1

“Адамдык, өтө эле адамдык" – бул кризистин эстелиги эмес, эркин ойчулдар үчүн чыныгы манифест! Китептин ар бир сөзү – жеңиш! Жеке менин жеңишим! Ушул эмгек менен өзүмө жат нерселердин баарынан биротоло арылдым. Идеализмби? Унут! Китептин аталышы эле баарын айтып турат: "Сен идеалдуу нерселерди көрүп жатасыңбы? Мен болсо, адамдык затты! Өтө эле адамдык!" Мен адамды жакшы билем! Бул жердеги "эркин акыл" – бул кайрадан өзүнө ээ болгон, эркиндикке чыккан акыл!

Тон, үн тембр асманга көтөрүлдү! Китеп акылдуу, муздак, кээде таш боор, ал тургай какшык аралаш. Асыл табитке таандык рухийлик түпкүрүмдө жашынып жаткан кумар отун өчүрүп жаткандай. Вольтердин өлгөнүнө жүз жыл болгону, китептин 1878-жылы жарыкка чыгышын актап жаткандай сезилет. Анткени Вольтер – замандаштарынан айырмаланып, биринчи кезекте рухтун гранд-сенийору! Мен сыяктуу! Менин чыгармамдагы Вольтердин аты – бул өзүмө карай жасалган эр жүрөк кадам!

Кылдат байкоо жүргүзсөк, бул жерден бир укмуштуу рух ачылат. Ал идеал сыяктуу, өз үйүндөгүдөй сезилет. Жертөлөлөрүн, акыркы баш калкалоочу жайынын ар бир бурчун таанып-билет. Колуна шам алып, ал эч кандай "жалган" жарык бербейт, тескерисинче, идеалдын караңгы дүйнөсүн аёосуз жарыктандырат. Бул – чыныгы согуш, бирок ал ок-дарысыз, түтүнсүз, согуштук позасыз, пафоссуз жана жаракатсыз жүрөт. Анткени, аталган нерселердин баары "идеализм" бойдон калмак. Бир жаңылыштык экинчисин ээрчип, музга айланат. Идеал жокко чыгарылбайт, ал жөн гана тоңуп калат. Мисалы, бул жерде "гений" тоңуп калат. Андан арыракта "азиз адам" тоңуп калат. Муздун калың катмарынын астында "баатыр" тоңот. Акырында "ишеним", атүгүл "боорукердик" да олуттуу түрдө тоңуп калган болот. Дээрлик бардык жерде “нерселер өзүндө" тоңуп калат.

2

Бул китептин жаралышы биринчи Байройт фестивалынын алдындагы күндөргө туш келди. Ошол учурда мени курчаган чөйрөдөн терең обочолонуу анын жаралышына шарт түздү. Ким билсин, ошол кезде көз алдымдан кандай кереметтүү көрүнүштөр өткөнүн! Байройтто ойгонгондо жанымда эмне болуп жатканын ким алдын ала айта алмак эле? Баары бир түш сыяктуу эле... Мен кайда экенимди билбейм. Вагнерди да араң тааныдым. Эсимди жоготуп алган элем. Трибшен – бактылуулуктун алыскы аралы сыяктуу! Ага теңдеш эч нерсе жок! Фундамент түптөлүп жаткан ошол теңдешсиз күндөр, бул окуяга тиешеси бар жана аны майрамдаган, эң назик, эң аяр нерселерди билген кичинекей адамдар тобу... Мындай көрүнүш эч жерде кайталанбайт! Анан эмне болду? Вагнерди немис тилине которушту!

Вагнердин жолдоочулары анын мурасына ээлик кылышты. Немис искусствосунун туусу, немис маэстросунун даңкы, немис сырасынын даамы... Вагнердин чыгармаларынын тереңдигин, дүйнөлүк мүнөзүн түшүнгөндөр катары, анын немис "жакшылыктарына" байлап жатканын көрүп, өзүбүздү жоготтук. Вагнердин жолдоочуларын өз көзүм менен көрдүм, үч муундун тагдырына күбө болдум. Вагнерди Гегель менен чаташтырган маркум Бренделден баштап, өздөрүн Вагнердин ордуна койгон Байройттун "идеалчыларына" чейин. Вагнер жөнүндө канчалаган "кооз сөздөрдүн" сырын укпадым! Чынында, бир маанилүү ой үчүн жарым падышалык берүүгө даяр болмокмун. Бул чындыгында таң калыштуу коом! Ноль, Поль, Коль – чексиз сүйкүмдүү!

Бул жерде эч кандай жаман ой же антисемитизм жок. Байкуш Вагнер! Ал кайда кетти? Эгер ал чочколордун арасына түшсө да жарашмак, бирок немистердин арасына эмес! Келечек муундарга эскертүү катары, чыныгы байройттун толтурулган жаныбарын жасап же андан да жакшысы, аны спиртке салып, "Рейх" жаралган "рух" ушундай болот деген жазуу менен көрсөтүш керек, анткени анда эч кандай рухийлик жок! Ушул темада жетиштүү айтылды! Майрамдардын ортосунда, бир нече жумага эс алууга кеттим! Анткени, мени соороткон сүйкүмдүү париждик айымга карабай, өзүмдү жалгыз сездим. Вагнерден фаталисттик телеграмма аркылуу кечирим сурадым. Клингенбруннда, Чехия токойлорунда адашып жүргөндө, меланхолиямды жана немистерге болгон жек көрүүмдү оорудай көтөрүп жүрдүм. Ошол мезгилде "Лемех" деген жалпы аталыштагы ойлорду дептериме жазып жүрдүм. Бул ойлор өтө эле катаал психологиялык; алар "Адамдык, өтө эле адамдык" китебиндеги ойлорго окшош болушу мүмкүн.

3

Ошол учурда ичимде Вагнер менен болгон жөнөкөй ажырашуу эмес, чоң бир бурулуш болду! Өз инстинкттеримдин толук жаңылыштыгын, Вагнердин же Базель профессорунун каталары сыяктуу эле, жөн гана сырткы белгилер экенин аңдадым. Өзүмө болгон катуу талап бүт денемди каптады! Өзүмдү кайрадан таап, өзүмдү таануу убактысы келгенин түшүндүм! Ошол замат канча убакыт текке кеткени мени коркунучтуу түрдө ойлондурду! Чыныгы миссиямдын жарыгында, бүткүл филологиялык жашоом канчалык маанисиз, канчалык өзүмчүл экени ачык көрүндү! Бул жалган момундуктан уялып, жүрөгүм тилинди! Он жыл артта калды! Он жыл бою рухумдун азыктануусу толук токтотулду! Эч кандай пайдалуу нерсеге жетише албадым! Чаң баскан окумуштуулук таштандыларына жабышып, акылсыздык менен көп нерсени унуттум! Оорулуу көздөрүм менен байыркы акындардын томдорун педантикалык түрдө тыткылап окуу – мен ушуга татыктуу белем?!

Ыйлап жатып, акыры жукарып, ачка калганымды көрдүм! Билимимде эч кандай реалдуулук жок болчу, ал эми "идеалдуулугумдун" эч кимге кереги жок! Чындап суусаган сезим мени каптап, ошондон баштап физиология, медицина, табигый илимдерден башка эч нерсе окубадым. Тарыхый изилдөөлөргө болгон милдетим мени мажбурлаганда гана кайтып келчүмүн.

Ошол эле учурда, инстинктке каршы ишмердүүлүк менен, адамды эң аз кызыктырган "ынтаа" делген нерсенин ортосундагы байланышты, ошондой эле ачкачылык менен боштук сезимин наркотикалык искусство жардамы менен басуу зарылдыгын байкадым. Мисалы, Вагнердин искусствосу! Кылдат байкоо жүргүзсөм, ошол эле кырсык көптөгөн жаштардын башына түшкөнүн көрдүм: табиятка жат нерселердин бири экинчисин өзүнө тартып, ага умтулууга мажбурлайт! Германияда, "Рейхте", көпчүлүк эрте тандоо жасоого аргасыз болуп, андан кийин арылууга мүмкүн болбогон жүк астында кыйналып, соолуп калышкан. Аларга Вагнер апийимдей керек! Алар бир көз ирмемге болсо да өздөрүн унутуп, өздөрүнөн арылышат! Эмне деп жатам! Беш, атүгүл алты саатка!

4

Ошол учурда ички туюмум башкалардын жолун жолдоп, коомго аралашууга катуу каршы чыкты. Кандай жашоо болбосун, эң оор шарттар, оору, жакырчылык – мунун баары мага башында билбестиктен, жаш кезимде келип, кийин адатка айланып, "милдет сезими" деген жалган "өзүн аябоо" сезиминен артык эле. Бирок эң таң калыштуусу жана керектүү учурда, атамдан калган жаман мурас – эрте өлүм тууралуу ой жардамга келди. Оору акырындык менен мени бошотту: ал мени ажырашуунун, ар кандай зордук-зомбулуктун, жаңы кадамдардын зарылдыгынан куткарды.

Ошол кезде эч кимдин жакшы мамилесинен ажыраган жокмун, тескерисинче, аны көбүрөк таптым. Оору мага бардык адаттарымды толугу менен өзгөртүүгө мүмкүндүк берди; ал унутууга, жаңы нерселерди кабыл алууга, мени тынчтыкка, боштукка, күтүүгө, сабырдуулукка бөлөдү. Бирок бул ойлонууга жол ачты! Көз алдымда бардык китеп түрүндөгү билимдер, немистер айткандай, филология токтоп калды!

Китеп окууну токтоттум. Бир нече жылдан бери эч нерсе окуган жокмун. Бул өзүмө жасаган эң чоң жакшылыгым. Китептерге көмүлүп, өзүмдүн чыныгы каалоолорумду унуткандай элем. Эми көптөн бери унчукпаган ички дүйнөм акырын ойгонуп, кайрадан өз үнүн угузду. Жашоомдун эң оор учурларында да мынчалык бактылуу болгон эмесмин. Муну түшүнүү үчүн жөн гана "Таңкы шоола" же "Кезген жана анын көлөкөсү" сыяктуу чыгармаларга көз чаптыруу жетиштүү. Бул – айыгуунун эң жогорку чеги. Калганынын баары болгону ушунун натыйжасы.

"Адамдык, өтө эле адамдык" – бул мага күтүүсүз жүктөлгөн "жогорку иреттүү алдамчылык", "идеализм", "кереметтүү сезимдер" сыяктуу аялдыкка таандык делген нерселерге каршы туруп, өзүмдү тарбиялоонун бир эстелиги. Бул чыгарманын алгачкы издери Соррентодо калган. Анын толук калыптанышы, жыйынтыгы мен Соррентодогу жагымдуу шарттардан айырмаланып, кыйла оор болгон Базель кышында ишке ашкан. Чыгарманын негизги жаратуучусу – Базель университетинин студенти, мага бекем ишеним арткан Пётер Гаст. Мен оорулуу башым менен айткан ойлорумду ал кагазга түшүрүп, көркөмдөп, толуктап отурду. Чынында ал – чыныгы жазуучунун талантына ээ болгон, мен болгону – идеянын автору элем.

Даяр китеп колума тийгенде, катуу оорулуунун таң калуусуна тете сезим менен, анын эки нускасын Байройтко жөнөттүм. Кереметтүү кокустуктай, ошол эле учурда мага Вагнердин "Парсифаль" китебинин кооз нускасы келди. Анда "Кымбаттуу досум Фридрих Ницшеге, Рихард Вагнер, чиркөө кеңешчиси" деген жазуу бар эле. Эки китептин дал келиши мага капыстан катуу үндүн жаңырыгындай таасир калтырды. Бул балким, кылычтардын кесилиши сыяктуудур? Экөөбүз тең унчукпай калганыбыздан улам, бул окуяны ушундай кабыл алдык. Ошол учурда биринчи "Байройт баракчалары" жарык көрүп, эмне мезгил келгенин түшүндүм. Вагнер динчил болуп калыптыр! Буга ишенүү кыйын!

6

Ошол кезде (1876-жылы) өзүм тууралуу кандай ойлогом, өз милдетимди жана андагы дүйнөлүк-тарыхый маанини кандай зор ишеним менен колума кармаганым тууралуу бүтүндөй китеп күбөлөндүрөт! Бирок эң алгач, өтө таасирдүү жерине токтололу: бул жерде дагы инстинктивдүү айлакерлик менен "мен" деген сөздөн качтым! Бирок бул жолу дүйнөлүк-тарыхый даңк менен Шопенгауэрди же Вагнерди эмес, досум, эң сонун Пауль Рэни жарыкка чыгардым! Бактыга жараша, ал өтө назик жан болуп чыкты, ошондуктан... Калгандары андан да калыңырак эле.

Көпчүлүк окурмандар бул чыгарманы терең түшүнө алышпады. Алардын арасынан, мисалы, типтүү немис профессорун дайыма байкачумун. Алар бул үзүндүгө таянып, китепти толугу менен жогорку реализм катары кабыл алууну милдет деп эсептешчү. Чынында, китепте досумдун беш-алты тезисине карама-каршы ойлор бар болчу. Бул тууралуу "Адеп-ахлактын генеологиясы" китебинин кириш сөзүнөн окууга болот. Бул үзүндү төмөнкү суроону коёт: "Адеп-ахлак сезимдеринин келип чыгышы" китебинин автору (Ницше, биринчи иммералист катары таанылган) адамдын жүрүм-турумун курч жана терең анализинин аркасында кандай негизги жыйынтыкка келген?

Адеп-ахлактуу адам акылга сыярлык дүйнөгө физикалык адамдай жакын эмес, анткени акылга сыярлык дүйнө – бул жөн гана иллюзия."

Тарыхый билимдин балкасы менен бекемделип, курчталган бул сунуш (бардык баалуулуктарды кайра баалоого чакырык) балким, келечекте – 1890-жылы эле адамзаттын "метафизикалык муктаждыгынын" тамырына балта чаап, адамзат тагдырын чечүүчү күчкө айланат. Ким билет? Кандай болгон күндө да, бул сунуш дүйнөгө бардык улуу билимге мүнөздүү эки жактуулукту – бир эле учурда жемиштүү, коркунучтуу көрүнүштү алып келет...

Таңкы шоола

Моралдык ырым-жырымдарга каршы чабуул!

1

Достор, моралдык түшүнүктөргө каршы жортуулум башталды! Бирок муну согуш деп түшүнбөңүз. Тескерисинче, бул жерде аба башкача, назик жыттарга толгон. Эгер мурдуңар сезгич болсо, муну дароо байкайсыздар. Бул жерде оор артиллерия да, жеңил мылтыктар да жок. Эгер китеп кимдир бирөөгө терс таасир этсе, анда анын куралы андан да жумшак. Анткени таасир замбиректин үнү эмес, жыйынтык катары келип чыгат.

Бул китептин моралдык баалуулуктарга каршы чыкканы, аны ыйык туткандарга, жада калса кудай көргөндөргө жакпашы мүмкүн. Бирок эсиңиздерде болсун: бул жерде жаман сөз, кол салуу же акаарат жок! Тескерисинче, бул чалкасынан түшүп күнгө кактанып, асканын үстүндө жаткан бактылуу деңиз жаныбарындай. Акыры мен да ошол деңиз жаныбарына айландым: бул китептин дээрлик ар бир сүйлөмү Генуянын жанындагы аскаларда жаралды. Ал жерде жалгыздык – менин шеригим, деңиз – сырдашым эле. Азыр да бул китепке колум тийген сайын, ар бир сүйлөмдү тереңинен укмуштуудай нерселерди илип чыгарган кайырмактай сезем. Денем назик эскерүүлөрдөн титирейт!

Бул китептин жаны – учуп бараткан, көз ирмемдик учурларды, мен аларды "кудайлык кескелдириктер" деп атаганды токтотуп, түбөлүккө сактап калуу. Бирок бул учурларды шишкебектин шишине сайгандай эмес, тескерисинче, калемдин учтуу сыры менен бекемдеп, жашоонун барагына түшүрүү.

"Али ата элек таңдар көп!" – бул индиялык акылмандык китептин босогосун кооздоп турат. Автор жаңы таңды, али ачыла элек назик таңды кайдан издейт? Албетте, алдыда дагы сансыз жаңы күндөр, жаңы дүйнө жаралат! Бул үчүн бардык баалуулуктарды кайрадан кароо, моралдык чектөөлөрдүн чынжырынан бошонуу, мурда тыюу салынган, жек көрүлгөн, каргышка калган нерселерди бекем кармап, аларга ишеним артуу керек.

Бул "бекитүүчү" китеп өз жарыгын, сүйүүсүн, назиктигин "караңгы" эсептелген нерселерге чачып, аларга жаңы "жан", таза абийир жана жашоого болгон өзгөчө укук берет. Бул жерде моралдык түшүнүктөргө кол салуу эмес, аларды жөн гана жаңы нукка буруу бар. Китеп "Же?" деген суроо менен аяктайт. Балким, бул "же?" деген суроо менен аяктаган жалгыз китеп.

2

Милдетим – адамзатты жогорку деңгээлдеги өзүн-өзү таануу, улуу өзгөрүүлөргө даярдоо. Бул учурда адамзат өткөнгө терең көз чаптырып, келечекке багыт алат, кокустуктардын жана кабыл алынган туура эмес ишенимдердин таасиринен арылат. Биринчи жолу адамзат өзүнө эң негизги суроолорду берет: "Эмне үчүн?" жана "Кайсы максатта?" Бул милдет адамзат өз жолунан адашты деген ишенимден улам чыгат. Аны эч ким жетектебейт; тескерисинче, анын эң ыйык баалуулуктарынын ичинде тануу, төмөндөө жана деградация инстинкти жашыруун үстөмдүк кылып келет.

Бардыгы эң жакшы колдо экенине жана Ыйык Китеп Кудайдын жетектөөсүнө, акылмандыгына толук ишеним берет дегенге ишенүү, чынында, чындыкты жашыруу аракети. Чындык мындай: адамзат көптөн бери эң начар колдо болуп, иштери оңунан чыкпаган жолу жоктор, амалкөй өч алуучулар, ошондой эле дүйнөнү жана адамдарды булгоочу аз сандагы "ыйыктар" тарабынан башкарылып келген.

Дин кызматчылары (анын ичинде жашыруун ойчул дин кызматчылар да) коомдогу бийликти колго алганынын айкын белгиси бар. Алар бир гана диний топтун эмес, жалпы эле коомдун үстүнөн бийлик жүргүзүп жатышат. Ошол эле учурда, "декаданс" делген адеп-ахлак жана "акырына чейинки эрк" деген түшүнүк негизги баалуулуктар болуп калды. Бул жагдайдын эң башкы далили – өзүмчүл эмес принциптерге баш ийбеген, шартсыз жогору бааланган нерселердин бар экени. А эгоизмге каршы чыккандар душман катары кабыл алынууда. Бул маселеде мени колдобогон ар бир адамды жугуштуу оору жуктуруп алган адамдай кабыл алам. Тилекке каршы, бүткүл дүйнө менин тарабымда эмес.

Физиологдун көзкарашынан алганда, мындай карама-каршылыктар эч кандай шек жаратпайт. Эгер дененин эң кичинекей органы өз ишин токтотуп, өзүн-өзү сактоо инстинктинен баш тартса, башкача айтканда, "өзүмчүл" болбой калса, анда бүтүндөй организм бузулат. Физиолог мындай бузулган бөлүктү кесип салууну талап кылат; ал бузулган нерсеге эч кандай тилектештикти билдирбейт; ал боорукерликтен алыс.

Ал эми дин кызматчысы тескерисинче, адамзаттын толук деградациясын каалайт. Ошондуктан ал бузулуп жаткан нерсени сактайт – бул аркылуу ал адамзатка үстөмдүк кылууну көздөйт.

Моралдын жалган түшүнүктөрү – "жан", "рух", "эркин эрк", "Кудай" эмнени билдирет? Алар адамзатты физиологиялык жактан жок кылуу үчүнбү? Денени, башкача айтканда, жашоону сактап калуунун ордуна кубарган алсыздануудан идеал жаратып, денени жек көрүүдөн "жанды куткарганда", бул décadence эмеспи? Тең салмактуулукту жоготуу, табигый инстинкттерге каршы чыгуу, "өзүн-өзү курман кылуу" – мунун баары морал деп аталат… "Таңкы шоола" менен биринчи жолу өзүн-өзү тануу моралына каршы күрөшкө чыктым!

Шаңдуу илим ("la gaya scienza")

"Таңкы шоола" – терең мазмунга ээ, бирок ошол эле учурда жарык жана көркөм чыгарма. "Шаңдуу илимге" да ушул сапаттар толук кандуу таандык: анын ар бир сүйлөмүндө терең ой менен шамдагайлык бири-биринен ажырагыс. Бул китеп менин эң сонун өткөн январь айыма арналган ырлардан турат. Ал мага белек болгондой сезилет. "Илимдин" мындай шаңдуу абалга кантип жеткенин төмөнкү ыр саптары толук ачып берет:

Өзүңдүн оттуу найзаң менен
Жан дүйнөмдүн музун чактың.
Үмүттүн улуу деңизине
Бороондуу жолду таптың.
Жаным аруу, сергек,
Оор жүктөн кутулдум.
Кереметтериң даңктуу,
Ажайып Январиусум!

Заратустранын алгачкы сөздөрүнүн алмаздай жаркыраган сулуулугун, төртүнчү китептин аягындагы теңдешсиз ырларды көргөн адам, бул жерде "улуу үмүттөр" деп эмнени айтып жатканымды жакшы түшүнөт. Сицилияда жазылган принцесса Фогельфрайдын ырлары провансаль салтын – ырчынын, рыцардын жана эркин ойчулдун биримдигин эске салат.

А эң акыркы ыр – "Мистралга" арналган, моралдык түшүнүктөрдөн бийик турган, керемет бий ыры. Бул – чыныгы провансаль стилинин көрүнүшү.

Заратустранын айтканы: "Бул китеп баарына арналган, бирок эч кимге эмес".

Эми Заратустра тууралуу айткандарымды кылдат угуңуз. Бул чыгарманын өзөгүн түзгөн, түбөлүккө кайталанган идея – эң жогорку деңгээлдеги ырастоо – 1881-жылдын августунда жаралган. Ал ой "Адам жана убакыттан тышкары 6000 фут бийиктикте" деген аталыш менен кагазга түшүрүлгөн.

Ошол күнү Сильваплана көлүнүн жээгиндеги токойду аралап баратып, Сурляй жанындагы пирамида сымал таш дөбөсүнүн жанында токтоп калдым. Ошол жерде мага ушул ой жаралды. Эгер азыр бир нече ай артка кылчайсам, өз табитимде, айрыкча музыкага болгон кумарымда күтүүсүз, чечкиндүү бурулуш болгонун байкамакмын.

Заратустранын музыка дүйнөсүнө таандык экендиги талашсыз. Менин музыканы түшүнүүмдөгү жаңы баскыч дал ушул Заратустранын алдын ала шарты болгон. 1881-жылдын жазында Виченцага жакын Рекоаро тоолуу курортунда, устатым жана досум Петер Гаст менен бирге, биз "кайра жаралган" музыканын канат какканын сездик. Анын канаты көзгө көрүнгөндөн да жеңил, нурдуу эле.

Эгер 1883-жылдын февралына, күтүүсүз жана таң калыштуу жагдайларда келген түйшүктөн арылууга чейин артка кайрылсак, анда бул чыгарманын жаралуу процесси он сегиз айга созулган. Кириш сөзүндө келтирилген накыл кептердин акыркысы Венецияда, Рихард Вагнердин дүйнөдөн кайткандан кийинки ыйык саатта жазылган. Он сегиз ай – бул сан, буддисттер үчүн балким, "мен чындап пилмин" деген ойду жаратышы мүмкүн. Ушул мезгил аралыгында "gaya scienza" (кубанычтуу билим) жаралган, анда теңдешсиз нерсенин жакындап келаткан жүздөгөн белгилери байкалган. Акыры бул мезгил "Заратустранын" башталышына жана төртүнчү китебинин акыркы үзүндүсүндөгү негизги идеясынын чагылдырылышына алып келген.

Ошол эле мезгилде "Жашоого гимни" да жаралган (хор жана оркестр үчүн жазылган). Анын ноталары эки жыл мурун Лейпцигде Э.В.Фрицш тарабынан басылып чыккан. Балким мен үчүн эң жогорку деңгээлдеги тастыктоочу пафос болгон бул жылдын абалы анча маанилүү эмес көрүнүш, бирок аны трагедиялык пафос атадым. Бир күнү бул гимн мага эскерүү иретинде аткарылат.

Бул жерде айрым түшүнүктөрдүн мага таандык эместигин, алар меники эместигин баса белгилөөм керек. Алар ошол кездеги досум, жаш орус кызы Лу фон Саломенин укмуштуудай илхамынан жаралган. Ырдын акыркы саптарынын маанисин түшүнгөн адам, эмне үчүн ага суктанганымды жана аны эмне үчүн тандаганымды билет: аларда улуулук бар. Оору жашоого каршы далил эмес, тескерисинче, ал мындай дейт: "Эгер мага бакыт тартуулай албасаң, анда мага оору бер…". Балким, менин музыкама да ушундай улуулук мүнөздүү. (Гобойдун акыркы нотасы до эмес, до диез болушу керек. Бул байкабай кетирилген ката.)

Кийинки кышты Генуянын жанындагы Рапаллодо, Кьявари менен Портофино тумшугунун ортосундагы тынч булуңда өткөрдүм. Ден соолугум начарлап, кыш абдан суук, жаанчыл болду. Деңиз жээгиндеги кичинекей мейманкана, түнкүсүн толкундун шарпылдагы тынч уйку бербей, дээрлик бардык жагынан каалоолорума карама-каршы келчү. Бирок "карама-каршылыктардан" жаңы нерселер жаралат деген ишенимимдин далили катары, дал ушул кышта, ушул жагымсыз шартта менин "Заратустрам" жаралды. Түшкө чейин Зоальиге карай карагайлуу жолдор менен деңиздин кеңири панорамасын көрүп, кереметтүү сейилге чыкчумун. Түштөн кийин ден соолугум мүмкүнчүлүк бергенче, Санта-Маргеритадан баштап Портофинонун артындагы аймакка чейин бүт булуңду айланып чыгар элем.

Бул жерлер жана пейзаждар маркум германдык кайзер Фридрих IIIкө болгон сүйүүм аркылуу жүрөгүмө ого бетер жакын болду. Кокустан, 1886-жылдын күзүндө бул унутулган бакыт дүйнөсүнө акыркы жолу келгенимде, кайрадан ушул жээктерде болдум. Ушул эки сапарымда мага биринчи "Заратустранын" бардыгы, айрыкча Заратустранын өзү тип катары келди. Тактап айтканда, ал мага түшүп келгендей болду...

2

Бул типти түшүнүү үчүн, адегенде анын физиологиялык абалын, тагырагы, мен "улуу ден соолук" атаган түшүнүктү аңдоо зарыл. Бул тууралуу "Gaya scienza" китебинин 5-бөлүмүнүн аягында жазганымдан артык түшүндүрө албасымды сезем. Ал жерде мындай айтылат: “Биз, жаңы адамдар, аты жок, араң таанымал, далилдене элек келечектин бүчүрлөрү, жаңы максатка жетүү үчүн мурдагыдан да күчтүү, акылдуу, тырышчак, эр жүрөк, шайыр "улуу ден соолукка" муктажбыз. Кимде-ким эски баалуулуктарды, умтулууларды мурдагыдай тереңдикте кайра жашап, Жер Ортолук деңизинин бардык жээктерин кыдыргысы келсе, ким эң терең тажрыйбалардын укмуштуу окуяларынан идеалды багындыруучу, алгачкы жол салуучу, сүрөтчү, олуя, мыйзам чыгаруучу, даанышман, окумуштуу, такыбаа, көзү ачык жана эскичил саякатчынын жанында эмне барын билгиси келсе, ал эң оболу "улуу ден соолукка" муктаж. Аны жөн гана ээлеп койбостон, тынымсыз сатып алып, кайрадан жаңылоо керек, анткени көпчүлүк аны түбөлүккө берилген же берилиши керек деп эсептешет...”

Эми узак жолду басып өткөндөн кийин биз, акылга сыярлык нерселерден да тайманбас идеалдын аргонавттары, эр жүрөктүүлүккө салып, канчалаган кеме кырсыктарын, канчалаган сыноолорду башыбыздан өткөргөн соң, айтып жүрүшкөндөй, биз аман-эсен, ал тургай мурункудан да бекем, чыйрак болуп чыктык. Бизге сыйлык катары эч ким көрө элек чек аралары бар, ачыла элек өлкөнү көрүп жаткандайбыз. Бул дүйнө мурдагы жерлердин жана идеалдардын чегинен тышкары жайгашкан, сулуу, бөтөн, күмөндүү, коркунучтуу, кудайлык нерселерге бай эле. Биздин кызыгуубуз, ээлик кылууга болгон кумарыбыз ушунчалык күч алды. Ох! Мындан ары эч нерсе бизди канааттандырбайт. Мындай келечекти, билимге жана абийирге болгон ушундай терең суусаганыбызды көргөн соң, кантип заманбап адамдын чектелген жашоосуна ыраазы болобуз? Анын эң кадырлуу максаттарына жана үмүттөрүнө биз эми жасалма олуттуулук менен гана мамиле кылабыз, балким, эч кандай маани бербейбиз...

Бизди алдыда бир кызыктуу идеал күтүп турат: азгыруучу, тобокелчиликтүү, бирок ошол эле учурда жеткиликтүү эмес идеал. Биз аны эч кимге таңуулабайбыз, анткени ага ээ болуу укугун баарына эле бере бербейбиз. Бул жөнөкөйлүктөн, ашыкча күч-кубаттан, эрктен улам пайда болгон рухтун идеалы. Ал ушул кезге чейин ыйык, жакшы деп эсептелгендердин баары менен ойноп, аларды четке кагат. Бул идеал үчүн эң баалуу нерсе – коркунуч, төмөндөө, кемсинтүү же жок дегенде тынчтыктын, сокурдуктун жана өзүн унутуунун жоктугу. Бул – адамгерчиликтен тышкары көрүнгөн, бирок ошол эле учурда адамдык жыргалчылыктын, жакшылыктын идеалы. Ал жер бетиндеги бардык олуттуу нерселерге, жаңсоолорго, сөздөргө, үндөргө, көзкараштарга, адеп-ахлакка жана милдеттерге каршы туруп, алардын жандуу, эрксиз пародиясын жаратат. Бирок дал ушул нерселердин аркасында биринчи жолу чыныгы олуттуулук пайда болот, суроо белгиси коюлат, жандын тагдыры өзгөрөт, жебе жылып, трагедия башталат...

3

9-кылымдын аягында жашаган улуу акындар "шыктануу" деп эмнени аташканы тууралуу кимде так түшүнүк бар? Эгер жок болсо, түшүндүрүп берейин. Анда сиз жөн гана бир нерсенин куралы, бир нерсенин үнү, өтө күчтүү күчтөрдүн ортомчусу сыяктуу сезилесиз, эч кандай сыйкырчылыксыз. Шыктануу дегенде, күтүлбөгөн жерден ар кимди таң калтырган ишенимдүүлүк, тактык менен бир нерсе пайда болот. Ал сизди терең ойго салып, жагдайды жөн гана сүрөттөйт. Сиз издебейсиз, жөн гана угасыз; ким берип жатканын сурабайсыз. Ой чагылгандай жанып, эч каршылыксыз, зарылчылык жаралат – менин алдымда эч качан тандоо болгон эмес.

Шашылуу менен кашаңдыкты алмаштырган эрксиз кадамдар, жырткычтык чыңалуунун көз жаш менен чечилиши, чектен ашкан тактык менен сезилген тынчтык жана тырышуу – мунун баары экстаз. Эң ооруткан жана эң караңгы нерселер да карама-каршылык катары эмес, белгилүү шарттардан чыккан, жарыктын ашыкчалыгынын ичиндеги зарыл түс катары кабыл алынат. Формалардын эң алыскы чектерин камтыган ритмдердин инстинкти – узактык, узакка созулган ритмге болгон муктаждык шыктануу күчүнүн бир өлчөмү болуп саналат, бул анын басымы жана чыңалуусу үчүн компенсация.

Баары эч кандай аракетсиз, табигый түрдө, эң жогорку деңгээлде ишке ашат. Бул эркиндик, чексиз күч, кудайлык сезимдин толкуну сыяктуу. Эң таң калыштуусу – бул образ жана салыштыруулардын өзүнөн-өзү жаралышы. Кайсынысы образ, кайсынысы символ экенин ажыратуу кыйынга турат. Баары эң ылайыктуу, эң туура, эң жөнөкөй сөз айкаштары болуп көрүнөт. Чынында эле Заратустранын сөздөрүн эске алсак, нерселер өздөрү бизге келип, өздөрүн символ катары сунуштагандай сезилет.

«Бул жерге бардык нерселер сага жагынып, кошомат кылышат: анткени алар сенин жонуңа минип кетүүнү самашат. Сен ар кандай окшоштукка минип, сен да бул жерде ар бир акыйкатка секиресиң. Бул жерде сөздөр мага куюлуп келип, ар нерсенин сөз кутучалары ачылат: ар бир нерсе сөзгө айлангысы келет, ар бир жандык менден сүйлөөнү үйрөнгүсү келет.»

Бул менин илхам келген учурум. Мындай тажрыйбаны бөлүшөр, "бул менин да тажрыйбам" дей турган бирөөнү табуу үчүн миңдеген жылдарды артка кетүүгө туура келет окшойт.

4

Чындыгында бул жерде Заратустра сыяктуу акынга эч жарашпаган, өз ыктыярым менен тандабаган жайга абдан капа болдум. Өзүмдү эркиндикке чыгарууну самап, Римдин антиподуна, ага болгон душмандыктан улам жаралган Аквилага баргым келген. Ошол сыяктуу эле бир күнү атеист жана чиркөөнүн душманы, менин жакындарымдын бири – улуу Гогенштауфен императору Фридрих IIнин элесине орун табам деп ойлогом. Бирок өлүмгө алып келүүчү жагдайлар мени токтотуп, кайтып келүүгө аргасыз кылды. Акыры христианчылыкка каршы бул жердеги түйшүктөрдөн тажап, Пьяцца Барбериниге токтолдум. Жыттардан мүмкүн болушунча арылууну каалап, ал жерде философ үчүн тынч бөлмө барбы деп сурадым.

Римдин кооз көрүнүшү ачылып, фонтандардын шылдыраган үнү алыстан жаңырды. Жогорку аянттагы лоджияда жалгыз гана "Түнкү ыр" жаңырып турду. Ошол учурда мени курчаган чексиз кайгылуу обондун кайрыгын "өлбөстүктөн мурун өлгөн" деген сөздөрдөн таптым. Кийин Заратустра жөнүндөгү ой биринчи жолу чагылгандай мени жарык кылган ыйык жерге жайында кайтып келдим да, Заратустранын экинчи бөлүгүн жаздым. Ага он күн жетиштүү болду; биринчисин, үчүнчүсүн жана акыркы бөлүгүн жазганда да мынчалык көп убакыт талап кылынган эмес. Кийинки кышта, өмүрүмдө биринчи жолу Ниццанын алтын түстүү асманынын астында Заратустранын үчүнчү бөлүгүн таап, аны аягына чыгардым. Мунун баарына бир жылдан аз убакыт кетти.

Ниццанын кооз пейзаждарындагы унутулуп калган көптөгөн бурчтар, чокулар мен үчүн эстен кеткис учурлар менен байланыштуу. "Эски жана жаңы такталар жөнүндө" деген чыгармам, негизинен, станциядан маврлардын кооз Оэца тоо уясына чейинки оор көтөрүлүш учурунда жаралган. Бул учурда чыгармачыл энергия мол болуп, булчуңдарым абдан активдүү иштечү. Денем руханий жактан да байып, биз жалгыз калтырган "жан" дагы жанданчу. Мени көбүнчө бийлеп жүргөнүмдү көрүшчү; анда жети-сегиз саат бою тоолордо чарчоосуз сейилдечүмүн. Тынч уктап, көп күлчүмүн, бул мезгилде өзгөчө чыдамкай жана туруктуу болчумун.

5

Ал он күндүк жаратуулардан тышкары "Заратустра" учурунда, андан кийинки жылдар теңдешсиз кырсык болду. Өлбөс болгонуңуз үчүн кымбат баа төлөйсүз: өмүрүңүздө бир эмес, бир нече жолу өлөсүз. Мен улуулардын тентектиги атаган бир нерсе бар: улуу нерселердин баары, ар бир жаратуу, ар бир иш жасалгандан кийин дароо аны жасаган адамга каршы чыгат. Мына ошондуктан, аны жасаган адам алсыз; анткени эми аны көтөрө албайт, бетине тике карай албайт. Артыңызда эч качан каалабаган нерсе, — адамзаттын тагдырынын түйүнүн байлаган нерсе пайда болот, эми аны аркаңызга көтөрүп жүрүшүңүз керек! Ал сизди дээрлик талкалайт... Улуулардын тентектиги! — Экинчиси — айланаңыздагы коркунучтуу жымжырттык. Жалгыздыктын жети териси бар; аларга эч нерсе кирбейт. Сиз адамдарга келесиз, досторуңуз менен саламдашасыз, бирок жалгыз чөлдө калгандайсыз, бир дагы жылуу көзкараш жок. Эң жакшы дегенде, ачууланууга окшогон бир нерсе гана бар.

Жакын адамдарымдын дээрлик баарынан, ар кандай деңгээлде болсо да бир түрдүү нааразычылыкты байкадым. Адам күтүүсүз алыстап кеткендей сезилгенде, андан оор таарыныч болбос эле. Анткени, чынчылдык жана ыйман сезими жок жашай албаган асыл адамдар өтө сейрек кездешет.

Экинчиден, майда-чүйдөлөргө болгон алсыздык, кичинекей кыжырдануулар пайда болот. Бул, менимче, ар кандай чыгармачыл иш-аракеттердин, эң жеке жана жашыруун ойлордун алдында коргонуу үчүн өтө көп күч-кубат сарпталышынан улам келип чыгат. Кичинекей коргонуу мүмкүнчүлүктөрү баарына ачык көрүнүп, аларды колдонууга эч кандай күч талап кылынбайт.

Мындан тышкары, тамак сиңирүү начарлап, кыймыл-аракет жасагың келбей, шалдырап, өзүңө ишенбөөчүлүк сезими пайда болорун да белгилегим келет. Көп учурда бул ишенбөөчүлүк жөнөкөй түшүнбөстүктөн же катадан улам. Мындай абалда бир жолу бадададагы уйлар жакындап келатканда сезген элем, анткени жумшак, жакшы ойлор кайтып келген: "Бул жерде кандайдыр бир жылуулук бар..." {89}

6

Бул чыгарма башкалардан такыр айырмаланат. Акындарды четке коё туралы; балким, мындай чексиз күчтөн эч качан, эч нерсе жаралбайт. "Дионис" жөнүндөгү түшүнүгүм бул жерде эң бийик чекке жеткен; анын алдында адамзаттын башка бардык аракеттери алсыз, чектелүү болуп калат. Гёте да, Шекспир да бул жалындуу кумарлануу жана улуулук каптаган чөйрөдө бир ирмемге да дем алган эмес. Данте Заратустра менен салыштырганда, чындыкты, дүйнөнү башкарган рухту, тагдырды жаратуучу эмес, болгону ага ишенген адам катары көрүнөт. Веда акындары жөн гана дин кызматчылары, Заратустранын бут кийиминин боосун чечүүгө да татыксыз. Бул сөздөр баары бир аздык кылат, бул чыгарманын ээлеген мейкиндигин, анын терең жалгыздыгын толук түшүндүрө албайт.

“Мен өз айланамды, ыйык чек араларды курчап турам; мени менен барган сайын бийик тоолорго чыккандар аз. Мен барган сайын ыйык тоолордун кыркасын курам" – дешке Заратустранын түбөлүктүү укугу бар. Улуу жандардын руху, жакшылыгы бириксе да, алардын баары биригип, Заратустранын бир да сөзүн айта алышпайт. Ал өйдө-ылдый көтөрүлүп, ылдый түшкөн тепкич укмуш; ал башка адамдардан алда канча алдыга жыла аларын, андан ары каалаган жерине кетерин көрдү. Ал ар бир сөзү менен карама-каршылыктарды бириктирет, бул бардык акылдардын эң ырастаган сөзү; анда бардык карама-каршылыктар жаңы биримдикке байланат. Адам табиятынын эң жогорку, эң төмөнкү күчтөрү, эң таттуу, жеңил ойлуу. Эң коркунучтуусу – бир булактан өлбөс ишеним менен агып чыгат. Ушул убакка чейин эч ким бийиктик эмне, тереңдик эмне – билген эмес, ал тургай чындык эмне – билген эмес.

Бул чындыктын ачылышында эч бир улуу адам мурда мындайды алдын ала билген эмес. Заратустрага чейин акылмандык, жан дүйнөнү изилдөө, сөз өнөрү болгон эмес. Эми буга чейин угулбаган нерселер жөнүндө эң жөнөкөй, күнүмдүк тил менен айтылууда. Сөз жүрөктөн чыккан кумар менен айтылып, эң бийик чегине жетип, жүрөк толкуткан музыкага айланууда; чагылгандай жарк этип, али ачыла элек келечекке жол көрсөтүүдө. Биз көргөн салыштыруулардын эң күчтүүсү – бул тилдин өзүнүн кереметтүү касиетине кайтышы, калгандары жөн гана көңүл ачуу.

— Заратустра тоолордон түшүп, баарына кандай сонун сүйлөгөнүн айт! Ал атүгүл душмандарына, дин кызматчыларына да боорукерлик менен мамиле жасап, алар менен бирге азап чегүүдө! — Мына ушул жерде, ар бир көз ирмемде адам өзүнөн да бийиктеп барат; "супермен" деген түшүнүк эң бийик чындыкка, эң ыйык максатка айланууда — адамзаттын мурда улуу деп эсептеген нерселеринин баары эми чексиз алыста, анын бутунун астында калууда.

Эч ким алкионистик, жеңил ойлуулукту, тынымсыз тентек ачуулануу сыяктуу Заратустранын мүнөзүнө таандык нерселердин баарын улуулуктун белгиси катары кабыл алган эмес. Ушул чексиз мейкиндикте, карама-каршылыктарды жаратуу мүмкүнчүлүгүндө Заратустра өзүн бардык нерсенин эң жогорку көрүнүшү сезет. Эгер кимдир бирөө анын аныктамасын түшүнсө, анда өзүнө теңдеш адамды издөөнү токтотушу мүмкүн.

Ал — эң узун тепкичтен өтө төмөн түшө алган жан; ал — эң алыска чуркаган, адашып, өзүнөн кайрадан жаралган эң берешен жан; ыракат алуу үчүн өзүн тобокелге салган жан. Ал өзүн түп тамырынан жаңыланууга батынган жан; бүт күчү менен эркиндикти эңсеген жан; ал — өзүнөн качып, кең дүйнөдө өзүн кайрадан тапкан; эң акылман, жана да жиндилик менен эң таттуу жолду таба алган жан. Ал өзүн терең сүйгөн, анда бардык нерсе өз агымын жана каршы агымын, кулашын жана көтөрүлүшүн тапкан жан.

Дионистин маңызы ушунда жатат. Дал ушул ой жүгүртүү бизди ага алып барат. Заратустранын психологиялык табышмагы – ал кантип тайманбай "Жок" деп, мурункулар "Ооба" дегендин баарын жокко чыгарып, мүмкүн ошого карабай баш тартуу рухуна толук каршы туруп, кантип тагдырдын оор жүгүн көтөрүп, өлүмгө барабар салмакты ийнине алган рух, ошол эле учурда кантип эң жеңил, эң бейкапар жандыкка – Заратустра бийчиге айланат? Жашоонун эң катаал, коркунучтуу чындыгын көрүп, "эң түпсүз ойду" билген ал, кантип жашоону, анын түбөлүк кайтып келишин четке какпай, тескерисинче, андан бардыгын түбөлүк ырастоосун таап, "эбегейсиз, чексиз Ооба жана Оомийин" деп жар салды? "Мен бардык түпсүздүктөргө батамды алып жүрөм, Ооба"... Бул дагы бир жолу Дионистин көрүнүшү.

7

Бул рух өзү менен сүйлөшкөндө кайсы тилде сүйлөйт? Дифирамба тилинде. Мен дифирамбанын жаратуучусумун. Заратустранын таң алдында өзү менен сүйлөшкөнүн уккула: "Мындай изумруд бакыты, мындай кудайлык назиктик менден мурун эч бир тилде болгон эмес". Дионистин эң терең кусалыгы да дифирамбага айланат; мунун далили катары "Түнкү ырды" келтирем – жарыктын жана күчтүн ашыкчалыгынан, күн мүнөзүнөн улам сүйүүгө аргасыз адамдын өлбөс арманы.

Түн: Азыр бардык булактар күчтүү шаркырайт. Жаным да ошол шаркырап аккан булактай оргуштайт, кусалыкка толуп.

Түн: Азыр сүйүшкөндөрдүн бардык ырлары ойгонот. Жан дүйнөмдө да сүйүүнүн, кумардын ыры жаңырды.

Ичимде өчпөс, тойбос кумар жашайт; ал сүйлөгүсү келет. Сүйүүгө болгон кумарым жан дүйнө түпкүрүндө жашайт; ал сүйүүнүн тилинде гана сүйлөйт.

Мен жарыкмын; ах, эгер түн болсом кана! Бирок жалгыздыгым ушул жарыктын кучагында экенинде. Ах, эгер караңгы жана түнкү болсом кана! Жарыктын көкүрөгүнө жабышып, анын жылуулугун сезсем! Асмандын жаркыраган жылдыздары, силерге да бата берем! Жарык чачкан белегиңер менен бактылуу болгула. Бирок өз жарыгымда жашайм; ичимден чыккан жалынды кайра өзүмө сиңирип алам. Берүүчүнүн бактысын билбейм; көп учурда уурдоо, алуу аркылуу бактылуу болуу керек деп ойлочумун.

Менин жакырчылыгым, колум берүүдөн эч качан тыным албайт; менин көрө албастыгым, мен күткөн көздөрдү, кусалыктын агарган түндөрүн көрүп жатат.

Оо, бергендердин баарына кайгы! Оо, менин тутулган күнүм! О, кумарланууга канбаган чаңкоо! О, токчулуктун ортосундагы тойбос ачкачылык! Алар менден алышат, бирок алардын жан дүйнөсүн козгой аламбы? Берүү менен алуунун ортосунда туңгуюк бар; бирок ал туңгуюкту жоюу андан да кыйын.

Сулуулугум ачкачылыкты күчөтөт; жарык чачкандарга азап тарттырууну, белек кылгандарды тоноону каалар элем, ошондой кара ниеттикти эңсейм. Бир колум ага сунулганда, экинчи колум менен тартып алгым келет; кулап түшүүдө тартынган шаркыратма сыяктуу жай аксам дейм, ошондой кара ниеттикти эңсейм. Мындай өч алуу менин ашыкчалыгымды ойлоп табат; мындай чыккынчылык жалгыздыгымдан келип чыгат!

Менин бактым берип жүрүп тоңду; жакшылыгым өзүнөн жана өзүнүн ашыкчасынан тажады! Дайыма берген адам уятын жоготуу коркунучунда; тынымсыз берген адамдын колу жана жүрөгү чексиз берүүдөн жооруйт. Сурагандардын уятынын алдында көзүмдөн жаш чыкпайт; колум сунулган колдордун калтырагына өтө катуу болуп калды.

Көзүмдөн жашым, жүрөгүмдөн жумшактык кайда кетти? О, бергендердин жалгыздыгы! О, жарык чачкандардын кайдыгерлиги! Көптөгөн күндөр бош мейкиндикте айланып жүрөт; караңгылыктын баарына алар жарыгы менен кайрылышат — мага алар унчугушпайт. О, бул жарыктын нурга болгон душмандыгы, ал анын жолдорун аёосуз тепселейт.

Жүрөк түпкүрүндө нурга карата адилетсиздик, башка күндөргө кайдыгер болгон нерсе — ар бир күн ушинтип кыймылдатат. Бороон сыяктуу күн да өз жолу менен учат; бул анын кыймылы. Ал өз өжөрлүгүн калтырбайт, бул анын салкындыгы. О, караңгылар, түнкүлөр, жарыктан жылуулукту жараткандар силер ганасыңар! О, силер гана жарыктын көкүрөгүнөн сүт жана ыракат ичесиңер!

Ах, айланамдагы муз колумду күйгүзүп жатат! Ичимдеги кусалык, сенин суусаганыңды сезип, жанымды жай алдырбай турат.

Түн: эмне үчүн ушунчалык жарык болушум керек? Эмне үчүн түнгө кусалыгым артат! Эмнеге жалгыздыкты самайм! Түн: эми каалоом булактай атылып чыгат – мен сүйлөгүм келет. Түн: эми бардык шаркыраган булактар катуу ырдайт. Жан дүйнөм да ошол шаркыраган булактай. Түн: эми сүйүшкөндөрдүн бардык ырлары ойгонот. Жан дүйнөм да ошол сүйүү ырындай. Мындайды эч ким эч качан башынан өткөргөн эмес, жараткан эмес жана азап тарткан эмес. Кудай Дионис ушундай азап чегет. Ариадна жарыктагы күн туткунунун бул дифирамбага жооп болушу мүмкүн эле... Менден башка ким Ариаднанын ким экенин билет! Бул табышмактын баары али чечиле элек, бул жерде кимдир бирөө аларды түшүнөрүнөн күмөнүм бар. Заратустра бир кезде өз милдетин – бул менин милдетимди ушунчалык так аныктаган, мааниси талашсыз: ал өткөндүн баарын актоого, кечирүүгө, атүгүл сүйүүгө чейин барат. Мен адамдардын арасында, келечектин сыныктарынын арасында – өзүм көргөн келечекте жүргөнсүйм. Бардык чыгармачылыгым, умтулуум дал ушунда: сыныктарды, табышмактуу жана күтүүсүз коркунучтарды жаратуу жана бириктирүү.

Эгер адамзат бир эле учурда акын, табышмакты жандыруучу жана кокустуктан куткаруучу болбосо, мен кантип адам болууга чыдайм! Өткөндү сактап калуу, ар бир "болгон" нерсени "мен ушуну каалаганмын" дегенге айландыруу — мен муну куткарылуу деп атайт элем.

Заратустра адамдын чыныгы мүмкүнчүлүгүн так аныктайт: ал сүйүүнүн же боорукерликтин объектиси боло албайт. Ал адамзатка болгон терең жийиркеничти да жеңген. Анын көзкарашында адам – бул формасыз масса, жаратуучуну күткөн, бирок али чийки материал.

"Мындан ары каалабоо, баалабоо, жаратпоо!" – бул улуу чарчоо мени түбөлүккө коштосун! Билим алуу процессинде да өз эркимдин төрөлүшүн жана калыптанышын гана сезем. Эгер билимимде күнөөсүздүк болсо, анда ал жаратуучу эркимдин жашап жатканы үчүн гана. Бул эрк мени Кудайдан алыстатты. Эгер Кудай бул жерде болсо, анда бизге эмне калмак! Бирок жаратууга болгон күчтүү каалоо мени кайрадан адамга тартат, дал балка дөшүгө умтулгандай.

Ах, адамдар! Ташта мен үчүн образ уктап жатат, идеалдарымдын элеси! Ал эң катуу, эң көрксүз ташта жатышы керек! Балкам анын түрмөсүн каардуулук менен ургулайт. Таштан чаң сыяктуу сыныктар учуп чыгат, мында менин эмне тиешем бар?

Мен башталганды бүтүрүшүм керек, анткени көлөкө мага жакындады – бардык нерселердин эң тынч, эң жеңил көлөкөсү. Адамдан жогору турган адамдын сулуулугу мага көлөкө сыяктуу келди. Мага эми Кудайың эмне?

Акырында, мен дагы бир постулатты сунуштайм: жогоруда айтылгандар ага негиз. Дионистик тапшырма үчүн чечүүчү шарттар – бул балканын катуулугу, ал тургай кыйроодон табылган кубаныч. "Бекем болгула!" деген буйрук, бардык жаратуучулардын бекемдигине болгон терең ишеним – Дионистик табияттын чыныгы белгиси.

Которгон Абийрбек Абыкаев

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.