Колдоо көрсөтүү
KY
RU
EN
TR
«Топурактан жаралганбыз, топуракка барабыз» деген элдик түшүнүктүн төркүнү эл тамыры менен жер тамыры киндиктеш экендигин шоораттап турат. Кыргыз баласы туулган жерин ата мекеним, ата журтум, ата конушум деп, жердин ээсин аталар деп түшүнгөн. Ошондуктан, уул балдарда мекенди, эл-жерди коргоочулук сапаттар тарбияланган. Жоокерчилик замандарда элибиз маркумдардын сөөгүн бөтөн жерге калтырбай, өз жерине алып келип жашырышчу экен («Өгүздүн (огуздун) өлгөн жерине өкүр»). Айылдан узап баратканда же ага келатканда адегенде арбактарды эсте деп, мүрзөнү айылдын кире беришине, же секиге, көрүнүктүү жерге коюшчу экен.
Эгер азыр ата-бабалардын абалкы салтын сактап, атамекенибизге болгон аруу мамилени кайра калыбына келтирели десек, анда алгач ишти ошол ата-бабалар жаткан жайларды, көрүстөндөрдү иретке келтирүүдөн, аларга аздектүү мамиле жасоону калыптандыруудан башташыбыз керек. Мекенди сүйүү адамды сүйүүдөн башталат.
Кыргызда «жер» түшүнүгү «дене» түшүнүгү менен маанилеш. «Мобул жерим ооруп турат» – деп, денесин көрсөтүп сүйлөйт кыргыз. «Сен ооруба, мен ооруюн, Ата журт!» – деп ыр жазат акын. Демек, «жер сатуу» түшүнүгү денесин сатуу түшүнүгү менен барабар. «Эл башы болгончо, суу башы бол» деп тоо таянып, булак көзүн, өзөн башын байырлаган элибиз.
Кийинки учурларда мындай бир икая көп айтылып келет: «Жараткан улуттарга жер бөлүштүрүп жатканда кыргыз уктап калып кечигип барса, аргасы түгөнгөн Эгебиз ага өзүнүн сейилбагына (дачасына) деп сактап койгон бейиштей жерди берүүгө аргасыз болуптур». Арийне, жергесин кандай сыпаттап айтса, ар элдин өз эрки деңизчи. Бирок ошол эл өзүнүн алган энчисине анын ээсиндей жоопкер, сарамжал, камкор эмес, убактылуу, сейилбактын (дачанын) тургунундай салкын мамиле жасап жатканы тынчсыздантат.
«Кыргызстан – туризмдин өлкөсү» деген ураан барган сайын байма-бай жардалып, мекенибиздин эң аялуу, эң асыл, эң кооз жерлери, көлдөрү, төрлөрү акча табуунун каражатына, коноктордун көңүл ачуучу жайларына, өзүбүз кире алгыс тосмолорго айланып бараткандыгы кабатырлантат.
«Жер – кудайдын супарасы» деген кеп бар. Демек, мекен – койнуна ырыскы-насип толтуруп, кутман жериңердин кутун учурбай, кунарын качырбай, турпатын бузбай, жандыгын жабыркатпай сактап жүргүлө деп бизге ишенип берилген аялуу аманат белек. Ага саясатты аралаштыруу опурталдуу.
Мекендин кадырын арттырам деп, өткөн бийлик «Жети осуятта» табият менен таттуу мамиледе бололу деген идеяны ойлоп тапкан. Таттуу мамиле – теңата адамдардын ортосунда болчу асылкечтик мамиле. Табият менен эч качан теңата боло албайсың, ал биздин атабыз, энебиз, аны кастарлоо, аздектөө керек. Андыктан, жергебиздеги сырдуу, аяндуу, касиеттүү деген жерлерге текебер мамиле кылбай, мамлекеттик, жалпы элдик камкордукка алып, көздүн карегиндей калкалап, сакташыбыз керек. Алардын баары тебелеп-тепселип, иштетилип, пайда табуунун булагына айланып кетсе, Кудайдын каарына калабыз.
«Элүү жылда эл жаңы, жүз жылда жер жаңы». Ааламда бардык нерсе кубулуп, өзгөрүп, өрчүп турат. Биягы Алтайга, тиягы Каңгайга, ары жагы Эренге, бери жагы Тереңге тараган элибиз ар жердин өңүтүн билип, абал-шартына ылайык ат берип, анда өз изин калтырып келген. Айкөл Манас атабыздын эле аты дүйнөнүн отуздан ашык тилинде кездешип, алардагы жер, суу, көл, тоо, шаар аттарына коюлушунун өзү эле көп нерседен кабар берип турбайбы.
Илимде жер иштетүү – маданияттын башаты деп каралат. Бирок «культура» деген грек сөзүнүн уңгусу «культ» – ыйык, сыйын, аздекте деген маанилерди билдирет. «Сыйынары болбосо, асты адам жарыбайт», – деген даанышман таалимчи Нурмолдо. Тоону кыргыз баласы бөтөнчө сүйүп, аздектейт («Карааныңдан кагылайын Ала-Тоо…»).
Анын эң асыл жерин төр дейт: Кара-Төр, Салкын-Төр, Көл-Төр, Кум-Төр… Табияттын денеси жазыла баштаганда жаздоодо, жайыла баштаганда жайлоодо, күүлөнө баштаганда күздөөдө, үргүлөй баштаганда кыштоодо, жылдын төрт мезгилинде тоо койнунда – жердин төрүндө – топуктуу өмүр кечирип келген кыргыз баласы. Төргө (тоого) чыкканда көңүлүң көкөлөп, бийикке умтуласың. Төмөндөгү нерселер майда-барат, өтөр-кетер экендигин сезесиң…
