Советтик доордун руханий кысымында үнүн таап, бирок ошол эле учурда ошол үнүнөн улам айыпка калган жазуучулардын бири — Сергей Довлатов (1941–1990). Ал эмигранттык жашоонун ачуу да, таттуу да чындыктарын ачык-айкын баяндап, СССРден чыгып кеткенден кийин дүйнөлүк адабияттын арсеналына өзгөчө ирониялуу, өтө курч интонациясын калтырып кеткен талант.

Тагдыр башаты

Довлатов 1941-жылы Уфа шаарында туулган. Атасы театр режиссёру, апасы корректор болгон үй-бүлөдө искусствого жакын тарбия алган. Ленинград университетинде журналистика факультетинде окуп жүрүп, тынчы жок мүнөзү үчүн окуусун таштап кеткен. Аскердик кызматын түрмө күзөт бөлүгүндө өтөп, кийин бул тажрыйба анын белгилүү “Зона” чыгармасына өзөк болуп калган.

Советтик реалдуулуктун ирониялуу күзгүсү

Довлатов өз чыгармаларында советтик турмушту түз эле сүрөттөп, бирок анын оордугун жеңил юмор менен жеткире билген. Анын стилдүү ирониясы — чындыкты түз айткан кылыч сыяктуу эле, ошол эле учурда жүрөккө дарыдай жылуу. Цензурага батпаган мындай үн албетте, бийликке жаккан эмес. Анын китептери СССРде жарыяланууга тыйуу салынып, бирок чыгармалары жашыруун түрдө Батышка өтүп турган.

Анын калемине таандык учкул ойлордун бири: “Менин чыгармачылыгымдын негизги темасы — адамдын кемчиликтери. Анткени кемчиликсиз адамды мен жолуктурган жокмун.”

Эмиграция жана Нью-Йорктогу үн

1978-жылы Довлатов СССРден чыгарылып, АКШга кетүүгө аргасыз болгон. Нью-Йорктогу орус эмигранттык коомунда ал дароо эле жаңы дем алып, өз китептерин жарыялай баштайт. “Компромисс”, “Зона”, “Чемодан”, “Наши” сыяктуу чыгармалары эмигрант дүйнөсүндө жана андан сырткары кеңири окулган.

Бир макаласында ал эмиграция тагдырын мындайча сүрөттөгөн: “Эмиграция — бул кайрадан төрөлүү. Бирок сен мурунку ата-энесиз, мурунку досторсуз, мурунку мекенсиз төрөлөсүң.”

Стили жана философиясы

Довлатовдун тили жеңил, бирок курч. Ал кичинекей деталдар аркылуу бүтүндөй доордун портретин баяндай билген. Анын каармандары — жөнөкөй адамдар: коңшу, милийса, журналист, айдоочу... Бирок алардын образдары аркылуу бүтүндөй системанын маңызы ачылып турат.

Анын айтканы бүгүн да актуалдуу: “Биздин трагедиябыз — кандай жашаш керектигин билебиз, бирок ошондой жашай албайбыз.”

Акыркы дем жана мурас

Довлатов 1990-жылы Нью-Йоркто жүрөгү кармап, 48 жашында каза болгон. Бирок анын чыгармалары кийин кайрадан Орусияда жарыяланып, эми анын атын дүйнөлүк адабияттын классиктеринин катарына кошушту.

Анын үнү бүгүнкү күндө да эмигранттардын, өз жеринде да “четтеп калган” адамдардын жан дүйнөсүнө дал келет. Довлатов бизге бир гана советтик доордун портретин эмес, адамдык турмуштун түбөлүктүү суроолорун калтырды.

Сергей Довлатов — эмигрант тагдырдын, сөз эркиндигинин, жана эң негизгиси, адамдык юмордун символу. Ал өмүрү кыска болсо да, дүйнөгө узакка жаңырып калар үн калтырган…

Довлатовдун учкул ойлорунан

Мен ар дайым ойлонуп келем: адамды адам кылып турган нерсе — анын күлкүсү. Күлкү жок жерде адамдын жүзү жок.

*     *     *

Биздин трагедия — кандай жашаш керектигин билебиз, бирок ошондой жашай албайбыз.

*     *     *

Биздин өлкөдө бардык жакшы адамдар — айыпкер, бардык жаман адамдар — куткаруучу.

*     *     * 

Эркиндик — бул башаламандык эмес, башаламандыкка жол бербөө.

*     *     * 

Биз баарыбыз акылдуу көрүнгүбүз келет. Бирок акыйкатта акылдуудан да баалуу нерсе бар — бул чынчылдык.

*     *     * 

Кызматтан куулганың — трагедия эмес, ал эми өз абийириңден куулганың — чыныгы жоготуу.

*     *     * 

Эмиграция — бул кайрадан төрөлүү. Бирок сен мурунку ата-энесиз, мурунку досторсуз, мурунку мекенсиз төрөлөсүң.

*     *     * 

Кичинекей чындык — чоң жалганчылыктан да баалуу.

*     *     * 

Сатира — бул жек көрүү эмес, сүйүүнүн дагы бир формасы. Жек көргөн нерсени сатирага айланта албайсың.

Макала Жаратман Интеллекттин (ChatGPT) көмөгү менен даярдалды

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.