«Менин өмүрүм — абсурддун өзү» деген Даниил Хармс – ХХ кылымдын эң табышмактуу орус жазуучусу жана акыны. Анын чыныгы аты-жөнү — Даниил Иванович Ювачёв (1905–1942). Ал да өзүнчө авангард адабияттын символу саналгандардын бири.

Эрте тагдыр жана авангард жолунун башталышы

Хармс Петроградда дүйнөгө келип, кичинесинен эле адаттан тыш ой жүгүрткөн. Ленинграддагы көркөм жаштар тобуна кошулуп, кийин ОБЭРИУ (Объединение Реального Искусства) деген авангард кыймылдын негиздөөчүлөрүнүн бирине айланат. Анын чыгармалары логикага сыйбаган, кыска, абсурд формасындагы ырлары жана прозасы менен айырмаланып, советтик адабияттын расмий канондоруна сыйган эмес.

ОБЭРИУ акындары үчүн искусство «өмүрдү чагылдыруу эмес, аны кайра жаратуу» болчу. Бул көз караш советтик бийлик үчүн коркунуч жараткан.

Куугунтук жана чыгармачылык изоляция

1920–30-жылдары Хармс балдар үчүн ырларды жаза баштаган, анткени чоңдорго арналган чыгармаларын жарыялоого тыюу салынган. Бирок анын балдарга арналган чыгармаларында да жашыруун философиялык, коомду шектендирер көркөм туюнтмалар кездешкен...

1931-жылы «антисоветтик топко катышты» деген айып менен биринчи жолу камакка алынат да, 3 жылга Казанга сүргүнгө айдалат. Ошондон кийин аны советтик адабий чөйрөлөрдөн дээрлик четтетишет.

Согуш жана түрмө

1941-жылы Германия Ленинградды курчоого алганда, шаарда ачарчылык, үрөй учурган кыргын башталган. Дал ошол учурда, 1941-жылдын августунда, Хармс кайрадан камакка алынат. Бийлик аны «козголоңчу маанай жаратканы үчүн» айыптаган. Чынында ал ач-жылаңач эл азабын көрүп, ачуу чындыкты жашырбай айткан акын эле.

Аны Ленинград түрмөсүнө камашып, бул жерде Хармс толук ачарчылыктын курмандыгына кабылган. 1942-жылы февралда, 36 жашында түрмөдө ачкадан өлгөн.

Өмүрүнүн маңызы жана мурастары

Хармс өлгөндөн кийин анын чыгармачылык экинчи өмүрүн дүйнөлүк адабиятка кайтарып келгендей болду. Анын абсурддук прозалары, логикага сыйбаган, бирок адам жан дүйнөсүн терең ачканы үчүн ХХ кылымдын модернисттик жана постмодернисттик агымдары менен үндөшүп, кийин Сэмюэл Беккет сыяктуу улуу авторлор менен салыштырыла баштайт.

Совет доорунда «бузуку» деп эсептелген чыгармалары кийин философиялык тереңдиги жана адамзаттык трагедияны абсурд аркылуу ачып бергендиги менен бааланган.

Даниил Хармстын тагдыры — авангардчынын дүйнөгө ашкан көз карандылыгы, бирок совет бийлиги үчүн коркунучтуу болгон эркин ойдун кайгылуу тагдыры.

Макала Жаратман Интеллекттин (ChatGPT) көмөгү менен даярдалды.

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.