(Документалдык баян)

«Кол жазмалар күйбөйт»
Михаил Булгаков, «Мастер жана Маргарита»

Советтик доордун руханий картасында Михаил Булгаковдун тагдыры өзгөчө орунда турат. Анын өмүрү — чексиз талант менен мамлекеттик цензуранын күрөштүк символу. Булгаковду окурмандар жана театр сүйүүчүлөрү жогору баалаганы менен, партиялык идеологдор аны "кооптуу" жана "бөтөн" деп эсептешкен. Натыйжада, жазуучунун чыгармачылык жашоосу узак жылдар бою тыюулар менен курчалып, ал өзүн “ички сүргүндө” өткөрүүгө аргасыз болгон. Бирок дал ошол изоляция ичинде анын өлбөс чыгармалары жаралды.

Чыгармачылыктагы алгачкы ийгиликтер

1920-жылдары Булгаков адабиятка ат салышка киргенде эле алгачкы чыгармалары тез арада көңүл бурдурган. Айрыкча “Ак гвардия” романы жана “Турбиндердин күндөрү” пьесасы Москвадагы көрүүчүлөрдүн сүймөнчүлүгүнө ээ болгон. Бирок бул чыгармалардагы “актарга” адамдык жылуулук берүү партиялык көз карашка каршы келгендиктен, жазуучунун үстүнөн сын жана айыптоолор мөндүрдөй сабаган.

Цензуранын тору

1929-жылдан тарта Булгаков дээрлик бардык негизги басылмалардан четтетилет. Пьесалары сахнадан алынып, жаңы чыгармалары дээрлик жарыяланбай калган. Бул жазуучу үчүн кадимки чыгармачылык тыюу эмес, толук обочолонтуу эле. “Зойканын батири”, “Кызыл арал”, “Качуу” сыяктуу чыгармалары идеологиялык негизде «жарамсыз» деп табылган.

Сталин менен тагдыр чечкен байланыш

1930-жылы жазуучу ишсиз калганын, жашоого мүмкүнчүлүк калбаганын айтып Сталинге кат жөнөтөт. Бул каттан кийин Сталин аны менен телефон аркылуу сүйлөшүп, "сиз бизге керексиз" дегени менен, бул сүйлөшүүдөн кийин чоң колдоолор деле болгон эмес. Булгаковго театрларда режиссёрдук жана кеңешчилик сыяктуу майда жумуштар гана тапшырылган.

Ички сүргүндө жазылган шедевр

Булгаков чыгармачылыгынын акыркы он жылдыгында коомдон дээрлик обочолонуп калган. Бирок ошол жылдары ал орус жана дүйнөлүк адабияттын эң улуу чыгармаларынын бири — “Мастер жана Маргарита” романын жараткан. Ал өз чыгармасын “таш көчүк” болуу үчүн гана жазып жатканын билсе да, чыгармачылыктан баш тарткан эмес. Бул анын руханий каршылыгынын эң бийик чагылышы эле.

Оору азабы, акыркы күндөр

1930-жылдардын соңунда ооруп, көзү начарлай баштаганда да Булгаков чыгармачылыгын таштаган эмес. Ал акыркы саптарын аялына оозеки айтып берип жаздырган. 1940-жылы 10-мартта көз жумуп, чыгармаларынын көпчүлүгү, айрыкча “Мастер жана Маргарита” ондогон жылдар өткөндөн кийин гана окурмандарына жеткен.

Арийне, Михаил Булгаковдун тагдыры – советтик цензуранын кайгылуу көрүнүшү менен бирге, чыгармачылык эрктин жеңиши. Мамлекет аны канчалык куугунтуктабасын, анын руханий дүйнөсүн баса алган эмес. Булгаковдун чыгармалары бүгүн дүйнөлүк адабияттын чокусунда турат.

Жеке сапаттары жана мүнөзү

Байкоочу жана иронияга жакын акыл – Булгаков адамдарды ичтен тынымсыз талдап, алардын мүнөзүн эң майда деталдарына чейин ачып көрсөткөн. Анын чыгармаларындагы гротеск жана сатира дал ушул сапатынан чыккан.

Ички эрки бекем болгону – анын чыгармачылыктан баш тартпаган руханий туруктуулугун далилдейт.

Тазалыкка жана чынчылдыкка умтулуусу – жалганды көтөрө албай, адабиятта жана турмушта эки жүздүүлүктү шылдыңдап турган.

Бунтарлыгы

Булгаков ачык саясый күрөшкө чыккан эмес, бирок анын чыгармаларынын өзү эле бийликке каршы “үнсүз бунт” болгон:

“Кызыл арал” пьесасы революцияны жана идеологияны сатиралык формада көрсөтүп, бийликти катуу кыжырланткан.

“Мастер жана Маргаритадагы” Воланддын образы — советтик идеологиялык жалганды туздап турган символ.

Ал бир нече ирет Сталинге жана совет жетекчилигине кат жазып, цензуранын абалына нааразы болгон. Бул каттар анын ички бунтарлыгынын көрүнүшү эле.

Психологиялык жүрүм-туруму

Тизгинди тарта билип, бирок ичтен чыңалган үчүн – коом алдында ызы-чуу салбаганы менен, бирок күндөлүк жашоосунда курч реакцияларды жаратып жашаган.

Өзүн-өзү “чет элдик” сезип, көп учурда советтик коомго өзүн жат көрүп, чыгармачылыгында бул сезимди күчтүү чагылдырган.

Табиятынан шекчил жана сезимтал сапаттары аны курч сатирачы кылса да, ошол эле учурда ички түйшүгүн тереңдеткен.

Өмүрүндөгү оор соккулар

1. Цензура жана чыгармачылыктан четтетилүүсү — эң чоң жана узакка созулган сокку эле.

2. Биринчи жубайы менен ажырашуусу — материалдык жетишсиздик, жазуучулук жолдогу кризис үй-бүлөлүк турмушка да сокку урган.

3. Оорунун азабы — 1930-жылдардын аягында бөйрөк ооруларына чалдыгып, акырындык менен көрүүсүнөн ажырай баштаганы анын руханий азабын күчөткөн.

4. Тирүүсүндө негизги чыгармалары жарыяланбаганы — чыгармачылык адам үчүн эң чоң трагедия эле. Ал өмүр бою өз сөзүн окурманга жеткире албай кеткенин терең сезген.

Михаил Булгаковдун бунтарлыгы кагазда болду — ал курал менен эмес, сөз менен күрөштү. Жеке турмушунда көп учурда тынч, бирок ички дүйнөсүндө булчуңдай чыңалып турган. Ал орус жана дүйнөлүк адабиятка баа жеткис мурастарын калтырганы — дал ошол жеке трагедиялары, руханий чыңалуусу анын улуулугун шарттады.

Макала Жаратман Интеллекттин (ChatGPT) көмөгү менен даярдалды

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.