“Адамдын эң жогорку артыкчылыгы — өз акылын жана жүрөгүн башкаруу.”
(Тибет насааты)

Тибет философиясында адамдын жаратылышы эки күчтүн тирешине окшош: жөндөмдүү аң-сезим жана чексиз кумар. Эгер адам өзүн өзүнө багындыра албаса, анда ал өзүнүн кулуна айланат. Ошондуктан акылдын эркиндиги — эң жогорку эркиндик.

Тибет даанышмандары “сырткы дүйнөнү өзгөртүү үчүн, адегенде ички дүйнөңдү тынчтандыр” дешет. Бул жөнөкөй угулган менен эң оор сабак. Адамды агрессияга, жек көрүүгө, кекке түрткөн күч — анын ичинде тынчтык бербеген “мен” дымагы. Ошол “менди” жоошутмайынча, коом да тынчтык таппайт.

Кечирүү — алсыздыктын белгиси эмес, акылдын тынчтыгынын белгиси. Кыргыз коомунда азыр “күчтүү болуу” түшүнүгү көбүнчө ыймансыз чечкиндүүлүк, аңкоолорго үстөмдүк кылуу, өзүн актаган зөөкүрлүк катары кабыл алынып калды. Бирок Тибет акылмандарына ылайык, чыныгы күч — өз жинин жеңе билүүдө.

“Эң чоң жеңиш — өзүңдү жеңүү.” Бул — Буда 2600 жыл мурда айткан улуу акыйкат. Эгер ар бир адам өзүнүн ички согушун токтото алса, анда коомдогу согуштар да токтойт.

Тибет даанышмандарынын айтымында, адам адам бойдон калышы үчүн үч нерсени сакташы зарыл:

1. Жүрөк тазалыгы — жамандыкка жамандык менен жооп бербөө.
2. Акыл сергектиги — сезимге алданып, элдин дүрбөлөңүнө кошулбоо.
3. Боорукер болуу — ар бир тирүү жанды өзүндөй көрө билүү.

Ачууну жеңүү – акылдын улуулугу

“Ачуунун жалынын өчүрө алган адам – өзүн өрттөн сактаган даанышман” дейт тибет накылы. Адамдын ичинде эки жалын бар: жарык жалын жана ачуунун жалындуу шооласы. Биринчиси — жүрөктөн чыккан боорукерлик; экинчиси — өзүмчүл “мен” дымагынан чыккан күйгүзүүчү каар. Эгер экинчиси күч алса, адам башкаларды эмес, адегенде өз жандүйнөсүн өрттөйт.

Тибет даанышмандары мындай дешет: “Ачууланган кезде, сен душманыңа эмес — өзүңө курал көтөрөсүң.”

Ачуунун маңызы — убактылуу көз карандылык. Ал сага адилет сезилгени менен, кийин өкүнүч алып келет. Ошондуктан ар бир ыйман жолдоочусу ачууну токтотууну үйрөнмөйүн, акылдын жарыгына жете албайт.

Ачуунун түпкү себеби – өз “менин” коргоо

Тибеттик Лама Патрул Ринпоче айткандай: “Ачуунун тамыры – өз “менинин” иллюзиясында. Сен өзүңдү өзүнчө сезгенде, башкаларга каршы чыгасың.”

Бул сөз терең философиялык мааниге ээ. Биз ар дайым “менин оюм”, “менин укугум”, “менин сезимим” деп жашайбыз. Ошондуктан бизге карата айтылган ар бир сын же каршы пикир — коркунучтай сезилет. Натыйжада, адам акыйкатты эмес, өзүн коргоону тандайт.

Чыныгы акылмандын куралы — сабыр, үнсүздүк жана түшүнүү. Тибет маданиятында сабырдуулук алсыздык эмес, тескерисинче, жогорку рухий деңгээлдин белгиси.

Ачуунун ордуна боорукерликти коюу

Тибеттин улуу кеменгери Далай Лама XIV мындай деген: “Эгер сен каарыңды жоготпосоң, душманыңды эмес, өз тынчтыгыңды жоготосуң.”

Боорукерлик — бул эмоция эмес, тандоо. Ал акылдын иши. Боорукер адам ар бир жамандыкка жооп издөөнүн ордуна, анын себебин түшүнүүгө аракет кылат. Мына ошондо акылдын улуулугу ачылат.

Тибет сабагынын үч түшүнүгү

1. Ачууну байка — аны жашырба, бирок аны менен кошо болбо.
2. Сабырды танда — ал убактылуу унчукпоонун эмес, туруктуу тынчтыктын белгиси.
3. Боорукер бол — душманды жеңүүнүн эң бийик жолу – аны түшүнүү.

Арийне, тибеттиктердин “Тынч акыл – чыныгы жеңиштин жери” дешкени ошол...

Жолсуз жүрөк – адашкан акыл

“Жолду тапкан эмес, жүрөгүн тапкан адам – чыныгы саякатчы” дейт Тибет накыл. Адам өмүрүнүн эң узак, эң оор сапары — өзүнө кайтып келүү. Тибет даанышмандары муну: адамдын жүрөгү — жаратылыштын эң терең өрөөнү дейт. Ал өрөөндүн ичин жарык да, караңгылык да толтурат. Эгер адам жүрөгү өз акылынан бөлүнүп кетсе, жарык өчөт. Ал эми акыл жүрөккө баш ийбесе, жол жоголот.

Жолсуз жүрөк — бул сезимин, кайгысын, сүйүүсүн, боорукерлигин унуткан адам. Адашкан акыл — бул эсепке, пайдага, бийликке кызмат кылган аң-сезим. Экөө кошулганда — адамдын ичиндеги ыйык тынчтык кыйрайт.

Тибет ойчулдары мындай адамды “жандуу таш” деп аташкан. Ал адам таш сымал — эч нерсени сезбейт, бирок сүйлөйт, жылмаят. Ал дүйнөнү жүрөгү эмес, көзү менен гана көрөт. А жүрөгү көрбөгөн дүйнө — өлүк дүйнө.

Жолсуз жүрөк менен адашкан акылдын айкашынан азыркы цивилизация жаралган. Технология өнүккөн сайын адамдын ички дүйнөсү солгундап, акылга сыйгыс ырайымсыздык кадыресе көрүнүшкө айланды. Бирок Тибет даанышмандары муну башынан эле эскертишкен: “Акыл – шам. Жүрөк – май. Эгер май аз болсо, жарык өчөт.”

Акылдын жарыгын сактап калуунун жалгыз жолу — жүрөктү кайра угуу. Бул угуу — тынч отуруп, сыртты эмес, ички дүйнөнү аңдоо. Анда сен башка дүйнөнү эмес, өзүңдүн унутулган жүзүңдү көрөсүң.

Бүгүн адамзат көп нерсеге ээ болду, бирок өзүнө ээ боло алган жок. Тибет философтору айткандай, “Эгер жүрөгүң бош болсо, дүйнө сени эч качан толтурбайт.” Ошондуктан чыныгы акылмандык — акыл менен жүрөктүн ортосундагы тең салмакты табууда. Тең салмак жоголгондо адам машиналуу, бирок мээримсиз; билгич, бирок бактысыз. Жолсуз жүрөк менен адашкан акылдын айкалышы — цивилизациянын эң кооптуу абалы.

Жүрөктүн үнүн угуу – акылдын көзүн ачуу

Тибет даанышмандары үчүн жүрөк — жөн гана сезимдин очогу эмес, акылдын багытын көрсөтүүчү компас. Жүрөк угулган жерде зомбулук токтойт. Жүрөк унутулган жерде — дүйнө муздайт.

Адам өз акылына эмес, жүрөгүнө таянганда гана адилеттүү чечим чыгарат. Анткени акыл эсептейт, жүрөк сезет. Акыл суроого түртөт, жүрөк жооп берет. Акыл изилдейт, жүрөк түшүнөт.

Бүгүнкү дүйнөдө адам акылды ашыкча өстүрүп, жүрөктү унутту. Натыйжада, билим артты — бирок даанышмандык азайды; маалымат көбөйдү — бирок түшүнүү жоголду; сүйлөө өнөрү гүлдөдү — бирок угуу маданияты өлдү. Ошондуктан Тибет акылмандары “Жүрөктү кайра угуу — бул дүйнөнү кайра жаратуу” дешет. Анткени дүйнө адамдын ички абалынын гана чагылышы.

Тибетче акыл сөздөр

• Көңүлдү тазала, анткени ал – сен көргөн дүйнөнүн күзгүсү.
• Ким тынчтыктын үнүн укса, ошол акыйкатты угат.
• Кечирүү – бул өткөнгө тартылган арканды кесүү.
• Кандай бийик тоону көрсөң да, андан бийиги — өзүңдү жеңүү.
• Адам акылды үйрөнөт, бирок тынчтыкты эстейт.

Жаратман Интеллекттин (ChatGPT) көмөгү менен даярдалды.

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.