Чындык үн катканда жаралган аңгеме

I

Түн ичинде бакырган аял

Түндө, саат он экилерде, Кызыл-Төбөнүн үстү жагындагы май сызгырылган үйдөн аялдын чаңырыгы угулду. Тынч жаткан түн “Көтөрүп жибер, кара табың менен кошо!” деген зор үндөн тытылды. Үн — эркектики. Бирок үн менен кошо чыккан жан кайгы, чыдам — аялдыкы.

Кийинкисин эч ким уккан жок. Анткени аял үн катпады. Ал бакырбай калды. Кайрадан түн тынчып калды. Эртеси эртең менен кошуна аялдар бири-бирин карап, көз кыйыгын ала качышып:

— Аял киши өзү да оозун карманышы керек...— деди бири.

— Бир нерсе кылбаса, күйөөсү жинденип бекер урабы?— деди экинчиси.

— Аттан түшпөгөн неме... — деди үчүнчүсү астейдил.

Аттан түшпөгөн? Ал ким эле?

II

“Ат” деп аталган түшүнүк

Бул айылда “Аттан түшпөс” деген түшүнүк бар болчу. Бул — эркектин намысы, каары, токмогу, айбаты — баары кошулган. Ага каршы чыккан аял болсо — айыптуу, чыкпаса — муңдуу.

Токтогүл ошол тагдырга кабылган аялдардын бири болчу.

Жаш кезинде кызыл камчы күйөөсү Шайырбек менен шаардан келип, ата-энесинин кыштагына көчүшкөн. Ал кезде Шайырбектин мүнөзү анча билинчү эмес. Билинбеген, ойго чөмүлгөн жан болчу. Бара-бара “өнөрү” чыкты: көңүлү менен эмес, колу менен сүйлөй баштады.

Токтогүл биринчи жолу токмок жегенде ыйлаган. Экинчисинде унчукпай калган. Үчүнчү жолу “балдар угуп калбасын” деп, өзү эшикке чыгып, башын тосуп берип таяк жеген. Төртүнчү жолу жыныстык катнаштын арасында башына муштум тийген. Бешинчи ирет түшүндү: бул “аттан түшпөс” эри жеткен зөөкүр экенин.

Бир күнү байкаса, кызы Айсулуу ийнесин сындырып алыптыр. Андан соң идиштерди талкалап ыйлаганга өттү. Анткени... атасы апасын токмоктоп атса, айласы жок кыз эмне кылсын, атасын тыйа албай, үйдөгү буюмдардан өч алчу болду... Сындырып. Бүлдүрүп.

Бир күнкү уруштан кийин Токтогүл кызын карап ойлоду:

“Мен кекенип унчукпай туруп берген сайын, кызым катып калган жанга айланып баратат ко...”

III

Зөөкүрчүлүккө каршы бир үн

Ошол түндөн кийин Токтогүл эч кимге эч нерсе айткан жок. Болгону, эртеси чиедей балдарын жетелеп айылдан чыгып кетти. Атасынын көрүстөнүнө барды. Атасы тирүү кезинде: “Эркектин үнү оор болгону – зомбулук эмес!” — деп калчу.

Ал күнү көрүстөндүн башында ызгаар болду. Бирок Токтогүлдүн ичинде жалын бар эле.

Арадан эки ай өттү. Кошуна аялдар унчукпаган бойдон жүрүштү. Шайырбек болсо катыны кайда кеткенин билбеди. Балдарын Токтогүл шаардагы кризистик борборго алып барып, бир бөлмөлүү батирде жашап жүргөн.

Бир күнү интернеттен “Аттан түшпөс” деген кыска видео чыкты. Видеодо Токтогүл кызын кучактап алып сүйлөп атат:

— Ат — түшүнүк. Ал туура колдонулса, турмуш таянычы. Туура эмес колдонсо, душман. Мен кызымды душмандын колунда өстүргүм келбейт, — деген.

Видео бир жума ичинде 300 миң көрүүчү топтоду.

Кийин анын кыска, нуска сөзү мектептерде ооздон түшпөс болду. Өз үнүн тапкан аял гана айталат мындайды дешти...

IV

Бир айылдан чыккан эки тагдыр

Кызыл-Төбөдө Токтогүлдүн кеткенине көптөр алгач ишенген жок. “Аз күндө кайра келет” дешти. “Убактылуу кетти” дешти. Айрымдар “ушундай аялдар ашыкча акылдуу болуп кетти” дешти.

Бирок ал кайтып келген жок.

Ал кеткен түн — айылдагы тагдырларды чочутуп кеткен түн болчу. Андан кийинки аптада эркектер өз аялдарына унчукпай калышты. Айрымдары бир топко чейин кол көтөрбөй жүрүштү. Анткени Токтогүлгө окшоп кетип калсачы?

Бирөө калды. Кала берди.

Аты — Үмүт. Жашы он тогузда. Жаңы келин. Күйөөсү – жапалдаш бойлуу, кызыл камчы, айтканын укпаса “тапанчасын чыгарып коё турган” үй-бүлөдөн чыккан ал бала.

Кыздын ата-энеси ага “чыда, жаш үй-бүлө ушундай болот” дешкен. Ошондуктан Үмүт да чыдап келди.

Бир күнү оозу канжалаган ал келин да бөлмөсүндө жок болуп кетти. Анын бир ооз гана сөзү ак баракта бадырайып жазылыптыр:

“Мени зөөкүр эркек эмес, унчукпаган коом өлтүрдү.”

V

Үнсүз келишим

Айылдагы аялдар билчү — кимдин үйүндө эмне болуп жатканын. Бирок билсе да айтышчу эмес, анткени “эркек — баш, аял — моюн” деген эски сөз бар да, туурабы?

Токтогүлдү ойлошкон менен, өздөрү балээге кабылуудан коркуп, үндөрүн басышчу.

Мугалимдер балдардын арасындагы өзгөрүүнү байкашты: кыздар класстан тынч чыгып кетип, ыйлашчу болушту. А балдар апалары тууралуу сураганда, баштарын жерге салышканычы.

“Ат үйдө чын эле керекпи?” деген темада дилбаян жазганда, бир окуучу мындай деп баштаптыр:

“Атам жок болгондо үйдө кулак-мээбиз тынчып калат...”

Бир класста кыздар ортосунда “Аттан түшпөс” аттуу WhatsApp тайпа ачылды. Анда ар бир кыз өз башынан өткөн зомбулукту аноним жазып, анан биринин оюн экинчиси улап кетчү болду.

Бир күнү ошол тайпага Токтогүлдүн атынан бир билдирүү түштү:

“Мен келин болуп жүргөндө “атын ал” деген үн чыкса деп тилечүмүн. Эми мен ошол үндү өзүңөргө берейин. Атыңарды өзүңөр башкарыгыла. Эркек баш болсо, силер – көз.”

VI

“Аттан түш!” дегендин күнү

Бала бакчада бир кичинекей кыз куралдын сүрөтүн тартыптыр. Колунда курал кармаган киши турат, астында ыйлап жаткан бала, четте карап турган аял. Тарбиячы сураганда, кыз айтты:

– Бул менин үйүм.

Ошол сүрөт соцтармактарга чыгып, көпчүлүктүн дене боюн титиретти.

Ошол эле күнү кайрадан “Аттан түшпөс” деген кыска видео чыкты. Бул жолу Токтогүл кадрда болбой, жалаң аялдардын, жаш кыздардын үнү жаңырды:

– Менин үнүмдү токтоткон — коркуу болгон.

– Эми мен үн чыгарам.

– Аттан түш.

– Түш, ата.

– Түш, эркек болсоң!

– Түш, байке!

Видео “Зомбулук жок үй — эркин балалык” деген ураан менен бүттү.

Эртеси аймактык кеңседе биринчи жолу айылдык аялдардын чогулушу өттү. Айылдын жарымы келди. Арасында көзүн көгөрткөн, үнүн жоготкон аялдар эмес — жүрөгүндө үнү калган аялдар отурду.

VII

Кызыл-Төбө кандын жытына туңгуюк болду

Бул жолкусунда түндөгү кыйкырык жалгыз аялдан чыккан жок. Ал — өз жанын кыяр жаш кыздын үнү эле. Анын жапайы үнү чалгынчы куштай Кызыл-Төбөнүн зээнин оюп өттү.

Бүт айыл чочуп ойгонду. Бирок эч ким эшигин ачкан жок.

Ал кызды эртең менен бийик адырдын чокусунан, эски кампанын түбүнөн табышты. Жансыз денеси апакай карга көмүлүп, жүзү көгөрүп калыптыр. Ыйлаган өңү кургабаптыр али. Сыягы, катуу корксо керек.

Бул окуя кийин “Кызыл-Төбөнүн кар жуткан кызы” деген ат менен эл аралап кетти.

Кийинчерек билишти — ошол кызды өз атасы зордуктап келгенин.

Атасы алгач кармалып, бирок күбө жок, далил жок деген негизде “жөн гана үй-бүлөлүк жаңжал” деп бошотулду. Айыл ошондо “жаңжал” деген сөз — өлүмдү актап берген мыйзамдуу коргоочу болуп калганын түшүндү.

Ошол түнү Токтогүл шаардан кайтып келди. Кыздын карга көмүлгөн жүзүн, кан болгон көйнөгүн көрүп, анан айыл элине тик карап айтты:

— Бул кызды да зөөкүр эркек эмес, унчукпас коом өлтүргөн…

Айыл тыптынч. Бул тынчтык адамдык намыстан эмес, күнөөсүнөн келип чыккан тынчтык эле.

Кызыл-Төбө бир түн ичинде кара такка айланды. Анын аты картада бар, болгондо да кара чырмоок каптап калган айыл. Эч ким кийин ал атты оозангысы келбей калды. Себеби...

Кызыл — бул кан.

Төбө — бул бийиктөө.

Кызыл-Төбө — бул кандын үстүндө курулган бийлик, унчукпаган үстөмдүк болчу.

Токтогүл ошол окуядан кийин китеп жазды. Атын “Аттан түш!” деп койду. Китеп мектептердин окуу куралына кирди. Анын башында ушундай сап бар эле:

“Эгер үн чыкпаса, өлүм кайталанат. Үн чыкса — үмүт жашайт.”

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.