйлөшмөк эмеспиз. Эгер андай болгондо, алар дүйнөлүк тартиптеги адилетсиздикти же ойлонбой шалаакылыкты көз жаздымда калтырышы күмөн.

6. Жеңишке жеталбай калам деп ойлосоң да, машыгууну токтотпо. Сол кол, адатта көнбөгөндүктөн, тизгинди оң колго караганда катуу кармайт – бул анын көнүмүш адаттарынан.

7. Өлүм келгенде жан менен дененин абалы кандай болорун, жашоо канчалык кыска экенин, түбөлүктүүлүктүн алды-артын, бардыгы алсыздыгын терең ойлон.

8. Себеп-натыйжа байланышын, аракеттердин ырааттуулугун, сырткы көрүнүш аркылуу ой жүгүртүүнү түшүнүүгө аракет кыл. Оору, ыракат, өлүм, даңк деген эмне? Эс алуудан ажыраганына кимди күнөөлөйсүң? Чынында эч ким тоскоолдук кылбайт. Мунун баары – өзүңдү таануу.

9. Биатлондогудай принциптерди карманыш керек, гладиаторлордой эмес. Гладиатор өз кылычын, куралын жерге таштап, кайра колуна алат, а биатлончунун колунда эч нерсе жок, ал жөн гана өз аракеттерине таянат. Башкача айтканда, биздин ички күчүбүз жана аракеттерибиз эң маанилүү.

10. Бул нерселерди алардын негизги маңызына (субстанция), алардын пайда болуу себептерине (себептүүлүк) жана алардын бири-бири менен болгон байланышына (байланыш) бөлүү менен карап, терең түшүнүүгө аракет кыл.

11. Адам Кудайдын ыраазычылыгынан тышкары эч нерсе жасай албайт, Кудай ага бергендин баарын кабыл алышы керек. Бул табият мыйзамына ылайык келет.

12. Кудайга да (алар ыктыярдуу же ыктыярсыз күнөө кылбайт), адамдарга да (алар кээде ыктыярсыз иш-аракеттерди жасашат) нааразы болууга болбойт. Чынында, даттанар эч ким жок. Бардык нерсе өз ордунда.

13. Жашоодо болуп жаткан ар нерсеге таң калып, ашыкча реакция кылуу адам үчүн абдан күлкүлүү, кызык көрүнүш. Биз кээде жөнөкөй нерселерге да ашыкча маани берип алабыз.

14. Тагдырдын эки жолу бар: же алдыда белгиленген, өзгөрүлбөс тагдыр, же камкордук, же эч ким көзөмөлдөбөгөн кокустуктардын аралашмасы. Эгер тагдыр чечилип калса, анда ага каршы чыгуунун эмне кереги бар? Эгерде бул камкордук болсо, анда Кудайдын жардамына татыктуу бол. Ал эми эч ким башкарбаган башаламандык болсо, анда мындай толкундардын арасында ичиңде туура жолду көрсөткөн акыл бар экенине кубан. Эгер толкундар сени, денеңди, демиңди же башканы алып кетсе да, алар акылыңды алып кеталбайт.

15. Шамдын жалыны өчүрүлгөнгө чейин күйүп, жарыгын жоготпойт, а сенин ичиңдеги чындык, адилеттүүлүк жана акылмандык — андан мурда өчөбү?

16. Эгер кимдир бирөө күнөө кылып жаткандай көрүнсө: мен бул күнөө экенин так билемби? Ал эми күнөө кылган болсо, өзүн өзү соттогон болот; бул көзүн өзү оюп алгандай кеп. Дагы бир мисал: жамандык кылганды каалабаган адам, анжир дарагы анжир бербесин, ымыркайлар ыйлабасын, аттар кишенебесин жана башка сөзсүз нерселер болбосун деген сыяктуу. Анын абалы ушундай болсо, эмне кылат? Эгер сен ушунчалык акылдуу болсоң, анын абалын оңдо.

17. Эгер туура эмес болсо, анда кылба; эгер чындыкка дал келбесе, айтпа. Ар дайым максатыңа бекем бол.

18. Ар дайым мындай деп ойлон: оюң кайдан келип чыккан жана аны себептерине, маанисине, байланышына жана аяктоо убактысына бөлүп кара.

19. Акыры сезимдериңди козгогон же сени тынчсыздандырган нерселерден күчтүү, кудайлык нерсе бар экенин сез. Азыр түшүнүгүм кандай? Коркуу жокпу? Шектенүү жокпу? Каалоо жокпу? Же башка нерсе барбы?

20. Биринчиден, ишиңди эч кандай ээнбаштыкка жол бербей, ар бир кадамды ойлонуп, ырааттуулук менен жаса. Экинчиден, бул иш коомдук максаттан жогору туруп, башка эч нерсеге айланбашы керек.

21. Жакында сен да, тегерегиңдеги баары – көргөнүң да, жашаганың да жок болот. Анткени жаратылыш баарын өзгөртүп, трансформациялап, жок кылып, ордуна жаңы нерселердин келишине шарт түзөт.

22. Баары кабылдооңдон көз каранды, ал толугу менен сенин бийлигиңде. Каалаган учурда андан баш тартсаң, жан-дүйнөңдө деңиз толкунунан коргонуп, булуңга кирген сыяктуу жымжырттык, бейпилдик орнойт.

23. Ар бир ишти өз убагында токтотуу эч кандай зыян алып келбейт. Аны токтоткон адам да жабыр тартпайт. Жашообузду түзгөн иш-аракеттердин жыйындысы да өз убагында токтосо, эч кандай залака көрбөйт. Табият бизге убакытты жана чекти берет. Кээде ал карылык аркылуу, жалпысынан алганда, дүйнө өзгөрүп, жашарып турат. Убагында болгон нерсе ар дайым жакшы жана жалпы жыргалчылыкка кызмат кылат.

Ошондуктан, жашоонун токтошу эч кимге жамандык алып келбейт. Ал уят эмес, биздин тандообузга байланыштуу эмес, коомдук нормаларга каршы келбейт. Тескерисинче, ал жакшылык, анткени ал өз убагында келип, жалпы жыргалчылыкка пайда. Жалпысынан, бул пайда бардыгына тиешелүү.

Кудайга сыйынган адам – бул Кудай жолу менен жүргөн, өз акылы менен ошол жолду тандаган адам.

24. Дайыма үч чындыкты эсиңде сакта: Иш-аракеттериңе байланыштуу: Акыйкаттык менен иш кылып жатасыңбы же башка жолдор барбы? Тышкы окуяларга байланыштуу: алар кокустуктанбы же алдын ала белгиленгенби? Кокустукка нааразы болбо, алдын ала белгиленген тагдырды күнөөлөбө. Нерселердин табиятына байланыштуу: баары кандай жаралгандан өмүргө, өмүрдөн өлүмгө чейин кандай курулганын түшүн: эмнеден аралашып, эмнеге ажырайт.

Жогору жактан адамдардын дүйнөсүн кара: сен анын өзгөрүлмөлүүлүгүн көрөсүң. Аба менен эфирдин канчалык тыгыз отурукташканын байкайсың. Жана канча жолу көтөрүлсөң да, бир эле нерсени көрөсүң: кыскалыкты жана бир түрдүүлүктү. Биз кандай сокурбуз!

25. Атак-даңктан баш тарт – ошондо сен куткарыласың. Сага муну жасоого ким тоскоол боло алат?

26. Сага бир нерсени көтөрүү кыйын болгондо, эсте: баары бүтүндүн табиятынын мыйзамдары боюнча. Ката – сеники эмес, башканыкы. Болуп жаткан нерсенин баары ар дайым болуп келген, болот жана азыр бардык жерде болуп жатат. Адам бүткүл адамзат менен кан же урук аркылуу эмес, акылдын жалпылыгы аркылуу байланышкан. Ар бир адамдын акылы – бул Кудайдан чыккан кудайлык башталыш. Сага эч нерсе таандык эмес: балдар да, дене да, жада калса жан да. Баары – моюнга алуу гана. Сен азыркы учурда гана жашайсың, ошону гана жоготосуң.

27. Өтө нааразы болгондор, ийгиликке жеткендер, бактысыздыктарга, жек көрүүгө же тагдырдын башка сыноолоруна кабылгандар жөнүндө эсиңе сал. Андан кийин өзүңдөн сура: алар азыр кайда? Түтүн жана күл, сөздөр же андан да жаманы – унутуу. Айылдагы Фабия Катуллин, бакчалардагы Лузия Лупе, Байядагы Стертиния, Капридеги Тиберий, Велий Руф жана башкалардын баары жөнүндө эсте, алардын бош пикирлери ушунчалык маанилүү болгон. Мунун баары кандай гана маанисиз экенин түшүн. Философтун адилеттүү, акыл-эстүү болуусу жана реалдуулукту кандай болсо, ошондой кабыл алып, кудайлык башталышты ээрчүүсү канчалык татыктуу. Сокур экенин билбеген сокурлуктан өткөн жаман нерсе жок.

28. Кудайды кайдан көрдүң, ага ишенүү үчүн анын барын кайдан билесиң? деген суроого мен мындай деп жооп берем: Биринчиден, аны көрүүгө болот. Бирок өз жанымды да көрө элекмин, бирок мен аны сыйлайм. Кудай менен да ошондой: мен ынын бар экенин кайра-кайра көрсөткөн күчү аркылуу түшүнөм, ошондуктан ага таазим этем.

29. Өмүрдү сактап калуу ар нерсени толугу менен кароого негизделген: ал эмне, эмнеден турат, себептери кандай. Чын жүрөктөн адилеттүү иш кыл, чындыкты айт. Бир жакшы ишти экинчиси менен байланыштырып, алардын ортосунда эч кандай боштук калтырбай, өмүр сүрүүдөн артык эмне бар?

30. Күн нуру баарына бирдей тиет: аны дубалдар, тоолор, миңдеген башка тоскоолдуктар жашырып турса дагы. Жалпы жаратылыш бирдиктүү, миңдеген сапаттык жактан айырмаланган денелерге бөлүнгөнүнө карабастан. Жан бирдиктүү, эгер ал миңдеген породаларга жана өзгөчөлүктөргө бөлүнүп көрүнсө дагы. Акылдуу жан бирдиктүү, бирок ал бөлүнүп көрүнсө дагы. Ошентип, жогоруда айтылгандардын бир бөлүгү, дем жана буюмдар сыяктуу, сезимсиз жана бири-бирине ыктабайт, бирок аларда да акыл жана умтулуу бар.

31. Эмне издейсиз: узак өмүрбү? Же сезимдерди, умтулууну, өсүүнү, анан солгундап кетүүнүбү? Сүйлөшүүлөрдү, ой жүгүртүүлөрдүбү? Ушулардын кайсынысы кайгырууга татыктуу? Эгер мунун баарын өз-өзүнчө жеңил эле жек көрүүгө мүмкүн болсо, анда акыры акылга жана Кудайга баш ий. Бирок өлүм мунун баарын алып кетет деген ойдон келген өкүнүч ушул жолго карама-каршы келбейби?

32. Ар бир адамдын тагдырына канчалык убакыт берилгенин, ал эми ал убакыт учуру келгенде түбөлүккө жок болорун ойлондуң беле? Жаратылыштын канча бөлүгү жана жалпы рухтун канча бөлүгү бизге таандык? Биз бул дүйнөнүн кай жагында тентип жүрөбүз?

Ушулардын баарын терең ойлонуп, табиятыңыз сизге эмнени көрсөтсө, ошол жол менен барууну жана жалпы жаратылыш мыйзамдарына баш ийүүнү эң туура деп эсептеңиз.

33. Адамдын өзүн-өзү башкаруусу – баарынын башаты. Андан тышкары, калганы – тагдыр чечимиби же өз тандооңбу, айырмасы жок, баары бир өлүмгө, түтүнгө айланат.

Өлүмдөн корккондор, ыракатты гана жакшылык, ал эми ооруну жамандык деп эсептегендер да, чындыгында, өлүмдү жек көрүшөт.

34. Эгер адам үчүн өз убагында жашоо – жалгыз гана жакшылык болсо, же акылга ылайык иш кылуунун көлөмү маанилүү болбосо, же дүйнөнү аз же көп көрүүгө көңүл бурбаса, анда ал үчүн өлүм эч коркунуч туудурбайт.

35. Эй, адамзат! Сен бул улуу шаардын жаранысың. Эгер бардык нерсе мыйзам ченемдүү болсо, анда беш жыл эмес, андан аз убакыт өткөнү сага эмнеге маанилүү? Сени бул жерден эч ким эмес, жаратылыштын өзү кетирсе, анда коркчу эмне бар? Актёрду сахнадан чакыртып алган режиссёр сыяктуу. Актёр: "Бирок мен беш бөлүктүн баарын ойной элекмин, болгону үчөөнү гана" десе, режиссёр: "Мыкты, демек, сенин жашооңдо да үч гана көрүнүш болгон" дейт. Анткени сени бириктирген да, ажыраткан да жаратылыш, ал эми экөөсүнө тең сен себепкер эмессиң. Ошондуктан, момундук менен кет, анткени сени чакырып жаткан да момундук.

Аягы.

Которгон Абийрбек Абыкаев

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.