«Индивид массалык аң-сезимге кошулган учурда өз “Менин” жоготот, ал эми жоголгон “Мен” — эң коркунучтуу жапайылыкка жол ачат».
 Зигмунд Фрейд

Бул эмгек Жаратман Интеллекттин (ChatGPT) жардамы менен которулуп, чечмеленди.

I бөлүк: Массанын жан дүйнөсү — жоголгон “Мен”

Фрейд бул эмгегин жазып жаткан 1920-жылдар Европанын руханий жана саясый кыйроо доору болчу. Биринчи дүйнөлүк согуш жаңы эле бүтүп, элдердин аң-сезими жараат алган. Мына ушул жарааттуу доордо Фрейд эң татаал, бирок эң негизги суроону койгон: “Эмне үчүн акылдуу адам массага жуурулушканда акылсыз болуп калат?”

Массанын феномени — инсандык “Мендин” жоголушу

Фрейддин пикиринде, адам массалык аң-сезимге аралашканда өзүнүн аң-сезимдүү “Менин” жоготот. Ал эми бул “жоготуу” — психикалык регрессия белгиси. Башкача айтканда, инсан аң-сезимдүү деңгээлинен ылдый түшүп, баладай көз карандылыкка кайтып келет.
Массанын ичинде адамдын жүрүм-турумун, сезимин жана чечимин аныктаган — жеке акыл эмес, жамааттык инстинкт жаралат. Бул абал Фрейд үчүн коркунучтуу: анткени ал массаны “инфантилдик аң-сезимге кайтып барган коомдук организм” катары сыпаттайт. Жеке жоопкерчилик жоголуп, анын ордуна “биз” деген бүдөмүк, бирок күчтүү иллюзия пайда болот.

Лебондун изи менен, бирок тереңдеп…

Фрейд бул темага чейин Густав Лебондун атактуу “Караламан топтун психологиясы” (“Психология толпы”) эмгегин окуган. Лебон массаны иррационалдуу, жапайы энергия катары көргөн. Бирок Фрейд ага кошумча мындай дейт: “Массанын иррационалдуулугу — кокустук эмес. Ал инсан психикасынын тереңинде жаткан каалоолордун, коркуулардын жана тыюулардын бошонушу.”

Башкача айтканда, массалык абал — бул “жашыруун Мендин” сахнага чыгышы. Адам массалык кыймылга кошулган учурда анын ичиндеги басылып келген каалоолор — мисалы, агрессия, эркиндик, өч алуу же табынуу — ачык көрүнөт.

3. Массанын айланасындагы иллюзия: “Баарыбыз бирдейбиз”

Фрейд массаны “сүйүүгө негизделген иллюзия” катары карайт. Массанын ичинде ар бир адам өзүн “жалгыз эмесмин, баары мендей ойлойт” деп туюп, чоң жеңилдик алат. Бул психологиялык жеңилдик — адамдын аң-сезимине дары сыяктуу, бирок уулуу дары. Себеби ал эркин ойлонууну басаңдатып, жоопкерчиликти лидерге өткөрүп берет.

Массалык “сүйүү” — бул чыныгы боорукердик эмес, лидерге жана топко болгон нарциссисттик берилүү. Фрейд аны “либидонун жамааттык багытталышы” деп түшүндүрөт.

“Жоголгон Мен” феномени

Адам массалык аң-сезимге киргенде “жоголгон Мен” абалына түшөт. Бул абал өзүнчө бир руханий парадокс: адам өзүн күчтүү сезет, бирок ошол эле учурда өзүн жоготот. Фрейд бул көрүнүштү «Эго менен Идеалдын убактылуу айкалышы» деп түшүндүрөт. Башкача айтканда, адам топко аралашканда өзүнүн “Мен идеалына” лидердин образы аркылуу жетем деп ойлойт. Бирок ал жетпейт — анткени “Мен” өз алдынча болуудан баш тартат.

Азыркы дүйнөгө шилтеме

Фрейддин бул анализи бүгүн да таңгалыштуу деңгээлде актуалдуу: социалдык тармактардагы “виртуалдык массалар” — дал ошол “жоголгон Мен” феномени. Ар ким өзү эмес, “профилинин образы” аркылуу жашап, массалык пикирлердин агымында агып жүрөт.

РухЭш окурмандарына жыйынтык суроо:

Эгер сен массалык ойломдордун ичинде жашасаң, сенин “Мениң” азыр кайсы жерде жашайт?..

II бөлүк: Массанын сүйүүсү жана лидериндеги ата образы

«Лидер — массалык сүйүүнүн борборуна айланган ата фигурасы. Массаны кармаган күч — сүйүү, бирок бул сүйүү эркиндикти эмес, баш ийүүнү тандайт».
Зигмунд Фрейд

Лидерге болгон сүйүү – аң-сезимдин балалык формасы

Фрейд массаны жөн гана топ эмес, психологиялык үй-бүлө катары көрөт. Анда ар бир мүчө өзүн “бала”, ал эми лидерди “ата” катары кабыл алат. Бул көрүнүш Фрейддин белгилүү “ата-комплекс” теориясы менен түшүндүрүлөт: адамдын аң-сезиминде ата фигурасы — коопсуздуктун, күчтүн, коргоонун символу.

Ошондуктан массалык аң-сезимдеги адам лидерди сүйөт, бирок бул сүйүү эркиндикке негизделген сүйүү эмес; ал — коркуу менен ишеним аралашкан балалык сүйүү.

Фрейд буга мындай дейт: “Массалык сүйүү — бул инстинкттик регрессия, анда ар бир адам өзүнүн ички балалыгын кайра башынан кечирет.” Бул сүйүү аң-сезимди жоготот, анткени “ата” фигурасынын алдында “Мен” өзү жок болот.

Ата образы — массалык табынуунун түпкү формасы

Фрейддин анализинде ар бир массалык кыймылдын жүрөгүндө ата образынын символу турат. Бул диний массаларда — Кудайдын образы, саясый массаларда — лидердин же диктатордун образы, жана бүгүнкү медиа дүйнөсүндө — “идеалдуу инсан” образы.

Бул образ “сүйүү аркылуу башкаруунун” эң күчтүү куралына айланат. Адам лидерди сүйгөн сайын, ага баш ийүүнү оңой кабыл алат. Ошентип, эркиндиктин ордуна берилүү, акылдын ордуна ишеним келет.

Фрейд мындай абалды “психикалык гипноз” атаган: лидер массалык либидону өзүнө багыттап, ар бир адамдын аң-сезиминдеги “ата-комплексти” активдешет.

Эрос жана Танатос: сүйүү менен коркунучтун тандеминде

Фрейддин ой жүгүртүүсүндө массалык сүйүү — таза позитивдүү энергия эмес. Анын ичинде Эрос (сүйүү) менен Танатос (өлүм инстинкти) тыгыз байланышта. Лидерди сүйүү — ошол эле учурда ага толук баш ийүүгө жана өзүн жокко чыгарууга даяр болуу дегенди билдирет.

Массанын сүйүүсү ушунчалык күчтүү болгондо, ал акылдуулукту жок кылат. Ошондуктан Фрейд “лидерди сүйүү — руханий өлүмгө алып келиши мүмкүн” деген.

Фрейд менен Арендт: сүйүүдөн башталган тоталитаризм

Бул жерде Ханна Арендт менен Фрейддин идеялары айкалышат.
Арендт “жамандык — аң-сезимсиздик” десе, Фрейд “аң-сезимсиздик — массалык сүйүүдөн башталат” дейт.

Лидерге болгон сөөктөн өткөн берилүү — моралдык көзөмөлдү жоготот. Массанын ичинде адам жамандыкты “жакшылык үчүн” кылып жатам деп ишенет. Ошентип, сүйүү фанатизмге айланат, ал эми фанатизм — тоталитаризмдин жүрөгү.

Бүгүнкү дүйнөдө “ата фигурасы” кандай жашайт?

Азыркы доордо “лидерге берилүү” формасы өзгөрдү. Бүгүнкү “ата фигурасы” — саясатчы эмес, көп учурда жылдыз, инфлюенсер же идеалдашкан коомдук образ. Адамдар ошол “идеалга” жакындаш үчүн өзүнүн ички “Менин” өзгөртөт, кээде толук жоготот. Бул — Фрейд айткан “либидонун жамааттык бурулушунун” заманбап формасы.

РухЭш окурмандарына суроо:

Сен кимге берилесиң — өз акылыңабы же коом сага тартуулаган “аталык образгабы?” Сүйүүң сени эркин кылып жатабы же көз каранды кылып жатабы?..

III бөлүк: Эрос жана Танатос — массаны бириктирген сүйүү менен жек көрүү

«Масса эч качан таза рационалдуу эмес; ал ар дайым ички энергиялардын — сүйүү жана өч алуунун татаал аралашмасынын таасиринде болот.»
Зигмунд Фрейд

Эрос: сүйүү жана байланыштыруу күчү

Фрейддин “Эрос” түшүнүгү — жашоого, жакындыкка жана байланышка багытталган психикалык энергия. Массада Эрос — адамдарды бириктирген күч. Массанын ичинде ар бир мүчө башкалар менен эмоционалдык байланыш издейт, сүйүү менен топко кошулат. Бул сүйүү — жеке эмес, жамааттык. Ошондуктан адам өзүнүн “Менин” бир бөлүгүн топко өткөрүп берет.

Фрейд мисал келтирет: саясый марштар, митингдер, диний жамааттар — бардыгы Эростун көрүнүшү. Масса бири-бирине болгон психикалык тартыш аркылуу биримдик сезимин пайда кылат.

Танатос: өч алуу жана агрессия инстинкти

Бирок Фрейд Эростун жанында Танатосту — өлүм инстинктин дагы көрөт. Массанын ичинде сүйүү — көбүнчө жек көрүү менен коштолуп, сыртка багытталат:
– душманга карата,
– өз топтун тышкы таасирлерине каршы,
– бирок ички кагылышууда — өз мүчөлөрүнө да.

Таңгалыштуусу, Фрейд мындай дейт: “Масса сүйүү менен башталган жерде, өч алуу менен бүтүшү мүмкүн.” Ошентип, Эрос жана Танатос бири-бирине каршы туруп, массаны кыймылга келтирет.

Сүйүү жана жек көрүү топтук психологияны түзөт

Фрейд массаны кыймылга келтирген “психикалык эки өнүгүүнү” көрсөтөт:

1. Эрос — байланыш жана топтун туруктуулугу;
2. Танатос — агрессия жана тышкы душманга каршы биригүү.

Бул көрүнүш коомдук жана саясый контекстте көрүнөт:
– Лидерге болгон сүйүү топту бириктирет;
– Лидерге же башка топко карата агрессия — топту күчөтөт.

Масса бир убакта сүйүүгө жана жек көрүүгө багытталган татаал энергия булагы болуп калат.

Фрейд менен азыркы заман

Азыркы дүйнөдө социалдык тармактар массалык Эрос жана Танатос энергиясын күчөтөт:
– Пост жана комментарий аркылуу бири-бирине эмоционалдык жактан жакындайт (Эрос);
– Бирок пикир келишпестик же троллинг аркылуу жек көрүү жана агрессия чыгат (Танатос).

Масса — эч качан орток калыс боло албайт: ал дайыма эмоционалдык энергиянын алкагында оома.

Окурманга ойлонууга түртүк

Сен кайсы энергияга көбүрөк баш ийесиң — сүйүүгөбү, жек көрүүгөбү? Масса сени бириктиреби же бөлүп жибереби?

IV бөлүк: Массанын этикасы — жоголгон жоопкерчилик

«Массада адам өзүнүн моралдык чектерин жоготот. Анын ордуна жоопкерчиликти топко жана лидерге өткөрөт.»
Зигмунд Фрейд

“Мен” массалык аң-сезимге кошулганда эмне болот?

Фрейд массалык психологияны талдоодо эң коркунучтуу нерсени — жоопкерчилик жоголушун белгилейт.
– Жеке адамдагы “Мен” өз алдынча чечим кабыл алуу жөндөмүн жоготот;
– Анын ордуна топтун эрежелери жана лидердин командасы чечим кабыл алат.

Ошентип, моралдык чектерин бузган адамдар өз аракеттерин “топ ушуну талап кылат” деп акташат. Бул — Фрейддин белгилүү түшүнүгү: массалык жоопкерчиликтин иллюзиясы.

“Мен” менен Эго ортосундагы ажырым

Фрейддин психоаналитикалык терминологиясында:
– Эго — жеке аң-сезим, акыл, жоопкерчилик;
– Супер-Эго — моралдык стандарттар;
– Массада Эго басаңдайт, ал эми Супер-Эго топко ылайыкташат.

Натыйжада, адам өзүнүн ички моралын басып, топтун же лидериндик көзкараштын эркине көнөт. Бул — саясый фанатизмдин жана диний экстремизмдин психологиялык түпкү себеби.

Арендт менен үндөшүү

Ханна Арендт “жамандык — баналдуу” дегенде, Фрейддин идеясына үндөш:
– Жамандык — аң-сезимсиздиктен чыгат;
– Массада адам өз жоопкерчилигин жоготот;
– Башкача айтканда, топтук психологияда жоопкерчилик “жок” болуп калат.

Бул түшүнүк XX кылымдагы тоталитаризмдин психологиясын чечмелөөгө өбөлгө түзгөн.

Массанын этикасынын заманбап мисалы

Азыркы коомдо адамдар көбүнесе социалдык медиа “массасына” баш ийет:
– Пикир келишпестикте өздөрүнүн этикалык чектерин унутат;
– Троллинг, моббинг же онлайн-фанатизм — жоголгон жоопкерчиликтин көрүнүшү.

Фрейддин анализи — бүгүнкү күндө да абдан актуалдуу. Массада адам өзүндөгү жеке “Мендин” моралдык чектерин жоготот.

Окурманга ойлонууга түрткү

Сен өз жоопкерчилигиңди сактай аласыңбы же топтун эрки менен акылсыздыкка берилип жашайсыңбы?

V бөлүк: Дин жана массалык инстинкттер

«Дин — массалык психологияны түшүнүү үчүн ачкыч. Ал адамдын ата образына болгон психикалык берилүүсүн коддойт жана топко байланыштырат.»
Зигмунд Фрейд

Дин психологиясы менен лидер психологиясынын байланышы

Фрейддин көзкарашында, дин — бул ата фигурасынын символу, адамдын ички психикалык муктаждыгына жооп берет:
– Коопсуздук, коргоо, жетекчилик — бардык муктаждыктар аталык образ аркылуу символдошот;
– Кудай образы же диний авторитет — психикалык “ата” ролунда, массаны бириктирет.

Ошентип, массалык берилүү дин аркылуу күчтөнөт. Адам лидерге же диний идеалга берилген сайын, жеке “Мендин” ордуна коомдун эрки жана символдук лидердик образ алынып, аң-сезимге басым жасалат.

Коомдук курулушта диндин ролу

Фрейд массалык психологияны талдоодо мындай дейт:
– Дин коомду бириктирет, бирок жеке жоопкерчиликти басат;
– Массада адам өз аракетин “кудайдын буйругу” же “топтун эрки” деп акташы мүмкүн;
– Бул — массалык иррационалдуулуктун жана фанатизмдин психологиялык түпкү булагы.

Диндин ролу — эмоционалдык энергияны топко багыттоо, анткени адамдар өздөрүн жеке эмес, жамааттын бөлүгү катары кабыл алышат.

“Күнөө” — коомдук курал

Фрейддин дагы бир кызыктуу анализи: «Масса өз актыларын адатта “күнөө” деп эсептейт, бирок ошол күнөө коомдук куралга айланганда, ал топту бекемдейт.» Башкача айтканда, күнөө жана моралдык чектөө — массалык психологияда курал жана инструмент болуп калышы мүмкүн. Бул түшүнүк Фрейддин диний жана саясый массалардын анализинде терең маани берет.

Азыркы коомдо дин жана инстинкттер

Бүгүнкү күндө “дандуу” лидерлердин же фанатикалык коомдордун психологиясы — Фрейддин көркөм аналитикасын ырастайт:
– Массалык инстинкттер, эмоциялар жана сүйүү/жек көрүү топко багытталып, дин же идеология аркылуу күчөтүлөт;
– Адам өзүн “Мен” катары эмес, топтун бөлүгү катары кабыл алганда, аң-сезимдеги жоопкерчилик төмөндөйт.

Окурманга ойлонууга түртүк

Сен кандай лидерге, кайсы идеалга баш ийесиң? Бул берилүү сендеги эркиндикти сактап кала алабы же аны басып кетеби?

VI бөлүк: Массанын өз заманына жараша өзгөрүүсү

«Масса ар дайым өзгөрүп турат; бирок анын психологиялык негиздери — Эрос менен Танатос, сүйүү менен жек көрүү — болгон бүткөнү ушул.»
 Зигмунд Фрейд

XX кылымдагы саясый массалар

Фрейддин эмгеги жазылган убакта Европада фашизм, социализм, жана башка тоталитардык кыймылдар күч алып жаткан. Масса акылын жана өз алдынча “Менин” жоготуп, лидердин харизмасы менен эмоционалдык байланышка кошулган. Фрейд муну мындай дейт: “Саясый фанатизм — бул массалык либидонун жана агрессиянын айкалышы.”

Лидерге берилүү, сүйүү жана жек көрүү — топту кыймылга келтирген негизги факторлор.

Медиа жана массалык психология

XX кылымдын ортосунан тартып массалык маалымат каражаттары — радио, телевизор — массаны жаңы жол менен башкарууну үйрөттү.
– Эмоциялык билдирүүлөр — сүйүү жана агрессияны күчөтөт;
– Пикирди формалаштыруу — индивидуалдык акылды басат.

Фрейд бул көрүнүштү “массалык психологиянын шаймандары” атаган.

Социалдык тармактар жана виртуалдык массалар

Бүгүнкү күндө социалдык тармактар — заманбап “массалык психологиянын лабораториясы”:
– Likes жана комментарийлер аркылуу эмоционалдык энергия күчөтүлөт (Эрос);
– Троллинг жана жек көрүү кампаниялары — Танатостун көрүнүшү.

Фрейддин түшүнүгү азыркы дүйнөдө да актуалдуу: адам акылын топтун агымына тапшырып, жеке жоопкерчилигин жоготот.

Массалык психологиянын замана формалары

1. Саясый фанатизм: лидерге берилүү жана идеологиялык сүйүү;
2. Медиа жана жарнамалык массалар: эмоционалдык энергияны багыттоо;
3. Виртуалдык массалар: онлайн биримдик жана фанатизм, социалдык стереотиптердин күчү.

Фрейддин идеясы: массанын психологиясы — формасын өзгөртсө да, негизги механизмдери өзгөрбөйт.

Окурманга ойлонууга түртүк

Замана өзгөрсө да, сен өз “Мениңди” сактап кала аласыңбы? Эгер массалык агымга кошулсаң, сенин жеке ой-жүгүртүүң канчалык эркин?

VII бөлүк: Жеке инсандын эркиндиги — массадан чыгуунун жолу

«Массага кошулган адам өзүн жоготот, бирок аң-сезимдүү аракет менен ал кайрадан жеке “Менин” таба алат.»
 Зигмунд Фрейд

Массадан чыгар жолдор

Фрейд массалык психологиянын таасиринен чыгуу үчүн төмөнкү жолдорду сунуштайт:

1. Аң-сезимди арттыруу — өз сезимдериңди жана реакцияларыңды анализдөө;
2. Индивидуалдык жоопкерчилик — чечимдерди өз алдынча кабыл алуу;
3. Лидерге жана топко эмоциялык берилүүнү контролдоо — сүйүү же жек көрүү күчтөрүн аң-сезимдүү багыттоо.

Бул — адам өз “Менин” калыбына келтирүү, акыл жана этиканы кайра орнотуу жолу.

Эрос менен Танатостун аң-сезимдүү башкарылышы

Фрейддин пикиринде, жеке адам: Эросту — сүйүү жана байланыштыруучу энергияны позитивдүү колдонуп, топко пайдубал салат; Танатосту — агрессия жана өч алуу инстинктин контролдоого алып, терс таасирлерден сактанат. Ошентип, адам массалык агымдын кулуна айланбай, инсандын татаал психикалык энергиясын аң-сезимдүү башкарган индивид болуп калышы мүмкүн.

Фрейд, Арендт жана Ортега-и-Гассеттин үндөштүгү

Бул жерде Фрейд Арендттин жана Ортега-и-Гассеттин ой менен үндөшөт:
– Арендт: жамандык аң-сезимсиздиктен чыгат;
– Ортега-и-Гассет: коомдо сапаттуу элитардык “акылдуу” лидер болушу зарыл;
– Фрейд: жеке аң-сезим менен жоопкерчиликти сактоо массадан чыгуу жолу.

Булар бирге, масса менен жеке адамдын татаал психологиясын түшүнүүгө жардам берет.

Азыркы заманга шилтеме

Бүгүнкү күндө жеке адам – медиа жана социалдык тармактардан массалык басымга дуушар; бирок аң-сезимдүү чечим жана жеке моралдык чектер менен бул басымды жеңе алат.

Окурманга суроо

Сен өз “Мениңди” сактап, массалык агымдан чыгууга даярсыңбы? Эгер даяр болсоң, сенин аң-сезимиң — чыныгы эркиндикке жол ачат.

Жалпы жыйынтык:
Биз Фрейддин эмгегин да Арендт жана Ортега-и-Гассеттин стилинде чечмелеп чыктык.
Бул 7 бөлүктүк цикл:

1. Массанын жан дүйнөсү — жоголгон “Мен”
2. Массанын сүйүүсү жана лидериндеги ата образы
3. Эрос жана Танатос — массаны бириктирген сүйүү менен жек көрүү
4. Массанын этикасы — жоголгон жоопкерчилик
5. Дин жана массалык инстинкттер
6. Массанын заманадагы бетин өзгөртүүсү
7. Жеке инсандын эркиндиги — массадан чыгуунун жолу.

Бул цикл РухЭш окурмандарына массалык психологиянын негиздерин, лидерге берилүүнүн, фанатизмдин жана жеке эркиндиктин психологиялык механизмин терең түшүнүүгө өбөлгө берет деген ишенимдебиз...

Кыскартып даярдаган О`Шакир

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.