Ойго карк Качкынбай Осмоналиевдин «Көчмөндөр кагылышы» китебинен

*     *     *

Чындык, эзелтен ийилген, бирок сынган эмес. Дайыма жалганды, күчсүздү сүрүп, өз ордун бербей келген чындык! Оо, адил, ак, күчтүү чындык!

*     *     *

Акын курч, атылган окчо ташка тиет. Акын жалын, алоолоп алса күйгүзөт да, эритет. Акын назик, капыстан урган суук желге кызгалдактай жалбырагын жулдурат. Акын морт, орой сөзгө чорт сынат.

*     *     *

Бирин кор кылган, бийлиги барды зор кылган, ит тиричилик!

*     *     *

Коонун шамалы орой, акылсыздын сөзү орой. Орой менен соргокту эл сыйлап башына койсо көөп, тарс жыгылып жок болушат.

*     *     *

Катын калп айтпайт! Эр ууру кылбайт!

*     *     *

Кейикчээлдик адамды аягыч кылат.

*     *     *

Эне колунан калыстык менен мээрмандык гана келет. Ошондуктан, касиетиңен айланайын, эне! Касиетиңден айланайын, жер эне делинет! Эне көбүргөн ак сүтүн эмизет. Жатык кыял күттүрөт.

Жер эне курсак тойгузат. Тирдентет. Жалпы адам пендесин ала көрбөй багат.

*     *     *

Турмушта кытмырлар өзүнөн жогору турган адамга ар кандай жол менен кошомат кылып, ошону менен талабыма жетемин деген далалатын жасайт. Турмушта, мажүрөө айыл башчылары өзүнөн күчтүү экинчи айыл башчыны паралап, сыйлап, жасалма жүгүнүп, кысталыш иштерде өзүн колдотуп, үчүнчү бир айыл башчыга үстөм сүйлөөгө, ага кыр көрсөтүү далалатына жетмекчи. Мындай амалкөйлүк, мүмкүн убактылуу болсо дагы иш жүзүнө ашар. Бирок... бирок турмуш дегениң өтө татаал. Турмуш дегениң чоң иш. Ал убактылуу чайпалган менен өзүнүн түпкү табийгый чындыгынан аша албайт. Айланып олтуруп, жүрүп отуруп чындык негизине токтойт. Анан ошондойчо орундалмакчы болгон чындыкка алымчанын да, кошумчанын да кереги жок болот.

*     *     *

Алсыздык эмне дедирбейт, ачкалык эмне жедирбейт.

*     *     *

Момундан убада бузган жан оңолбойт.

*     *     *

Аш сунгандын баары дос эмес, таш ургандын баары кас эмес.

*     *     *

Адам баласы, адам өмүрү жашоо үчүн турмуштун “топ таш” оюнчугу экенин бара-бара баамдоодо; эпчил колдогу “жети таш” ар түркүн экчелип, жалгыздан, жуптан, топтон терилип, ар амалдагы машакаттан өткөн сымал, адам өмүрү да акыркы марага жетип тык токтогонуна чейин турмуштун, өмүр күрөшүнүн түркүн-түркүн калчоолорунан жыгылып, туруп, күлүп, ыйлап, макталып, сөгүү жеп алек болот белем?! Ырас, бул кордукту кечирээк болсо да, бир топ сыноолордон өткөн эстүүлөр гана түшүнө баштаса керек.

*     *     *

Биз... Ушу биз өз түбүбүзгө өзүбүз жетип бүтмөй болдук ко?!

*     *     *

Балалуу аялдын мазары – эри болот.

*     *     *

Адамдын жоолашкан жоосу – адам.

*     *     *

Жакшы түгөнбөйт! Жер туткасы эл болсо, эл туткасы жакшы. Эли менен жер көктүү. Жакшысы менен эл эстүү. Жакшысы түгөнгөн эл чачылып, тентирейт. Эли түгөнгөн жерди сел алат.

*     *     *

Ак иш да таң менен башталат. Адал иш да таң менен башталат.

*     *     *

Күүсү жанбас заман жок, күчү кайтпас адам жок.

*     *     *

Кылычың канчалык курч болбосун, көптү чаап бүтө албайсың, мокойт. Жалганды  чындай кылган тилиң канчалык бал болбосун, көптү узакка алдай албайсың – айыбың ачылат.

*     *     *

Жакшы санаалаш курбудан ажыраган, жарты өмүрдөн ажыраган менен барабар экен.

*     *     *

Өмүр баркы өлгөндөн кийин билинет экен. Өз акмактыгыңды да, башкалардын акмактыгын да өлгөндөн кийин билесиң. Дат дейсиң. Үшкүрөсүң. Кайта баштай албайсың. Атаганат! Кудай эрк берип кайра тирилсек, адам баркын, өмүр баркын баалайт элек. Ар ким менен итче ыркырашпай, жакын-ыраакка бөлүнүшпөй ынтымак, ынак болуп жашабайт белек.

*     *     *

Көп жашаганыңдан ким качсын?! Бирок, ынсаптуу жанга анын да кайгылуу жагы бар окшойт ко? Андайлар азилдештеринен ажырайт экен. Үзөңгү кагышып, жаатташчу, бийлик талашуучуларынан ажырайт экен. Бир кездерде ошолордун түрү суук көрүнсө, эми алардын ордун жоктоп? “Эмнеге көңүл калды болуштук экенбиз бул опосуз жарыкчылыкта” деп, дилинде арман этет экен. Адамдын акылдуусу ой сапырат.

*     *     *

Урунуп-беринип аккан бул суу жээгиндеги бадалдын, ойдуңдагы чөптүн гана өмүрү болбостон муундан-муунга улантчу адам баласынын өмүрү экени, жашоо тиричилиги экени баарыга ачык түшүнүктүү дейсиңби?!

*     *     *

Жер бетиндеги жандуунун, көл түбүндөгү сүзүп жүргөндөрдүн баарынан адам артыкчылык кылат. Адамды артык кылган анын байкай билиши. Байкагычтык бар жерде акыл өсөт, укканы менен окуганы жугат. Билгени менен көргөнү калбырланат. Улам жетилет. Жеткилеңдик кайрат берет. Жеткилеңдик жапыздан улам сереге көтөрүлүүгө ишеним түзөт.

*     *     *

Акылдуу туулган, жатык тарбияда болуп, өсүп жетилген адамга улут бөлүү, тагдырларга кайдыгер кароо – жат. Боорукер, жакшы адам канчыктын эмчегине жабышкан күчүктөргө да, көзүн жылтыратып уяда чыйпылдаган сары ооз балапандарга да, жыгылып-туруп жөрмөлөгөн балдарга да мээримин төгөт. Ушулардын боор көтөрүп, жүдөбөй, ачкалыктан өлүп калбай, тентек балдардан келтек жебей торолуп кетүүсүн самайт.

*     *     *

Илим өскөн сайын жердин баркы билинет. Жер бетиндеги жандуу заттар, жер алдындагы түркүн кен байлыктар келечек тиричиликти жакшыртат.

*     *     *

Ич тарлык элин дагы кеңейтпейт. Жерин дагы кеңейтпейт. Ич тарлык жаркыраган буюмга дат түшүрөт. Ич тарлык шоола кирген коңулга капкак жасап жабат.

*     *     *

Айтса-айтпаса канчалык акылдуу болбогун, көрөгөч болбогун, уганаак болбогун, чукугандай сөз тапкыч болбогун, баары тил аркылуу жетет. Шаттыгың да, кайгың да, жек көргөнүң да, сүйгөнүң да тил менен баяндалат. Демек, адамдар ортосундагы данакер – тил. Элдер ортосундагы данакер дагы – тил.

*     *     *

Бийлик башында куйту адам турса, анын жүргүзгөн бийлиги да куйту. Бийлик башында баатыр адам турса, эли да баатыр. Тайманбас. Бийлик башында акылман турса,  эли дагы акылдуу, сабырдуу. Келечеги узак. Чек аралаш элдер бейкут.

*     *     *

Куралына чиренип достошуу жүрөккө зил калтырат. Укумдан-тукумга кек калтырат. Зил жүрөктү айлантып, жанды жейт. Кусмайынча эс ала албайсың. Кек бир жылдарда күчтөнөт.  Өч алууга каршы аттанат. Кандай ала салсаң дагы – бул чындык.

*     *     *