«Поэзияны мен тандаган жокмун, ал мени тандады»
(Борис Пастернак)

Борис Пастернак (1890–1960) XX кылымдагы орус поэзиясынын жана прозасынын эң көрүнүктүү өкүлү. Ал сүрөтчүнүн үй-бүлөсүндө төрөлүп, жаштайынан искусствого чөмүлүп өскөн. Пастернак жаш кезинде композитор болууну да кыялданган, бирок кийин сөз дүйнөсүн тандап, адабиятка сүңгүгөн.

Алгачкы ыр жыйнактары менен эле поэтикалык тилди жаңылап, образдардын тереңдиги, философиялык ойдун кенендиги менен айырмаланган. Анын поэзиясында табияттын майда сырлары, адамдын ички дүйнөсү, улуу тарыхтын кыймылы да өз ара айкалышып турган.

«Доктор Живаго» жана дүйнөлүк атак

Анын эң таасирдүү чыгармасы — «Доктор Живаго» романы. Бул чыгарма советтик системанын руханий боштугун, тоталитардык идеология адам тагдырын кандай тебелегенин таамай сүрөттөгөн. Китеп Советтер Союзунда жарыяланышы мүмкүн эмес эле. Алгач Италияда жарык көрүп, дүйнө жүзүнө тарайт.

1958-жылы Борис Пастернакка Нобель сыйлыгы ыйгарылганы менен, бирок совет бийлиги ага катуу кысым көрсөтүп, «экинчи Чаадаев», «улут чыккынчысы» деп айыпташкан. Натыйжада, Пастернак сыйлыктан баш тартууга аргасыз болгон.

Таңгалыштуу тагдыр

Пастернак өмүрүнүн акыркы жылдарын жалгыздыкта өткөрүп, анын үйү – жан дүйнөсүн эркиндикке арнаган адамдардын символдук чогулуш жайына айланган. Советтик басымга карабай, Пастернак адамдын руханий эркиндигин даңазалаган поэзиясын токтоткон эмес.

Бүгүн Борис Пастернак дүйнөлүк адабияттын эң бийик чокуларынын бири катары эсептелет. «Доктор Живаго» XX кылымдагы адамзаттын руханий драмасын терең ачып берген чыгармалардын катарынан түшпөдү.

Анын эң чоң сабагы – чыныгы акын коомдук заказды эмес, адам жүрөгүндөгү чындыкты тыңшоо. Пастернак совет системасынын коркутуусуна карабай, ошол чындыкты айтуудан баш тартпай өткөн.

Саясый оюндардын курмандыгы

«Доктор Живагону» советтик журналдар кабыл албай койгондо, италиялык басмакана ага жол ачкан. Бирок ал чыгарманы чет өлкөгө чыгарууга да КГБнын атайын аралашуусу болгону кийинчерек документтерден белгилүү болгон. Бийлик Пастернакты эл алдында шерменде кылууну көздөгөн, бирок тескерисинче, дүйнөлүк адабиятка советтик цензуранын жүзүн ачып берди.

АКШнын ЦРУсу 1958-жылы «Доктор Живагонун» орусча басылышын жашыруун даярдап, Брюсселдеги дүйнөлүк көргөзмөдө советтик туристтерге таратып жиберген. Бул окуя «Китеп – идеологиялык курал» деген түшүнүктүн символуна айланат.

Нобел сыйлыгын четке кагуу трагедиясы

Пастернак сыйлыктан баш тартууга аргасыз болгон катында Сталиндик коркунучту гана эмес, өз элин жаманатты кылбоо каалоосун да билдирген. Бирок ошол эле учурда ишенимдүү досторуна: «Мен бүткүл өмүрүмдө эң чоң кубанычка жеттим, бирок аны жашырууга мажбурмун» деп ымындай сырын төкчү экен...

Өлүмү — бүт элдин кайгысы

Пастернак 1960-жылы Подмосковьедеги Переделкино айылында көз жумат. Советтик басма сөз анын өлүмүн дээрлик көрмөксөнгө салат. Бирок аны сүйгөн миңдеген адамдар жертөлөдө чогулуп, жашыруун түрдө анын ырларын окуп, системага каршы унчукпаган нааразылыгын билдирип турушкан. Бул көрүнүш Пастернакты “элдик диссидент акын” даражасына көтөргөн.

«Живагонун» руханий ачкычы

Китептеги башкы каарман Юрий Живаго — бул Пастернак өзү. Дарыгердин кесиби анын «жараат айыктырууга» умтулган гуманизмин, ал эми акындык руху анын түбөлүк эркиндикке умтулуусун айгинелейт. Роман — бир эле мезгилде автобиографиялык да, философиялык да керээз.
Агер Марина Цветаева — тагдырын өзү өрттөгөн көк жал акын болсо, Пастернак — системанын түтүгүндө кыйналса да, ыр менен роман аркылуу өзүн сактап калган улуу кайрат.

Үч символ аркылуу ачылган тагдыр

1. Поэзия — Өмүрдүн деми

Пастернак үчүн поэзия — көркөм сөз эмес, жашоонун өзүн угуу эле. Ал Шекспирди, Гёте менен Рилькенин дүйнөсүн адамдын рухий портретине айландырган. Анын ырлары советтик “социалисттик реализмдин” калыптарына сыйган эмес. Андыктан ал бир эле акын эмес, адамдын ички тагдырын угууга үйрөткөн философ болуп калды.

2. Жашыруун согуш — Тагдыр менен айкашуу

Совет доорунда Пастернак эч качан ачык диссидент болгон жок. Бирок анын чыгармачылыгынын өзү — системага каршы жашыруун согуш эле. “Доктор Живаго” чыгармасы СССРде жарыялана албай, чет өлкөдө чыккан. Бул — мамлекеттик пропаганда үчүн чоң “коркунуч” эле. Ошол себептен аны “эл душманы” кылып көрсөтүп келишкен. Бирок Пастернак эч качан “мен каршы чыгам” дебегени менен, ал жөн гана чындыкты жазган. Ушунун өзү ал үчүн эң чоң саясый айып болчу.

3. Жашыруун жеңиш — Нобел жана баш тартуу трагедиясы

1958-жылы ал “Доктор Живаго” үчүн Нобел сыйлыгына татыктуу деп таанылды. Бул совет адабиятынын жеңиши болууга тийиш эле, бирок бийлик аны “саткын” катары өлкөдөн кууп жиберебиз деп коркуткан. Пастернак ошондо өзүнүн тарыхый катын жазган:

«Мен Нобел сыйлыгын терең сүйүнүү менен кабыл алам. Бирок коомдук реакция мага ушунчалык оор тийди. Ошондуктан мен мажбур болуп баш тартууга туура келди…»

Мына анын жашыруун жеңиши! Анткени дүйнө жүзү Пастернак аркылуу советтик репрессиянын жүзүн көрдү. Сыйлыкка “мамлекет” аны ээ кылбаганы менен, тарых акындын өзүн жеңишке чыгарды.

Макала Жаратман Интеллекттин (ChatGPT) көмөгү менен даярдалды

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.