Колдоо көрсөтүү
KY
RU
EN
TR
(МЕН ЖАЗГА КЕТКИМ КЕЛЕТ…)
Эки бөлүмдүү турмуштук драма
КАТЫШУУЧУЛАР:
- Калыс –
- Айсалкын –
- Жибек –
- Жибектин апасы –
- Жибектин эжеси–
- Жардамчы (менеджер)–
- Жибектин классташы–
Окуя биздин күндөрдө өтөт.
БИРИНЧИ БӨЛҮМ
1-көрүнүш
Сахна бош. Сыртта машинанын токтогону угулат. Эшиктин ачылып-жабылганы, бир аздан кийин колуна желим чака көтөргөн 48-50 жаштардагы эркек чыгат. Чачын ак аралаган, узун бойлуу жылдыздуу адам. Баскан, турганы жеңил. Үстүндө спорттук костюм. Бул – Калыс. Өзүнө жини ушунча келгендиктен туттугуп, аттап-буттап тааладагы арыктан суу издеп жүрөт. Бир аздан кийин анын артынан 35-36 жаштардагы аял көрүнөт. Ал бир азга Калысты карап туруп, анан суроо жаадырып артынан жөнөйт.
Жибек (эмне деп кайрыларын билбейт). Эй… эй — эй…
Калыс. Эмне? Эй?! Эй…дин аты бар…
Жибек. Кызык…Атыңызды билбесем, эй дейм да… Эмне болду?
Калыс. Бүттү… келдик…
Жибек. Кантип келдик?!
Калыс (сүйлөшкүсү келбей). Ушинтип…
Жибек. Суусу ысып кеттиби?
Калыс. Жок.
Жибек. Анан эмне болду?
Калыс. Мен ысып кеттим… Көрбөй турасызбы? Мен өрттөнүп баратам. Баса… көк чычканыңыз жок беле?
Жибек. Ал эмне? А — а…
Калыс. Ал ошол. Чычкан.
Жибек. Эмне болду?
Калыс. Жолдо калдык. Май түгөндү.
Жибек. Май түгөндү?! (Туталанып). Кызык… ушу жерденби? (Ачуусу келгенин жашыра албайт.) Өзүнүн шалаакылыгынан көрбөй… Дагы көк чычканыңыз жок беле деп коет… Дал өзүңүздүн көк чычканыңыз бар болсо керек… болгондо да… момолой… ээн талаага келип токтогонуңузга караганда… (Калыс унчукпайт, дагы эле суу издеп жүрөт, артынан калбай сүйлөнгөн Жибек). Мен сизге айтып жатам. Эй…
Калыс. Эй… дин аты бар деп жатам.
Жибек. Атыңыз болсо эмне кылайын. Жолго чыгаарда майыңыз барбы, жетеби-жетпейби карап туруп чыкпайсызбы?! Канча май куйган жерден өттүк?
Калыс. Айрым учурда май эмес атыңды унутуп каласың.
Жибек. Анда эмнеге киши аласыз?
Калыс. Мен сизди отур деп суранган жокмун. Деги кайдан чыга калдыңыз? Шайтандай болуп…
Жибек. Өзүңүз кайдан чыга калдыңыз шайтандай болуп?
Калыс. Жолдон… шашып бараткам.
Жибек. Мен да шашылыш болчумун.
Калыс. Кечигип жатам дегениңизден кыска жолго салгам.
Жибек. Кыска жолуңуз ушубу?
Калыс. Ушу…
Жибек (айласы куруп). Эми бул жерде канча турабыз?
Калыс. Машине өткөнчө.
Жибек. Машина качан өтөт?
Калыс. Билбейм.
Жибек. Билген жол менен айдабайт белеңиз анда!
Калыс. Эртең менен сүт ташыган машина өтөт.
Жибек. Эмне?!.. Сиз мени тамашалап жаткан жоксузбу?
Калыс. Тамашалагандай менин теңтушум белеңиз?!
Жибек. Эртең мененкиге чейин бул жерде эмне текей термек белем?
Калыс. Текей жок бу жерде. Тезек тер… Кечинде от жагабыз.
Жибек. Жайнаган таксиге отурбай, отурган машинемди кара. Эй… майыңыз жок болгондон кийин…
Калыс. Таксиге отурганыңызды ким кой деди? Же таксиге отуруп жаткан жериңизден мен жетелеп келип отургуздумбу? Деги киши алайын деген оюм жок болчу. Кайдан чыга калдыңыз билбейм… дөңгөлөктүн алдына жата калчудай болуп… Аз жерден сүзүп ала жаздадым.
Жибек. Тез көздөн далдаа болушум керек болчу.
Калыс. Эмнеге?
Жибек. Качып чыккам.
Калыс. Кулдуктанбы? (Каткырат.) Кебетеңиз окшобойт.
Жибек. Сиз дайым ушундай сүйлөйсүзбү?
Калыс. Кээде ушинтип айнып калмайым бар.
Жибек. Жолдо калганыңыз үчүн мени күнөөлөп жатасызбы? Эл жүргөн жол менен эле айдабайсызбы. Жок дегенде башка машинага түшүп кетет элем.
Калыс. Мен эмне… атайы жасаптырмынбы?!
Жибек (өзүнчө). Пландын баары өлдү… Токтоңузчу, байболгур… күйүгүп кеттим. (Энтигип). Токтолуп калган эле адам экенсиз, алыс жолго чыгып жатканда машинаңыздын тияк-биягын карап чыксаңыз болмок… Угуп жатасызбы?
Калыс. Болдучу… кечке эле кайталай бербей?
Жибек. Болбойм.
Калыс. Анда сайра! (Чаканы ыргытып жиберип, алаканын жайып асманга карап тизелеп отурат). Оо, кутман талаам! Мен келдим… катыныма таарынып келдим! Кучагыңды жайчы балаңа… сооротчу. Үйдө бирөөнүн акыл үйрөткөнү аз келгенсип, эми жолдон жолуккан бирөө бежиреп мээме чай кайнатып жатат. Куткарчы бу тозоктон, кутман талаам! (Жерге бой таштап уйгактын жалбырагын үзүп бетине жаап жатып алат. Жибек элейип турат.)
Пауза.
Жибек. Артиссизби?
Калыс. Жашоодо баарыбыз артиспиз. Жараткан – драматург. Режиссер – тагдырыбыз, сахнабыз – Жер… Бир аз эс алчы карындашым. Урушкандан пайда чыкпайт. Нервиң кетет. Клеткалар өлөт. Өлгөн клеткалар тирилбейт. Бетиңе бырыш түшөт. Айлананы карачы. Жаз жыттанат. Камыш шуудурайт. Булуттар шашып суу ичкени көл тарапка баратат. Суу ичип алып кайра келип, мобу кургап жаткан жердин суусунун кандырат. Ушундай сулуулукту байкабай, эстүү-баштуу эки адам ай талаада кыйкырышып жатабыз. Карачы… чөптөр коркконунан бүрүшүп калыптыр…
Жибек. Сизге айла жок экен…
Калыс. Айла жок… каалайбызбы-каалабайбызбы, бири-бирибизди жактырабызбы-жактырбайбызбы… чыдашка тура келет. Айла жок…
Жибек. Канчага?
Калыс. Бирөө-жарым өткөнчө.
Жибек. Өтпөсөчү?
Калыс. Азыр өтпөсө, эртең менен сөзсүз өтөт.
Жибек. Эртең менен?! Эртең менен! Ай… сизге эмне… баары бир! Ичимде ит өлүп жатканын кайдан билмек элеңиз…
Калыс. Булуттар көчүп баратат. Аба ырайы өзгөрөт окшойт. (Жибек аргасыз баш чайкайт). Баш чайкабай эле коюңуз. Менин ичимде балким арстан өлүп жаткандыр тумчугуп?!. Сиз айткандай токтолуп эле калган киши, машинасында майы бары-жогуна карабай жолго чыкканы бекер эместир. Балким кыска жол менен тезирээк айылга жетип, тоого чыгып, бакырып-өкүрүп жинимди чыгарганы, кирдеген көңүлүмдү тазартканы бараткандырмын…
Жибек. Кечириңиз.
Калыс. Сиз да мени кечириңиз… (Пауза )
Жибек. Үйдө эмне… проблемабы?
Калыс. Проблемасы жок ким бар дейсиз азыр? Селсаяктын да проблемасы бар…
Жибек. Чын эле аялыңызга таарынып чыктыңызбы? Же тамашабы?
Калыс. Ортодогу абалды жеңилдетейин дедим. Ансыз да айламды таппай турганда, сиздин сөзүңүз бытыранын огундай тийип жатат.
Жибек (жылмаят). Чынын айтканда?
Калыс. Чынын айтканда… айтылган бир сөз да. Ал экөөбүз көп талашып-тартышабыз.
Жибек. Себеп?
Калыс. Себеп?!.. Экөөбүз тең кыйынбыз. Ал ары тартат, мен бери тартам. Ал демаралга тартат, мен Ала-Тоого тартам. Нике кайыптан дешет эмеспи. Кудай таалам түгөйлөрдү кошуп жатканда, бир жаманга – бир жакшы, бир жаманга – бир жакшы деп күбүрөп отурат дейт. Моминтип… (Майда таштарды экиден тизет.) Кээде чарчап үргүлөп баратканда бир жакшыга – бир жакшы деп алат имиш. Жанагы идеалдуу жубайлар ошолор. Ал эми бизге келгенде уктап кеткен окшойт… уйкусурап түш көрүп атып бир кыйынга – бир кыйын деп койсо керек.
(Калыс дагы эле булуттарды узата карап жатат. Көңүлүндө бир аз мурун үйүндө болгон окуя чубурат. Жибек ташка отурат. Жарык өчөт).
2-көрүнүш
Окуя Калыстын үйүндө өтөт.
Салкын. Эмне туруп калдың босогодо?
Калыс. Өңүмбү же түшүмбү? Кайда келгенимди түшүнбөй турам.
Салкын. Өңүң, өңүң… Кел, чайга.
Калыс. Тобо-о! Депутат Айсалкын Айсариева өз колу менен чай берип жатса, албетте ичебиз да. (Отурат)
Салкын. Колумдан чай ичпей жүрдүң беле? Анын эмнеси таң калыштуу?
Калыс. Таң калыштуусу таламандын тал түшүндө дасторконду жайнатып, чайды кайнатып үйдө отурганыңыз. 90 процент колдогон шайлоочуларыңыз билбейт ээ, мунуңузду. Сизди бу маалда үйдөн эмес, телевизордон көрүп отуруп чай ичкенге көнүп калганбыз. Эмне болуп кетти? Парламент тарадыбы? Же тил табыша албай өзүңөр тарап кеттиңерби?
Салкын. Парламент тараганда сага эмнеси артат?
Калыс. Сен. Экөөбүз эки өйүздө туруп сүйлөшпөй, бир жээкте болобуз деп ойлойм.
Салкын. Парламентти жайына койчу… Кел, отур. Парламентке тийишпесең кекиртегиңден аш өтпөйбү?
Калыс. Силердин момпосуй соргон баладай момунудугуңарды карап туруп башка эмне айтууга болот?
Салкын. Кичине ийкемдүүрөк болсоң сен деле депутат болмоксуң. Же жанагы министрдин креслосуна барып отурмаксың.
Калыс. Ийкемдүрөк сен депутат болбодуңбу. Бир үйгө бир эле коомдук ишмер жетет. (Пауза)
Салкын. Мындай эмес элең, Калыс. Өзгөрүп кеттиң.
Калыс. Сен да мындай эмес болчусуң.
Салкын. Менин депутат болгонум сенин эркектик намысыңа тийип жатат.
Калыс. Келесоо… Мен сенин депутат болгонуңа эмес, чындыкты сүйлөбөй калганыңа намыстанам. Сен жакшы журналист болчусуң. Калеми курч, тили мурч, көтөргөн маселеси актуалдуу… Өз стили, жүзү бар дегендей. Сыйлык берип, мактап-жактап колго алып, аялдар да болушу керек деп, тилиңден партиялык тизмеге илип туруп парламентте отургузуп коюшту. Сенин атыңды бийлик өз кызыкчылгы үчүн пайдаланды. Ошону түшүнүп жатасыңбы? Өлдү бир жакшы журналист. Андан көрө журналистикадан сабак берсең коомго көп пайда келтирмексиң. Кантип куурчакка айланганыңды өзүң да билбей калдың. Мурун сыймыктанчумун.
Салкын. Азырчы?
Калыс. Эмнеңе сыймыктанайын? Жогор жактын сөзүн тотукуштай кайталап отурганыңабы? Же импотент мыйзамдарды жазганыңабы? Андан көрө балдарды карап үйдө отурган алда канча пайдалуу.
Салкын. Башка темага өтүп кеттиң.
Калыс. Ак чөп башта. Регламент боюнча күн тартибинде кайсы маселе эле? Баса, эмне үчүн сен сессияда эмес үйдөсүң? Үй тапшырма берип жөнөттүбү? Терс аяк күйөөң менен иштешип кел дештиби?
Салкын. Керкакшыктын атасын таанытарыңды билем.
Калыс. Сени кайсы тема кызыктырат? Менин министрге барышымбы? Же тендерди утушумбу?
Салкын. Барышың да, тендерди утушуң да.
Калыс. Тендер эмес бизде! Тең бөлмөй жең ичинен. Эл көзүнө жакшы киши болуп тендер жарыялап. Өзүлөрү болсо жең ичинен келишип, өз кишилерин өткөрүп. Баягы эле эски трюк… будаламай! Бара албайм. Бере албайм. Тынч жашайм суу ичсем да!
Салкын. Сага ким айтты?
Калыс. Сагызган айтты! Алар жашыруун кеңешме өткөрүп жатканда, терезенин тушундагы бакта отуруптур.
Салкын. Жөн айтпайсыңбы?!
Калыс. Комиссия курамында аз да болсо абийирин сатпаган, өзүн сыйлаган таза адамдар бар. Баары эле кошоматчы эмес. Халтуршик аларды бирден чакырып баланчаны колдоп койгула деп жыландын башын кылтыйта баштаптыр. Өз элинин балдары өлбөстүн күнүн көрүп кул базарда турса, булар чет жактан жумушчу апкелет имиш! Күйгөндөн жарылып кеткиң келет.
Салкын. Силер коюп жаткан күнөө өтө чоң күнөө. Эртең сотко кайрылса далилдей аласыңарбы?
Калыс. Берсин сотко. Мөөнү ичке. Бере албайт. Инвестор келди, чет элдик компания утту деп, баягы эле өз кишилерине кармата салмай. Жаңы эле үмүт кылып, эми колубузга бир чоң иш тиет, өзүбүздүн эмгегибиз өз жерибизде ишке ашат деп турган балдардын тилегине сууп сээп… Качанка чейин мамлекеттик масштабдагы курулушту башка бирөөлөр илип кетет. Канча долбоор колдоого алынбай бөтөн элдин бир шаарын кооздоп турат. Астана укмуш курулуп жатат дейсиңер. Ошол керемет курулуштун кээ бири биздин архитекторлордун долбоору экенин башкалар билбесе да сен билесиң?!. Өз жеринен иш таппаган биздин балдар Акмолонун ит өлгөн суугунда курулушта иштеп жатканын билесиңерби?!. Же бизде таланттуу архитекторлор жок бекен? Качан болсо бизге сөөк ыргытып тим болушат.
Салкын. Болуптур, болуптур… Демогогияга салбай, эмоцияга алдырбай жай түшүндүрчү. Эмне себептен Мамлекеттик комиссиянын төрагасына ишеним көрсөтпөйбүз деп жатасыңар?
Калыс. Конкурска «Манас Интернейшинль» деген чет элдик компания кошулуптур.
Салкын. Кошула берсин. Андан эмне болуп кетти?
Калыс. «Манас Интернейшнльдин» артында ким турганын билесиңби? Алиги сен сүйлөшкөн министр, анын баласы. А министр менен биздин халтуршик Аккан дос. Арбактан коркпой-үркпөй көрүнгөн жерге тыга салышчу болду. Арак деле «Манас», коньягы деле «Манас». Манастан айлангырлар. Тим эле кредиттик карточка кылып алышты.
Салкын. Визиттик карточка десең…
Калыс. Туура. Манас визиттик карточка болуш керек болчу. Бирок бу арамдардын Манасты визиттик карточка кылуу колдорунан келбейт. Айбандар… аракка «Канчоро», «Тазбаймат», «Кыргылчал» деп ат коюш керек. Эй, сен сессияда ушундай сунуш киргизбейсиңби? Баары бир өтпөйт. Иче берсин шордуу кыргыз. Азыр атасынын канын ичсе деле окшош болуп калды. Мас элди, ач элди башкарыш оңой. «Жаман өзүнө тап, табарсыкка кап»…
Салкын. Эмне… эмне?!
Калыс. Ошо… Мындай макалды парлементте айтууга болбойт. (Пауза) Министрге айткам дейсиң… Ошондо эмне деди ал министриң?
Салкын. Сен ага эртең кирип чыгышың керек.
Калыс. Эмне деп кирип чыгайын? Мен депутат Айсалкын Айсариеванын күйөөсү болом деппи?
Салкын. Антип айтсаң бир мүчөң кемип калабы?
Калыс. Анүчүн мен кайра төрөлүшүм керек. Калысбок болуп.
Салкын. Браво! Браво! Биздин күндүн баатыры Калысбек Бексултанович өз репертуарында. Узакка созулган жана дүркүрөгөн кол чабуулар…
Калыс. Ушул үчүн эрте келдиңби сессияны таштап.
Салкын. Атың чыкпаса жер өрттө. (Журнал койчу столдун астынан гезиттерди алдына таштайт). Ме, кара… Өзүңө өзүң суктансаң болот…Ушунун баарын ойлонуп туруп жасап жатасыңбы?
Калыс. Жок! Эриккенден! Чоңдорго тийишким келгенинен!
Салкын. Айла жок сага. Бүтө турган ишти бүлдүрүп. Айтбадым беле. Министрдин алдынан өтүп кирип чык, жаздырып койдум, сүйлөшүп койдум дебедим беле… Ал тендердик комиссияда биринчи скирипка!
Калыс. Биринчи скрипка эмес, мага десе Спиваков, Юрий Башмет болуп кетсин!Андай немелер бийликке Пиночет келсе да ошонун ырын ырдап, биринчи скрипка болуп алат. Эми… Кокуй ал биринчи скрипка экен деп жалпаңдай берелиби? Эч нерсе эмес… Кулагын кичине бошотуп бурап койдум. Канчанчы скрипка экенин сезсин.
Салкын. Анын артында ким турат билесиңби?
Калыс. Билем… «Таранчыдан корккон эгин экпейт»…
Салкын. Билип туруп ушуга бардыңбы? Бүгүнкү бүт гезитте сенин макалаң…
Калыс. Эмне? Өз тагдырымды, коллективдин тагдырын ошол халтуршиктин колуна салып берейинби?! Эй… кайсы эмгеги үчүн сыйлык алганын өзүнөн башка эчким билбейт. Бир жактан бир нерсени көрүп келип, анча-мынча өзгөртүп жасай салса эле, мактап жатып калышат.
Салкын. Колунан келсе ала берсин. Колуңдан келеби, сен да ал?
Калыс. Антип алыш менин колумдан келбейт.
Салкын. Кантип?
Калыс. Бирөөнү жамандап ор казып, бирөөнү мактап көтөнүн жалап…
Салкын. Анда унчукпа. Чычалаба.
Калыс. Тобо-о! Ушул сөз мыйзам жазгычтын оозунан чыгып жатабы?
Салкын. Ар замандын жазылбаган өз мыйзамы бар.
Калыс. Анда ошол жазылбаган мыйзамың менен жашай бер. Министриңе өзүң бар. Тендерди сатып алып каалаган архитектураңар менен курдургула. Чатырына калмактын калпагын кийгизип!.. Мен өкмөт мүчөсү эмесмин, сен парламентте такалагандай. Сенин күйөөңмүн. Өз башым үчүн өзүм жооп берем.
Салкын. Тилиң жаман.
Калыс. Билем. Силерге жаккандай сүйлөй албайм. (Чыгат)
Салкын. Сен кайда?
Калыс. Сенин мыйзамың жетпеген жерге! (Эшикти тарс жаап чыгып кетет).
Салкын. Мен өзүм үчүн жүгүрүп жатамбы?
Калыс. Жүгүрбө! Сени ким жүгүр деп жатат. Бар, сессияңа барып балык болуп отура бер. А мени жайыма кой. (Чыгат)
Салкын. Кайда?
Калыс. Билбейм. (Чыгат. Дарбазанын ачылып жабылганы, машиненин жүрүп кеткени угулат. Жарык өчөт.)
3-көрүнүш
Кайрадан талаа. Калыс менен Жибек баягы калыбында.
Жибек. Терең ойго түшүп кеттиңиз… 48-жылдын революциясы…
Калыс (ойго алаксып). Кайсы? Франциядагыбы?
Жибек. Жок. Сиздеги…( күлөт).
Калыс. Кандайча?
Жибек. Эркек 48ге чыкканда бир өзгөрүп, көнүмүш нерседен тажап, жаңылык издеп, баарын өзгөрткүсү, жаңырткысы келип калат.
Калыс. Аны кайдан билесиз?
Жибек. Билебиз. Илимде аныкталган. Турмуштан алынган. Психологмун.
Калыс. Жан дүйнөнүн доктурумун деңиз.
Жибек. Ооба. Тилекке каршы азыр өз кесибим менен иштебейм.
Калыс. Бу турмуш ар кимибизге өз өзгөртүүсүн киргизбедиби. Кечээки аракечтер беш маал намазга жыгылып бүгүн молдо болду… Кечээки партократтар демократ болуп чыга келди. Аты өзгөргөн менен заты өзгөргөн жок, кара курсак үчүн жашап жүрөбүз. Жан дүйнө унутта калды. Азыр эч нерсеге таң калып болбойт.
Жибек. Нааразысызбы?
Калыс. Нааразы болуп өлө албай жүрүптүрмүнбү? Ыраазымын… өтө ыраазымын. Эркин сүрөткермин… Эгемендүү өлкөдө жашайм… Эмне кааласам ошону жасайм. «Аксуунун башы жошо бол, азаттык келди башыңа, эми эмне болсоң, ошо бол» – деген гимнди ырдайм. Сиз байкайсызбы? Кызык мезгилде жашап жатабыз. Мага мындай эркиндиктин кереги жок болчу. Бу заманда менин билимимдин, акылымдын, күчүмдүн эч кимге кереги жок экен… Жада калса өз аялыма да. Өзүмдү эч кимге кереги жоктой сезчү болдум. Мобу талаадай. Кара… быйыл да айдалбай кысыр калыптыр. Баарын акча чечкен замандын күбөсү… Тоодон кулаган таштай аңкилдик атып эле кетип баратабыз… эмненин ичинен чыгар экенбиз…
(Пауза )
Жибек. Саатыңыз жокпу?
Калыс. Жок. Азыр. (Кулисадан чыгып машинанын радиосун коюп кайра келет. Радиодо кеңири таанымал ырчынын үнү созолонот «Жүрү ээрчишип кетели өрүкзарга»… Жибек ордунан ыргып туруп барып радиону өчүрүп кайра келет. Пауза). Жаман көрөсүзбү?
Жибек. Жаман деле көрбөйм.
Калыс. Анда эмнеге өчүрүп салдыңыз? Укпайлыбы?
Жибек. Укканда эмне? Өрүкзарга баралы дечү эркек жок азыр.
Калыс. Коюңузчу?!
Жибек. Азыркы эркектер өрүкзарга эмес, мейманканага, саунага же талаага чакырат.
Калыс. Кантип эле?
Жибек. Айдан кулап түшкөнсүп сүйлөйсүз тим эле. Мына ээн талаа… Экөөбүздөн башка эч жан жок. Бири-бирибизди тааныбайбыз. Кокус жолуккан адамбыз. Ушу жашка келгени башка аялга барган эмессизби?
Калыс. Аял деген Обо энени азгырган кызыл алмадай… Эркек деген бир дөбөт… жылуу карап койсо болду, шыйпаңдап кете берет… Кой карындашым. Андай суроо бербе… Карачы… күн уялып булутка жашынып калды.
Жибек. Айтсаңыз. Баары ушул жерде калат.
Калыс. Бирөө мындай суроого: «Сан карагай миң токой, кайсы бирин айтайын» деп жооп бериптир. (Экөө тең күлөт)
Жибек. Жакшы жооп экен? (Күлкүсүн тыя албайт)
Калыс. Жакшы жооп…
Жибек. Укмуш … Ошондо сиздики «сан карагайбы» же «миң токойбу? »
Калыс. Жигитчилик жолу болсо болгондур… жазып-тайып…бир эки ак кайың, мажрүм тал…
Жибек. Аңкыган алма, мөлтүрөгөн жүзүм, гүлүн төккөн өрүкзар…
Калыс. Анын баарына өмүр жетпес карындашым. Жүрөк калбыр болуп калбайбы… Сиз менин намысыма тийип койдуңуз. Кантип эле гүлү төгүлгөн өрүкзарды каалабаган, сулуулукту, тазалыкты эңсеген бир эркек калбасын?
Жибек. Билбейм… Сиз эле болбосоңуз. (Пауза )
Калыс. «Микробу жок тоолордун арасында
Сүйүү жашайт наристе өңү менен…
На — на , на-на-на, на-на-на
Кетесиңби сулуу кыз мени менен?..» – деп бир акын ырдагандай…( Жибекке ) Эмне ырдаганга да болбойбу? Талаанын тартибин бузуп койдумбу? Жасалма зыңгырай албайм. Кудай жасалмалуулуктан сактасын. Өзүмдү жоготкум келбейт.
Жибек. Сизге жашоодо кыйын болуш керек.
Калыс. Кыйын… кыйындыгы бир тыйын.
Жибек. Кимге сүйлөп жатасыз?
Калыс. Өзүмө. Кудайга. Тигилерге…
Жибек. Өф-фү! Күндүн ысыгын!
Калыс. Талаада күн ачуу тиет.
Жибек. Ушинтип эле отура беребизби? Жөө канча убакытта барса болот?
Калыс. Кайда?
Жибек. Чоң жолго.
Калыс. Чоң жолго жете албайсыз.
Жибек. Эмнеге?
Калыс. Чоң жол алыс калды. Сиз жеткенче караңгы кирет. Өзүңүз айткандай ээн талаа. Азыр…
Ордунан туруп чыгып кетет. Сырта калдыр-шалдыр, багаждын ачылып-жабылганы, анан колуна балта кармаган Калыс кирет. Жибек ордунан ыргып туруп артка кетенчиктеп, кол сумкасынан газ пистолет алып чыгат.
Жибек. Жакындабаңыз! Токтоңуз! (Калыс буйдалып токтой калып, тамаша катары кабыл алып кадам таштайт). Токтоңуз деп жатам! (Жибектин үнүндө коркуу бар).
Калыс. Дени-карды соо немесиңби?
Жибек. Соо элемин. Таштаңыз балтаны!
Калыс. Эмнеге таштайм?! (Чечкиндүү басып келип Жибекти колдон алат. Күлөт). Сен, карындашым, алдагы пистолетиңди сумкаңа сал да, жолду тоспой мындай тур. Анан экинчи эркекке минтпей жүр. Пирин таарынтып аласың. Түшүндүңбү? (Эки чыканагынан кармап барып ташка отургузуп кою чыгып кетет. Алыстан бир нерсени балталап чаап жатканы угулат. Бакылдап сүйлөп да жатат). Ушинтип ит аткандай атып салам дечи?! (Жибек унчукпайт). Келишкен келин экенсиң… Кечирип кой, кыз экенсиң… Андан көрө пистолети жок эле, кирпигиң менен бирөөнү жүрөккө атсаңчы… Бутуңа келип жыгылсын.
Жибек. Ошо атайын деп бараткам.
Калыс. Аткың келбей калдыбы?
Жибек. Сиз тоскоол болдуңуз.
Калыс. Кантип? (Күн караманын сабагын сүйрөп келет).
Жибек. Бул эмне?
Калыс. Күн караманын сабагы.
Жибек. Башы кайда?
Калыс. Мандикерге кеткен.
Жибек. Мандикерге?.. Кайда?
Калыс. Орустарга, казактарга, калганы кытай менен янкилерге.
Жибек. А-а… эми түшүндүм. Май чыгарганы дебейсизби.
Калыс. Май чыгарып атабы… малай болуп жүрөбү… иши кылып кеткен. Дайнын сурар киши жок.
Жибек. Муну эмне кыласыз?
Калыс. Сизге ак өргө куруп берем. (Сыртка чыгып машинесинен ичке тилинген кайыш алып келип күнкараманын сабагынын башын байлаштырып бууп, брезент алып келип жаап алачык жасайт). Күн өтүп кетет, көлөкөгө кириңиз, карындашым… (Жибек алачыкка кирет).
Жибек. Балка-чотуңуз жаныңызда… сарамжалдуу жүрөт экенсиз. Шаардыксызбы же айылдыксызбы?
Калыс. Түбүм айыл…
Жибек. Баарыбыздын эле түбүбүз айылда эмеспи. Бул эмне болгон кайыш?
Калыс. Канжыга.
Жибек. Бала кезде таятам тилгенин көрчү элем.
Калыс. Оо-уу-у… таятаңыз кайыш тилгенин көрсөңүз, анда…
Жибек. Ооба… жер каймактаганда туулгам.
Калыс. Айтам да. Кебетеңе караганда шаардык. Азыр тери жасагандар жок. Социализм менен бирге тап катары жоюлуп кеткен. Баары даяр. Базардан сатып алдым…
Жибек. Мен жер каймактагандагы болсом, сиз качанкысыз?
Калыс. Мен… Жер каймактай электеги… Кудай-таалам асман менен жерди бөлүп атканда төрөлгөм. Баары бир улуумун сенден…(Экөө тең күлөт. Калыс арканды отурган жерин, тиги алачыкты айлантып таштайт.)
Жибек. Муну да базардан алдыңызбы?
Калыс. Жок. Муну өткөндө Суусамырдан алгам.
Жибек. Эмнеге минтип таштап койдуңуз?
Калыс. Кыл аркандан жылан, бөйөн-чаян өтпөйт. Коркпой отура берсең болот.
Жибек. Кызык. Укпаптырмын. (Унчукпай калышат.)
Жибек. Сиз менин убалыма калдыңыз.
Калыс. Кандайча?
Жибек. Мен бирөөгө жолукканы бараткам. Бүт планды буздуңуз. Балким… ал менин маңдайым жазган бактым болмок.
Калыс. Мына, кызык…Тапанча көтөрүп алып бактыңа жолукканы бараттың беле?
Жибек. Тааныбаган неме менен жолукканы баратсам, көтөрөм да?!
Калыс. Тааныбаган?!. Мунуң андан кызык экен… Ай, айланайын карындашым… Мындай… деги дени кардың сообу? Жиндиканадан качып чыккан жок белең?
Жибек. Азыр турмушуң өзү жиндикана! Андан көрө ошо жиндиканадагылардын жашоосу жакшы болуш керек… Эч нерсе билишпейт, ыпластыкты көрүшпөйт, бизге караганда кудайга бир таман жакын.
Калыс. Ай-талаада… анан да тааныбаган эркек менен жолугушуу…Тобо кылдым… Бул иш же жиндинин башына келет, же…
Жибек. Таң калбаңыз…«Ургаачы сиерде, же эрге тиерде көзү эч нерсе көрбөй калат» — дечү таенем.
Калыс. Кандай, кандай?! (каткырат)
Жибек. Уккан жок белеңиз?
Калыс. Уккам. Бирок ушунчалык карайлап калат деп оюма келбептир.
(Пауза)
Жибек. Айтыңызчы… Адам эмне үчүн жашайт?
Калыс. Жарык дүйнөгө келгенден кийин жашайт да.
Жибек. Эми ошо жарык дүйнөгө эмне үчүн келет? Миңдеген уруктан бирөө эле жашоого укук алат, ээ? Чынбы? Мына сиз экөөбүз эстүү-баштуу, аркы-беркини көргөн адамбыз. Айтыңызчы? Эмнеге? Мансап үчүнбү? Байлык үчүнбү? Же керээлди кечке иштеп, кечинде тапканын аракка салып ичиш үчүнбү? Же бирөөнүн койнуна барыш үчүнбү?
Калыс. Бул суроого далай акылмандар баш катырып жооп таба алган эмес, карындашым… Анан бир аялына ээ боло албай жүргөн мен табамбы?
Жибек (баштан аяк сынай карап). Кебетеңизге караганда сиз аялга баш берчү эркектерден эмессиз. Камбыл, сарамжалдуу, керки-чотуңуз колуңузда. Айылда да, шаарда да өзүңүздү эркин сезет болушуңуз керек. Тескерисинче, сиздей эркектер аялын канатына калкалап жүрөт.
Калыс. Ошо… канатыма калкалап жүрүп сасыткы кылып алдым.
Жибек. Сасыткы?!..(күлөт). Жооптон качпаңыз.
Калыс. Адам Теңирдин буйругу менен Адам ата тукумун улаганы келет. Эң жогорку вазийпасы ошол. Анан мээси башынан ашып-ташып кеткен акылдуулары бир нерселерди ойлоп табышып, а акмактары ага көз артып, ичи тардык кылып, бирин-бири атып, сатып, так талашып… Кудай урганда кресло бирөө эле болуп атпайбы… Ага жетпегендери жетем деп тырмышып… айтор, дүйнө талаш, ой талаш… катын талаш болуп… пендечиликтен башы чыкпай ит жыгылыш болуп келатпайбы бу адам дегениң… Мен философ эмесмин…Билгеним ушул, карындашым…
Жибек. Мен да философ эмесмин… Бирок… мен эмнеге келдим бу дүйнөгө деп ойлой берчү болдум.
Калыс. Сен ата-энеңдин сүймөнчүк кызы, бир жигиттин сүйүктүү жары, балдардын мээрман энеси болгону келгенсиң. Мына ушул үч милдетти аткарсаң милдетиңди аткарган болосуң.
Жибек. Мен бул милдетти аткаруудан кечигип калдым. Аткарайын деген аракетим талаага кетип, мына бул айталаада отурам сиз менен акыл жоруп…
Калыс. Кейибе карындашым. Бир кыл мурут жигит өзүңдү жолуктура албай жүргөндүр.
Жибек (ойлуу). Эми мага кыл мурут жигит кылчаймак беле?!
Калыс. Ургаачынын чырагы кырк…
Жибек. Көңүл улабай эле коюңуз. «Кырктагы жигит кыз алат, кырктагы кызды ким алат?!.» – деп кыргыз бекер айтпаса керек.
Калыс. Балээдей сүйлөйт экенсиң! Макалдаштырып…
Жибек. «Ургаачынын чырагы кырк» дейсиз… Мага бирөө эле жанса болот эле.
Калыс. Жанат, карындашым, жанат… Андан көрө эмнеге качып чыктың?
Айткың келбесе айтпай эле кой. Жөн убакытты кыскарталы дегеним…
Жибек. Өзүмдү ноутбуктун ичинде жүргөндөй сезем. Дайым көзөмөлдө… Өзгөрткүм келди.
Калыс. Эмнени?
Жибек. Жашоомду. Бир адамым бар. Учурунда өзүм жакшы көргөм. Өтө.
Калыс. Үй-бүлөлүү…
Жибек. Ооба.
Калыс. Көп болдубу?
Жибек. Көп болду. Мен анын көп жакшылыгын көрдүм. Көп милдеттүүмүн. Бара-бара баары көнүмүшкө айланат экен го…
Калыс. Жанагы философиялык суроонун төркүнү ушундан уламбы?
Жибек. Мен киммин ага? Анын көп байлыгынын биримин… менчигимин…Каалаган учурда келет… каалаган учурда кетет… Башында билинчү эмес. Кийин… Элестетиңиз, ал кеткенден кийинки менин акыбалымды?! Төрт дубалдын ортосунда… сүйлөшөргө жан жок.
Калыс. Ошол элеби?
Жибек. Ошол эле болсо жакшы эмеспи… Акыры болчу нерсе болду…
Калыс. Эмне?
Жибек. Дүйнөдө бир нерседен коркор элем…
Калыс. Эмнеден?
Жибек. Аялы менен бетме-бет жолуккандан.
Калыс. Издеп келип чаң салдыбы?! Баарын таштап туңгуюкка бой таштаганыңа караганда…
Жибек. Жо-о-к. Баарын жасап коюп өлүмүш болуп чет чыгып карап тургандар четтен табылат экен.
Калыс. Социалдык кутумчуларбы?
Жибек (суроого түшүнбөй калат). Ким?
Калыс. Интригандар. Алар бардык жерде азыр. Акүйдө, Көкүйдө. Үй-бүлөнү чабыштыргандар да ошол социалдык интригандар.
Жибек. Аа… ушаковоздор дебейсизби? (Күлүшөт.) Өзүмдүн эле сырдаш болуп жүргөн бир эжелерим жасады. Күткөн эмес элем. Бир кафеге шеринеге чакырып. Кантээр экен…Эмне болушаар экен дегендей.
Калыс. Анан?
Жибек. Анан… эч нерсе. Же чыгып кете албайм. Жерге кирип кетким келди. Бүттү. Азыр башталат дедим. Тигилер деле күтүп турганын сездим. Жок… Алар күткөндөн башка болду. Ал аялдын акылына таң бердим. Тиги эжем тааныштырганда кадыресе учурашып, эски тааныштай жанына отургузду. Бир катуу сөз айтсачы. Же бир жаман орой мамилесин билдирсечи… «Абайла. Сак болсоңчу. Бир чүрөк илип кетпесин. Азыр жаштар кыйын.» – деп тиги доскелери анын күйөөсүн мактамыш болуп жакшы эле кайраштырып отурду. Тамашага салып. «Аны эмне анча королудай корудуңар? Алтымыш жыл эки бутунун ортосунан түшүп калбаган неме, эми түшүп калат беле? Келет өзүмө.» – деп жаагын жап кылды.
Калыс (каткырат). Ушинтип айттыбы?! Кыйын го!
Жибек. Оозунда сөзү бар ачык-айрым аял экен. Айтты. Бычаксыз өлтүрдү мени бүгүн. Тепсеп салды… Үй-бүлөсүн баарынан жогору койгон, эрин сыйлаган, ичинде аалам аңтарылып жатса да балдарын атасыз калтыргысы келбеген жөнөкөй бир аял…
Калыс. Балким билбейт чыгар.
Жибек. Билет. Болгону өзүнүн да, менин да, эринин да аброюн түшүргөн жок. Мына ушунусу менен тиги арамзаа доскелеринен да, менден да бийик турду. Тигилердин максаты таш капты. Ээрдимди кесе тиштеп, «эсиңе кел Жибек!» – дедим ичимде. Ошентип алаксыйын деп интернетке кирем…
Калыс. Интернеттен бирөө менен тааныштың анан…
Жибек. Ооба… Деги эле чакыруусун кабыл албай, боюма жуутпай жүргөм. Анан бүгүн…
Калыс. Анан туруп-туруп эле башыңа алма тийди…
Жибек. Ошондой эле болду. Билесизби? Мен жазга кетким келет. Жазда дарак кайра жалбырак байлайт. Өрүктөр гүл ачат. Жашоо кайра башталат. (Пауза) (Жарык өчөт.)
4-көрүнүш
Жибек ылдам басып кабинетине кирет да эшикти ичинен илип, колундагы сумкасы менен телефонун столго коюп, өзү диванга отуруп буркурап ыйлап жиберет. Эки ийни солкулдап өксүп көпкө ыйлайт. Телефон чырылдайт. Албайт. Телефон дагы чырылдайт. Карабайт.
Жибек. Мээси жок башым… Ушуну көрмөкмүн… Сооп мага… Акыры бир күнү бул болмок…
(Эшик кагылат. Жибек унчукпайт. Эшик дагы кагылат. Акырын. Тыңшап жаткандай. Жибектин бар экенин билгендей. Дабыш узап кетет. Телефон дагы чырылдайт. Жибек жүз аарчысы менен көз жашын сүртөт. Улутуна үшкүрөт. Туруп графиндеги муздак суу менен бетин жууйт. Жүз аарчысын суулап сыгып, диванга барып бетин жаап отурат.) Эшик дагы кагылат.
Үн. Жибек Мусаевна… (чочутуп албайын же тил укпайын дегендей акырын чыгат. Жибек бир турат да барып эшикти ачат. Жардамчысы кирет. Жибек аны карабаганга аракет кылат.) Жибек Мусаевна… шеф чалып жатат.
Жибек (жардамчысына сыртын салып, столдон өзүнүн телефонун алып терезени карай басат.) Мага да чалыптыр…
Жардамчы. Эмне дейин?
Жибек. Кимге?
Жардамчы. Шефкечи… дагы чалса…
Жибек. Өлүп калыптыр де…
Жардамчы (үрпөйүп). Жибек Мусаевна…
Жибек. Люкка түшүп кетиптир деп койчу… Бар… ошентип кой.
Жардамчы (чыгып баратып, батынбай). Жибек Мусаевна… Сурасам болобу?
Жибек. Сура… сурап кал.
Жардамчы. Сизге эмне болду? Бирөө капа кылдыбы?
Жибек. Жок. Саамайымдан сылады. Сылаганда да… ат тарак менен сылагандай сылады… Бетим шыпырылып түшүп кала жаздады.
Жардамчы. Сиз жанагы эжени жакшы тааныйсыңбы?
Жибек. Кайсы?
Жардамчы. Жанагы сизди түштөнүүгө чакырган эжени?
Жибек. Жакшы билем деп ойлочумун. Эмне болду?
Жардамчы. Башкача болуп келдиңиз. Түштөндүңүзбү?
Жибек. Өлө… Кекиртектен. Бар. Бара бер. Укмуш дебедимби.
(Жардамчы түшүнүп-түшүнбөй чыгып баратып кайрылат.)
Жардамчы. Шеф чалса эмне дейин.
Жибек. А киши менен өзүм байланышам. (Жардамчысы бир нерсе айтайын деп айта албай чыгат. Отурат. Папканы ачып кагаздарды барактайт. Анан компьютерди иштетет. Компьютердин экраны сахнанын арткы планында пайда болот. Жибек өзүнүн почтасын ачканда эле сүрөтү жок Үчүке-Түлкү деген абонент чыгат. Төрт сап ыр жазылган.)
Үчүке-Түлкү. Жашоонун ырын созуп,
Жамгырга жүзүм тосуп,
Гүл кечип кол кармашып
Мен жазга кетким келет –
Кетким келет сени менен…
Жибек. Ой-у! Катуу кеткенсиз го?!
Үчүке-Түлкү. Колдон келишинче… Кандайсыз? (Үчүке-Түлкүнүн сөзү экранда жазуу түрүндө кетет. Жибектин сөзү деле жазылат. Бирок адегенде айтылып, анан экранда пайда болот.)
Жибек. Дурус.
Үчүке-Түлкү. Бул Сизге Жаңыл Мырзам… (Экранда бир кучак гүл пайда болот). Иш күнүңүз жакшы маанайда башталсын.
Жибек. Ракмат. Гүлүңүз түгөнө элекпи?
Үчүке-Түлкү. Түгөнбөйт. Дүйнөдө канча миллион гүл болсо, ошонун баары интернетте. (Дагы ыр кетет.)
– Бир жалт карап өттүң ичти күйдүрүп,
Кан дүргүтүп карегимди сүйдүрүп.
Жоогазындай жоодураган жалжал көз
Жолуктурду жолубузду тирүүлүк…
Жибек (күлөт). Ой-ий… мен уялтып койдуңуз, Үчүке баатыр… Же Түлкү дейинби?
Үчүке-Түлкү. Айта бериңиз. Экөө тең баатыр болгон. Анан сизге даап кат жазган мен баатыр эмей киммин?
Жибек. Табышмактатпай айтыңызчы. Жолубуз кайдан жолугуп жүрөт ошондо?
Үчүке-Түлкү. Бир жыйында. Бир жыл мурун.
Жибек. Бир жыл?..
Үчүке-Түлкү. Ооба… Бир жылдан бери көзүм менен багып жүргөнүмдү билбейсиз.
Жибек. Билгенде эмне өзгөрмөк, менин тааныш эмес таанышым?
Үчүке-Түлкү. Балким көп нерсени өзгөртмөкпүз. Жолугалы. Сүйлөшөлү десем болбойсуз качып.
Жибек. Сиз адегенде сүрөтүңүздү коюп, жүзүңүздү ачыңызчы Гүлчөтай-Үчүке-Түлкү…
Үчүке-Түлкү. Сүрөт деген жансыз элес. Ал эч нерсе айтпайт. Жолугалы. Бүгүн да жолугууга чакырам. Жүзүмдү эле эмес жүрөгүмдү ачам сизге… Бирок эскертип коюшум керек. Кебетем суугураак… көргөндө чочуп кетпеңиз…
Жибек. Жолуга албайм. Жолум туюк.
Үчүке-Түлкү. Туюк жол болбойт. Көңүл болсо туюктан да жол табылат Жаңыл Мырзам.
Жибек. Жаңыл Мырза… Жаңыл Мырза Үчүке менен Түлкүнү жаа менен атып таштаганын билесизби?
Үчүке-Түлкү. Билем. Сиз мени эбак эле атып салгансыз. Биринчи көргөндө эле. Жебеңиз жүрөгүмдө сайылуу… кабылдап баратат.
Жибек. Жолуга электе эле атып салсам, жолукканда эмне болот?!
Үчүке-Түлкү. Жолукканда айыктырып алар дейм. (Ушул учурда экранда өзгөрүү болуп, алма-бактуу короодон бир аялдын сүрөтү көрүнөт скайптан).
Жибек (күлө). Баатыр сүйлөйт экенсиз. Кечиресиз. Анан сүйлөшөлү. Быякта скайптан чыгып жатат. (Адегенде жакшы көрүнбөй, сөз угулбай барып көрүнөт. Экранда классташы.)
Классташы. Ай… Жибек… Жибек! Угуп жаасыңбы? Тааныдыңбы? Мен… Күлүйпа…
Жибек (араң тааныйт). Ии… тааныдым…тааныдым… Сен кайдан?
Классташы. Кайдан болмок эле. Америкадан дейсиңби… айылдан эле.
Жибек Айылдан?!
Классташы. Ооба. Айылдан. Эмне оозуңду ачасың? Силерге жеткен цивилизация бизге жетпейт бекен? Бизге да жеткен. Жибек кандайсың? Деги бир көрүнбөйсүң?
Жибек. Жакшы. Өзүң кандайсың? Угуп атам. (Экран көрүнбөй чыбырчыктап барып кайра оңолот.)
Классташы. Ий, өлүп кеткир чыбырчыктаган. Иштебей калды мунусу.
Жибек. Сенин цивилизацияң жакшы болбой атат, Күкүш. Сүйлө.
Классташы. Бат-бат сүйлөйүн. Мобу өчүп кала электе. Ай, Жибек… Мектепти бүтөрүм менен күйөөгө тийгенде уруштуң эле. Кыскасы, тойго чакырам. Кызым турмушка чыгып жатат…
Жибек. Койчу?!.
Классташы. Биринчи жакшылыгым. Классташтардын баарын чогултуп жатам. Кызым болбой… сени менен скайп менен сүйлөш деп… анан мен кыйын болуп сүйлөшүп атпаймынбы.
Жибек. Болсун, болсун…
Классташы. Ай… Жибек, кел сөзсүз. Келбесең таарынам.
Жибек. Барам… барам…
Классташы. Күйөөгө тийсең сен деле эмдигиче мага окшоп очор-бачар болуп калмаксың… Анда сени өкүл эне коймокмун. Жүрө бересиңби ушинтип? Музейге койчу экпонаттай болуп…
Жибек. Эмне өкүл эне койсоң болбойбу?
Классташы. Анда өкүл атасы ким болот? Салтта жалкы киши болбойт. Жуп болуш керек. И-ий, кара жерге киргир… Эр тандап жүрө бербей, тий күйөөгө! Сүрсүп деле кеттиң го… (Каткырат. Жибек кошо күлөт. Бирок күлкүсү күлкүгө окшобойт.)
Жибек. Той качан? Качан болот? (Байланыш үзүлөт.) Үзүлүп калды… (Ойлуу отуруп калат.) Кызы турмушка чыга турган болуп калдыбы?!.. Ушунча убакыт өттүбү? (Өзүн күзгүдөн карайт. Кулагына Классташынын: «Жалкы киши болбойт. Жуп болуш керек. И-ий, кара жерге киргир… Эр тандап жүрө бербей, тий күйөөгө! Сүрсүп деле кеттиң го…» деген сөзү, күлкүсү жаңырат. Компьютерге отурат. Үчүке-Түлкүнү табат.)
Жибек. Салам.
Үчүкө-Түлкү. Салам. Эмне болуп кетти?
Жибек. Бүгүн жолугууга чакырып жаттыңыз беле? Чынбы? Же тамашабы? (Пауза)
Үчүкө-Түлкү (экранда көп чекит). …
Жибек. Эмне унчукпай калдыңыз? Мен макулмун.
Үчүке-Түлкү. Тамаша эмес.
Жибек. Анда мен макулмун. Суроо. Үй-бүлөңүз жокпу?
Үчүке-Түлкү. Жок, жок, жок!
Жибек. Анда мынабу жерден жолугабыз. Убактысы көрсөтүлдү. Көрдүңүзбү? Болду. Мындан ашык жаза албайм.
Үчүкө-Түлкү. Макул.
Жибек. Эмне оозуңуз бош?! Күткөн жок белеңиз? Жана эле туюктан да жол тапса болот деп жатпадыңыз беле?
Үчүкө-Түлкү. Апкаарый түштүм… Макулмун. Бир өлүмдөн башканын эрте болгону жакшы… (Экран өчөт. Жибек оюн токтото албай басып жүрөт. Столго келип коңгуроону басат. Жардамчы жигит кирет. 25-28 жаштардагы узун бойлуу, жылдыздуу жигит.)
Жибек. Мен айылга барышым керек болуп калды. Шашылыш. Классташым тойго чакырып жатат.
Жардамчы. Азырбы?
Жибек. Ооба. Бүгүн. Телефонумду таппай кеч айтып калдым дейт.
Жардамчы. Шеф чалса…
Жибек. Чалбайт. Сен бул жерге баш-көз бол. Тиги секретарь кызга айт. Телефонду таштап кетип калбасын. Өзүң билесиң да калганын… (Чыгат. Жарык өчөт.)
К Ө Ш Ө Г Ө
ЭКИНЧИ БӨЛҮМ
5-көрүнүш
Кайрадан талаа. Калыс менен Жибек баягы калыбында. Экөө сүйлөшүп отуруп эчак түн кирип, таң агарып келатат.
Калыс. Виртуалдык таанышуу дечи. Илгери кыргыз деле эне-атасы кудалашып коюп, атын угуп, көзүн көрбөй эле тие беришчү. Азыр интернет деген жеңе бар… жуучу түшөт. Ошого жолукканы бараткам дечи?
Жибек. Ооба.
Калыс. Эмнеге шаардын ичинен эмес. Аа… конспирация?
Жибек. 36 – чакырымдан…
Калыс. Эмнеге 36 – чакырым?
Жибек. 36дамын. Төлгө кылып, таалайымды сынайын дегем. Шаардан анча алыс эмес. Бир жакшынакай кафеси бар.
Калыс (эки жагын карап). Кызык… Бул жерге чейин да 36 чакырым шаардан… менин айлыма чейин дагы 36 чакырым бар…
Жибек. Чын элеби? Кантип билдиңиз?
Калыс. Бул жол менен дайым жүрөм. Кыска жол… Ошентип Жаңыл Мырза Үчүке-Түлкүгө жолукпай, бир чалга жолукту. Жомоктун мазмуну бузулду.
Жибек. Үчүке-Түлкү атылбай аман калды байкуш…
Калыс. Мына… сүйлөшүп отуруп таңдын атканын да байкабай калдык.
Жибек. Ой… чын эле таң атып калыптыр. Мени ит менен издеп жатат болуш керек.
Калыс. Эмнеге?
Жибек. Айтпадымбы, өзүмдү ноутбуктун ичинде отургандай сезем деп… көздөр… көздөр… кулактар… Кайсы убакта чалса… же келсе же үйдө, же иштемин. Анан кокус эле жок болуп калсам. Шер ше ля фам… Аялды издегиле…. Фас! Ит менен издегиле…(Машинанын үнү угулат. Тыңшап калышат.) Сүт ташыган машинабы?
Калыс. Сүт ташыган машина жогору жактан келет. Бул ылдый жактан келатпайбы? (Машина келип токтойт.Экөө карап калат.)
Жибек. Айтпадым беле?!.
Калыс. Сагабы?
Жибек. Ийне болуп чөмөлөгө түшсөм да, таруу болуп чачылсам да таап алышат.
Калыс. Жакшы көрөт.
Жибек. Балким… Жакшы көрүү бара-бара көнүмүш адатка айланат окшойт… Ишеничтүү бирөө бар. Килейген медициналык борборду иштетип, айына алтын, күнүнө күмүш жумуртка түшүрүп турган.
Калыс. Ошондо…
Жибек. Борбордун чок ортосундагы медициналык борбордун директору. По совместительству бир адамдын көмүскө сүйүүсү… аялы эмес аялы… ишенимдүү кишиси… айтор баары бир флакондо…
(Аттап-буттап Жардамчы жигит кирет.)
Жардамчы жигит. Жибек Мусаевна… Жибек Мусаевна… (Калысты олурая карайт.) Сиз кандайча бул жерде? Эч нерсе болгон жоксузбу?
Жибек. Учураш быяк менен. Баары жайында.
Жардамчы жигит (Калыс менен кол учунан учурашат). Жүрөктү түшүрдүңүз. Азыр. (Машинеден плед апкелип жабат.) Үшүп калган жоксузбу? Тыякта баары ызы-чуу…
Жибек. Издедиби?
Жардамчы жигит. Издегенди айтасыз… Кечинде үйгө барса… сиз жок. Анан көрүп алыңыз чаң-тополоңду.
Жибек. Кайда азыр? Кеттиби?
Жардамчы жигит. Сиздикинде отурат. Сиз айылга кеттим дебедиңиз беле? Анан кандайча бул жерде?!. (Калысты шектүү карайт.)
Калыс. Детективдегидей мени барымтага алышты. Акча сурап жатышат дебейсиңби, карындашым…
Жибек. Силерден качам деп адашып кеттим. Баса… сен кандайча келдиң бу жерге?
Сахна караңгылайт.
6- көрүнүш
Жибектин эжесинин үйү. Эжеси бетине маска коюп жаткан.
Жардамчы. Эже, Жибек Мусаевна сиздикинде эмеспи?
Жибектин эжеси. Апей… Эмнеге биздикинде болмок эле?! Жумушта жокпу?
Жардамчы. Жок. Шеф сурап жатат.
Жибектин эжеси. Эми балээ болбодубу? (Шалдайып отуруп калат. Бетине маска коюп атканын да унутат.) Ай, бала… сен өзүң кайдан чалып жатасың?
Жардамчы. Силердин короодон.
Жибектин эжеси. Кир үйгө.
(Бозала болгон Жардамчы кирип келет. Жибектин эжеси анын кебетесин көрүп эле чочуйт.)
Жибектин эжеси. Эмне болду? Жибек кайда? Апей, айтып атса кайда деп коем.
Жардамчы (менеджер) Билбейм.
Жибектин эжеси. Билбейм дегениң кандай? Эмнени карап жүрөсүң сен?
Жардамчы. Туруп-туруп эле бир жакка барам деп шашылыш чыгып кетти…. Мен удаа эле чыктым. Кабинетти жаап.
Жибектин эжеси. Деле бышыктыгын. Кабинетиңди кудай алат беле?! Өлдүң эми. (Пауза) Өзүнүн машинасы мененби?
Жардамчы. Өзүнүн машинасы турат. Көчөдөн бир машинага отуруп кеткенин көрүп калдым.
Жибектин эжеси. Оозуңду ачпай артынан жөнөбөйт белең анан. Такси деген иттин кара капталынан!
Жардамчы. Ошо такси менен бир топ жерге чейин артынан барып таппай келдим. (Пауза)
Жибектин эжеси. Шефиң кайда?
Жардамчы. Жибек Мусаевнанын кабинетинде…
Жибектин эжеси. Өлдүк баарыбыз. Эмне кылыш керек?! Эмне? Ырыс кесер кайда кетип калды?
Жардамчы. Ким?
Жибектин эжеси. Сенин Жибек Мусаевнаң! Эми анын кесепети баарыбызга тиет. Сени жумуштан кетирет. Сенин негизги жумушуң аны кайтаруу. Туурабы? Жардамчы деген мындай эле… Маска.
Жардамчы. Кетирсе кетирет чыгар. Сиз эмнеге коркуп жатасыз?
Жибектин эжеси. Кантип коркпойм… Анын аркасы менен балдарым окуп атса. Өзүм бир ишке илинип жүрсөм. Эми ушундай кишини күтө албаса… Билбейм анда.
(Жардамчы Жибектин эжесин түшүнүп-түшүнбөй таң кала карайт.)
Жардамчы. Бирок… Жибек Мусаевна деле бактылуу болгонго татыктуу да.
Жибектин эжеси. Э-э-э (кол шилтеп). Мындан артык бакытты байлап коюптурбу?! Азыркы жашоосу керек болсо кээ бирөөнүн түшүнө кирбеген жашоо… (Өзүнчө кобуранып ары-бери басат. Анын максаты сиңдисин таап келип ордуна отургузуп коюш керек.) Эмне кылыш керек?! Эмне?!.
Жардымчы. Милицияга чалыш көрбөйлүбү?!. МАИге.
Жибектин эжеси. Эмнеге?
Жардамчы. Аларда камералар бар да. Ошо камераларды карап кайсы тарапка кеткенин айтып берет.
Жибектин эжеси (телефон чала баштайт). Эмне турасың анда? Телефону барбы? Келе…
Жардамчы. Мына. (Бир бүктөм кагаз берет.)
Жибектин эжеси. Алло! Саламатсызбы?
Кыргызбаев (телефондон). Да. Майор милиции Кыргызбаев на линии.
Жибектин эжеси. Ай… Кыргызбаев болсоң анан кыргызча сүйлөбөйсүңбү?
Кыргызбаев (телефондон). Сүйлөп эле атпаймынбы?!
Жардамчы (Жибектин эжесине шыбырайт). Урушпай сүйлөшүңүз.
Жибектин эжеси. Бир машинаны токтотуш керек.
Кыргызбаев (телефондон). Кайсы? Машину времени?! Ал колумдан келбейт, эжекеси?
Жибектин эжеси. Жинди неме го мобу. Мен сага машинаны токтотуш керек деп жатам.
Кыргызбаев (телефондон). Мен сизге кайсы машинаны деп жатам? Государственный машинаныбы?
Жибектин эжеси. Ооба. Государственный эле.
Кыргызбаев (телефондон). Ал да колумдан келбейт, эжекеси?
Жибектин эжеси (Жардамчыга). Апей, эмне деп салдым. Кандай машине эле?
Жардамчы. Бизге баары бир. Шаардан кайсы тарапка кеткенин эле айтып беришсинчи. Калганын өзүм бүтүрөм.
Жибектин эжеси. Апей… Ай бала… Ким эле фамилияң?
Кыргызбаев (телефондон). Кыргызбаев!
Жибектин эжеси. Ай, Кыргызбаев эмес тим эле Балакетбаев болсоң да таап срочно токтот ушул машинени?
Кыргызбаев (телефондон). Эмне угон болдубу?
Жибектин эжеси. Жо-ок.
Кыргызбаев (телефондон). Кыз ала качтыбы?
Жибектин эжеси. Ооба. Кыз ала качты.
Кыргызбаев (телефондон). Канчада?
Жибектин эжеси. 36да..
Кыргыбаев (телефондон). Канчада-а?
Жибектин эжеси. 36 де деп жатам.
Кыргызбаев (телефондон каткырат). Отуз алтыда?!. Ой, аныңар сиделкага эле жарабаса… ким ала качмак эле. (Телефондун тиги учунда күлкүсүн тыя албайт.)
Жибектин эжеси. Жок, ой… Тиги… (Жардамчыны карайт, эмне дейин деп ишарат клат.)
Жардамчы. Бирөөнү сүзүп кетти деңиз. Сүзүп…
Жибектин эжеси. Бирөөнү сүзүп кетти.
Кыргызбаев (телефондон). Жабырлануучу эмне болду? Өлдүбү?
Жибектин эжеси. Оозуңа таш ээй. Дароо эле өлдүбү дейт.
Жардамчы (телефонду жаап туруп). Доктурга өзүм жеткирем деп алып кетти деңиз.
Жибектин эжеси. Доктурга өзүм жеткирем деп алып кетиптир.
Кыргызбаев (телефондон). Күбөлөр барбы? Кандай машина? Марка. Номер. (Андан ары кырылдап-шырылдап үн угулбай калат.)
Жибектин эжеси. Атайы эле өчүрүп салды өлүп кеткир.
Экөө шалдайып отуруп калат. Телефон чырылдайт.
Жардамчы (карап). Шеф чалып жатат. (Экөө үрпөйүп бири бирин карайт.)
Жибектин эжеси. Эстечи… кетип баратып сага эмне деди эле?
Жардамчы (ойлонуп). Айылга кеттим деген.
Жибектин эжеси. Эмне турасың? Жөнө айылга.
7-көрүнүш.
Кайрадан талаа.
Жардамчы жигит. Мен сиз отурган машинаны көрүп калгам. Анан жолдогу видеобайкоочу камераларды карап отуруп…
Жибек. Сен жардамчы болбой эле УКМге барып иштесеңчи. Штирлиц…
Жардамчы жигит. УКМге жарабайм го. Бир жерден буга окшош машине көрүп алып айылга чейин барып келдим түнү менен… Апаңыз да быякта.
Жибек (кабатырланат). Апамбы? Ал да үйдөбү? Куда-а-й!!! Экөө бир үйдө отурабы?
Жардамчы жигит. Жок. Апаңыз эжеңиздин үйүндө.
Жибек. Өх… кудай бир сактаган экен… (Калыска айыптуудай). Апам билбейт менин сырымды… Кечириңиз. (Жардамчы жигитке). Бензиниң барбы?
Жардамчы жигит. Бар.
Жибек. Бу байкеңе апкелип бер. (Жардамчы жигит чыгат.)
Калыс. Кыңыр иш кырк жылда… шибегени капка ката албайсың.
Жибек. Ошондон корком. Ата-энем укса эмне болот деп жүрөк заада болчу элем… Ракмат сизге. Өмүрүмдө мындай керемет түн өткөргөн эмесмин. Өрүкзарга чакырчу жигиттер бар экенине ишендим… (Жардамчы жигит канистрге куюлган бензин апкелет.) Жакшы жетип алыңыз…
Калыс. Өзүң да карындашым… (Жарык өчөт.)
8-көрүнүш
Жибектин эжесинин үйү. Апасы менен Эжеси. Апасы 70ке барып калган, бирок басканы түз, адамды окуп жаткансып караган, акырын бирок сөөккө жеткире сүйлөгөн аял. Кийингени да орундуу. Таза, тыкан. Жаны кашайып турганы сурданган кабагынан көрүнүп турат. Шаардык үйдүн ашканасы. Терезеге жакын коюлган столдо апасы отурат. Улуу кызы күйпөлөктөп чай куюп, аны-мунуну столго коюп жүрөт.
Жибектин апасы. Аялдын жакшысы алган эрин, барган жерин мактайт. Тукумум жакшы болсун десе. Себеби сенин тууган балаң ошолордун тукуму. Качан болсо оозуңдан «Жок», «Кыйналып жатабыз…», «Карызбыз» деген сөз түшпөйт. Кыйналып жатсаң кайсы арыңа жанагы бриллиант сөйкө тагынасың? Норка шуба киесиң?
Жибектин эжеси. Элдин баары кийип жүрсө… мен шүмүрөйүп…
Жибектин апасы. Карыз болсоңор студент балаңа машине алпергендин балакетин аласыңбы?
Жибектин эжеси. Силер түшүнмөк белеңер?! Ал окуган жерде балдардын баары машине тээп жүрөт. Элдин балдары жыл сайын алмаштырат керек болсо.
Жибектин апасы. Чычса-сийсе деле элдин балдары деп… Элди ала жүгүргөн өнөр таап алдыңар. Элге жамынып отуруп, элдин да кутун качырып бүтүрүштү. Эл эмне… Эл силерсиз эле оокатын кылып атат. Өлүмтүгүн артпай эле. Элди кой. Эриңди күт. Үч-төрт жерде иштеп көтөрүм болгону калыптыр го. Суксурдай сукулуктабай, пейлиңди оңдо. Сен ошону менен кишисиң.
Жибектин эжеси. Койчу апа. Ошону эле мактай бересиң качан болсо.
Жибектин апасы. Мактай турган адам болсо мактайм да. Сен жакшы болсоң, эриң башка жерде отурмак. Сен «жок…жок… эл андай, эл мындай» деп отуруп, көр оокаттан башын көтөртпөй майдалап салдың.
Жибектин эжеси. Мен майдаладымбы?
Жибектин апасы. Сен… майда кишинин жанында жүргөн киши кантип майдаланганын өзү да билбей калат.
Жибектин эжеси. Апа!
Жибектин апасы. Эмне апа! Мен апа болгонума 45 жыл болду. Сен го сен. Болуптур. Дүйнө жыйгандан, той-топур, шерине, черный кассадан башканы билбейсиң. Ушу Жибектен үмүтүм чоң эле…
Жибектин эжеси. Үмүтүң акталбай калдыбы? Керек болсо баарыбыз ошол Жибектин этегин кармап…
Жибектин апасы. Ушинтип кармабай карайлап эле калгыла… темселеп… (Түтөп кетет. Эшиктин коңгуроосу шыңгырайт. Эжеси эшикти ачат. Жибек кирет. Авансценада Эжеси менен Жибек.)
Жибектин эжеси. Кайда жүрөсүң?
Жибек. Кийин айтам.
Жибектин эжеси. Эскертип кетпейт белең? Ызы-чуу салбай.
Жибек. Айтып… эскертип кетип жүрүп жаман үйрөтүптүрмүн… Бүттү. Мектеп окуучусу эмесмин… Кайда?
Жибектин эжеси. Ашканада. Отурат сурданып.
Жибек. Эмне дейт?
Жибектин эжеси. Билбейм. Сени жок деп угуп алып, тиги баланын машинесине түшүп келе бериптир. Келгенден бери жакшы сөз уга элекмин. Кырып-жоюп атат. Апамды өмүрү мындай көргөн эмесмин. Баягы созулган аял жок. Торнадо быякта калсын… Жанар тоодой жарылайын деп араң отурат.
Жибектин апасы (ичтен). Кирбейсиңерби, шыбырашпай. Менден жашыра турган эч нерсеңер деле калган жок.
Жибектин эжеси. Азыр апа. (Киришет. Жибек апасын барып кучактап өпмөкчү болот. Апасы бетин ала качат.)
Жибектин апасы. Өппөй-этпей кой. Бар жуунуп кел.
Жибек. Эмнеге жуунам? Таза элемин.
Жибектин апасы. Макирөөсүң. Анда отур тигиндей. (Жибек отурат.)
Жибектин эжеси. Апа… эмне деп атасың?
Жибектин апасы. Сен кыпчылба! Оокатың кыл. Менин Жибекте сөзүм бар. Ии… Өз оозуңдан угайынчы. Жанагы баланын айткандарынын баары чынбы?
Жибек. Эмненин?
Жибектин апасы. Өлүмүш болбогун Жибек!
Жибек. Апа… жаш баладан бетер…
Жибектин апасы. Жаш болсоң аямакмын. Жаш… жаңылды-жазды, алданып калды деп.
Жибек. Анча эмне болуп кетти?!
Жибектин апасы. Асманым түштү. Жылдызым өчтү Жибек деген. Тилим кыскарды. Бир тебетейге тең боло турган акылың, келбетиң… билимиң деле бар эле го, ыя? Мынча эмне кемсиндиң арсар катын болуп? «Атабыз издетип жатат» дейт. Атаңар ким эле десем, Жибек Мусаевнанын досу дейт. Бул азыр эмне? Ойнош «ата» деп аталабы? Атадан айлангырлар. (Жибек кирерге жер таппайт.) Сени ушул үчүн чоңойттук беле? Же бир эркектин тамагын жасап, байпагын жууган колуңан келбейби? Айтчы?! Айдаган машинаң… жанагы үйүң… баары көтакыңа келдиби?
Жибек. Апа-а! (Бетин басып отура калат.)
Жибектин эжеси. Апа-а! Кичине жымсалдап айтсаңыз боло?!
Жибектин апасы. Эмнеге жымсалдайм? Көнгөн экенсиңер жымсалдап… Ала кушту атынан чакырат!
Жибек. Апа!.. кантип оозуңуз барды?!
Жибектин апасы. Эмнеге оозум барбайт?! Барат. А сенин кантип ниетиң барды… үй-бүлөлүү… өзүңдөн бир топ улуу эркек менен… Деги, бу заман эмне болуп баратат?! Кыздар атасындай болгон неме менен көңүлдөш болуп… Уулдар эжесиндей болгон аялдарды алып… Капыр ий, капыр. Ушу кантип болсун! (Улуу кызына) Сен улуусуң. Жок дегенде сен кой-ай деп койбойт белең!
Жибектин эжеси. Эмнеге кой дейм? Оротосунда сезим болсо.
Жибектин апасы. Сел алып кеткир ай, сезимиңди!.. Сел алгыр…
Жибектин эжеси. Койчу, апа чымынды төө кылбай. Элдин баары эле ошентип жашап жүрөт.
Жибектин апасы. Силер элдин баары эмессиңер. Менин кызымсыңар. Өлүп эле калсамчы ушуну укканча… Кыйын катынмын деп жүрбөймүнбү… элге акыл үйрөтүп. Көрсө накта ылай жатын мен турбаймынбы… жакшы тукум тууй албаган?! (Каңырыгы түтөп, жашка муунат. Эки кызы элее карайт. Даап жакын баралбайт. Ушунун баарын албууттанбай, акырын бирок ныгыра басып айтат.) Эй, эшек мээлер… Ургаачы бузулса улут бузулат, ушуну билесиңерби?..
Жибектин эжеси. Апа…оозуңдан мындай сөз чыкчу эмес эле го?
Жибектин апасы. Айттырып жатпайсыңарбы. Сенин эриң жаныңда. Балдарың бар. (Жибекке) А сен… карылыкты ойлодуңбу? Же өмүр бою сүлкүлдөп жаш бойдон турат бекенсиң? Каңкайып жалгыз каларың эсиңе келбейби?!
Жибектин эжеси. Төрөп ал десем болбой атпайбы.
Жибектин апасы. Эмне-е?! Акыл-эсиң ордундабы? Кой, токтот дегендин ордуна: – Төрөп ал! – дедиңби! Анан ал бала кимдин баласымын дейт? Тегим ким дейт? Жерим ким дейт! Тууган-уругум ким дейт? Телинди-салынды болобу?!
Жибектин эжеси. Койчу апа… Телинди-салынды… таппаган сөзүң жок тим эле. Элдин баары эле…
Жибектин апасы. Элден айлан. Элдин баары эмес… Силерге окшогон тоок мээлер бок чукуйт ушинтип. Күнүмдүгүн ойлоп…
Жибектин эжеси. Азыр заман башка. Көбүртүп-жабыртып эмне кереги бар. Керек болсо кээ бирөөлөр мактаныч көрөт андай киши менен байланышы бар экенине…
Жибектин апасы. Сага окшогондор. Мактанбай өлгүлө…
Жибектин эжеси. Ушу кишинин аркасы менен Азизди Америкага, Кундузду Кытайга жөнөттүк.
Жибектин апасы. Ырас болгон тура. Бирөө негрден аял алып, бирөө кытайга тийип кетсин.
Жибектин эжеси. Тийсе тиет… алса алат… Эмнеси бар экен? Мында бир итке минген алкаштын баласына тийгиче…
Жибектин апасы (кызын таң кала карап). Тобо… ушу сени да мен тууп өстүрдүм ээ?! Кайран сөз силерге корогон… Болбой калган турбайсыңарбы… (Четте турган чоң баштыкты Жибекке түртөт.) Бул бая сен кийгизген шуба 70 жылдыкта. Ким билсин кандай акчага алганыңды. Өзүңө буюрсун. Калганын өрттөп салам… Кызым кыйын деп мактанып жүрбөймүнбү жер баспай. Көрсө… Эл билсе эмне дейт? Ыя?!. Балким билер… көзүм жокто күбүр-шыбыр сөз кылып жатышкандыр…
Жибектин эжеси. Болдучу эми. Проблема кылбай. Азыр эрен-төрөнү деле жок мунун.
Жибек. Апа…
Жибектин апасы. Аман эле болгула. Жоругуңар жолдо эле калсын. Замандын бузулганы ушул эмеспи. Сиңдиси үй-бүлөлүү киши менен ойнойт. Эжеси аны колдойт… тфү… (Кеткенге камданат.)
Жибектин эжеси. Кайда?
Жибектин апасы. Үйүмө.
Жибек (белинен кучактайт). Апа… кечир…
Жибектин апасы (бетине тик карап). Бир айттым. Ар жагын өзүң бил. Билесиңби сендейди эл эмне дейт? Жылма жалап дейт. (Шарт чыгып кетет.)
Жибек. Апа! (Жашын сүртүп, эжесине). Тур. Чыкпайсыңбы артынан. Кан басымы көтөрүлүп бир жерге жыгылып калбасын… (Сумкасынан акча алып берет.) Жылуу-жумшак үйгө чейин таксиге салып жеткирип кел.
Жибектин эжеси. Баарын кылган жанагы жубарымбек.
Жибек. Ким?
Жибектин эжеси. Жардамчың жанагы. Топ – менеджериң…
Жибек. Кыңыр иш кырк жылда. Укмак бир күнү. Ал билгенин айтыптыр. Бол эми. Тез кууп жет.
Жибектин эжеси (чыгып жатып). Өзүң күнөөлүсүң. Айтып кетпейт белең?! Бул тозоктун биринчи бөлүгү. Экинчи бөлүгү үйүңдө отурат.
Жибек. Экинчи бөлүгү болбойт. Жөнө, жөнө… келгенде угасың…
Жибектин эжеси. Сенчи?
Жибек. Ишке барам. (Чыгышат.)
Сахна караңгылайт.
9-көрүнүш
Жарык күйөт. Жибектин иш бөлмөсү. Жибек жөн эле максатсыз басып жүргөндөй. Ар кайсы буюмдарды кармалайт. Кайра ордуна коет. Телефон чырылдайт. Албайт. Укпаган сыяктуу. Анан столдун суурмасынан папкаларды, сумкасынан ачкыч алып чечкиндүү чыгып столго коет. Өзүн жеңил, жайдары кармайт. Ичинен бир чечимге келгени көрүнүп турат. Конгуроону басат. Сырттан Жардамчы жигит кирет.
Жардамчы жигит (күнөөлү сезип). Жибек Мусаевна… кечириңиз. Эжеңиз билгенден кийин… Мен да сөзгө маани бербей айтып алыптырмын.
Жибек. Сенде эмне күнөө?! Отуз алтыга келгенче ордун таппаган күнөө менде… Мына бул клиниканын документи. Баары. Отчеттор. Келишимдер. Бухгалтериялык документтер. Печать. Ачкыч. Үйдүкү, кабинеттики. (Топ ачкычтан бир ачкычты чыгарып алат.) Бул өзүмдүн жаман кепемдики. Буларды Шефке бер. Сейфтин кодун өзү билет.
Жардамчы жигит. Эмнеге? Сизчи?
Жибек. Мен бошмун. Кетип жатам.
Жардамчы жигит. Кайда?
Жибек. Билбейм. Башым оогон жакка.
Жардамчы жигит. Бошоттубу? Жолуктуңузбу?
Жибек. Жок. Өзүмдү өзүм бошоттум. Жумушта өйдө-ылдый болсо кечир. Көңүлүңө алба. Сен эстүү жигитсиң. Жакшы кал. (Жардамчы делдейип туруп калат. Жибек чыгат.)
Жардамчы жигит (күтүсүздөн, чечкиндүү). Жибек! (Какап-чакап) Жибек Мусаевна… (Жибек тык токтойт. Укканына ишенбегендей. Акырын артына кайрылып таң кала карайт.) Үчүкө-Түлкүгө жолуккуңуз келеби? (Жибек ого бетер оозу ачылат.)
Жибек. Аны кайдан билесиң? Токто…токто… А-а… түшүндүм. Силерден эч нерсе жашырууга болбойт эмеспи… Мен жокто почтамды ачып окуп жүрдүң беле?! Кандай эле капыстан издеп калды дейм да.
Жардамчы жигит. Жок, жок… антип жаман ойлобоңуз. Почтаңызды ачып окуган эмесмин. Андай иттигим жок.
Жибек. Анан кайдан?
Жардамчы жигит. Сиз кетсеңиз мен да кетем. Жибек… Жибек Мусаевна…Мен сизди жакшы көрөм. Биринчи көргөн күндөн баштап…
Жибек. Эмне деп жатканыңды билесиңби?
Жардамчы жигит. Билем. Эң сонун билем.
Жибек. Сен канчада? Мен канчада?
Жардамчы жигит. Кеп жашта эмес. Сүйүү жашка карабайт. Сизге кат жазган менмин! Сизди Жаңыл Мырзага теңеген менмин… Үчүке-Түлкү менмин! Жолугушууга чакырган менмин!
Жибек уккан жаңылыктан оозу ачылат. Эмне дээрин билбей отургучка келип отурат.
Жибек. Сенби?!. Мына эмесе! Бир жылдан бери коңшу кабинетте отуруп алып мага кат жазып жүрдүңбү? Сыр алдырбай… ыр арнап… көзү менен багып жүргөн сенби?
Карбаластайм шаарга чыгаар учурда,
Калайын деп бир көргөнгө үлгүрүп.
Карааныңды кармап кирпик учунда,
Кабылганда сүйлөй албайм сүрдүгүп…
Жардамчы жигит. Кара көзүм капилеттен жолуккан,
Кат жазып тур кабарыңды билдирип…
Жибек. Жашоонун ырын созуп,
Гүл кечип кол кармашып,
Жамгырга жүзүм тосуп…
Жардамчы жигит. Мен жазга кетким келет, Кетким келет сени менен… Жатка билет турбайсызбы…
Жибек. Ырларың жакшы. Кандай аңкоомун?.. «Көргөндө чочуп кетпеңиз» дегениң ушул тура… (Ыңгайсыз. Башын чайкайт. Ордунан турат.)
Жардамчы жигит. Ооба. Ушул. Кетпеңиз, Жибек…
Жибек. Деги эмне болгон күн өзү? Жок. Жинди болуп кетпеш үчүн кетишим керек… Кайыр… (Чыгат. Жарык өчөт. Жардамчы жигит умтулган бойдо калат.)
10-көрүнүш
Калыстын үйү. Арадан эки күн өткөн. Калыс кирет.Салкын жыйналып жатат.
Калыс. Салам.
Салкын. Салам. Ии… аттарың жакшы бекен? Жиниң тарадыбы?
Калыс. Сен дагы кайда камданып?
Салкын. Командировкага.
Калыс. Качан?
Салкын. Бүгүн.
Калыс. Планыңда бул айда командировка жок дебедиң беле?
Салкын. Комитеттин иши менен…
Калыс. Шер ше ля фам… Кыргызча айтканда … катыныңды таап ал! Азыркы кыйын аялдардын куйругунда пропеллери бар. Карлсондукундай. Үйгө токтобой талаалап эле учуп жүрүшөт.
Салкын. Заман ошондой азыр.
Калыс. Шоруңду урайын ХХI кылымдын эркектери ов! Биз да эркекпиз деп басып жүрөбүз ээ?! Аялдарыбызды тентитип коюп… Биздин ордубузда ата-бабабыз болсо ычкырына муунуп өлмөк. (Пауза.) Дагы кайда сапар тартканы калдың?
Салкын. Арал деңизин коргоо боюнча. Боордоштук караваны менен чыгып жатабыз…
Калыс. Аралды эмне кылып коргоп калат экенсиңер?
Салкын. Эмне кылмак элек? Жазабыз. Дүйнөлүк коомчулуктун көңүлүн бурабыз. Ооруга чалдыккан аялдар, балдар менен жолугабыз. Гуманитардык жардам алпарабыз.
Калыс. Аз жазып жатышабы? Телевизор деле Арал! Радио деле Арал! Гезитте деле Арал! Кана майнап чыкканы? Бара элек, көрө элек силер калыпсыңарбы?! Алтын шилекейиңерди чачып толтуруп келесиңерби Аралды?
Салкын. Сага деги эч нерсе жакпайт. Сеники гана туура.
Калыс. Аралга Сыр-Дарыя керек болчу. Бир кезде БКада отургандар Сыр-Дарыяны Аралдан тартып алып чөлгө башын байлап койгон. Силер, журналисттер, аларга кошулуп табиятты жеңдик деп бакырып чыккансыңар.
Салкын. Баарына биз күнөөлүү. Борбордук Комитет күнөөлүү… Эми Жогорку Кеңеш күнөөлүү. Сен кайда элең ошондо?
Калыс. Жаш болчумун.
Салкын. Мен да жаш болчумун.
Калыс. Ошондо табиятты жеңүүгө болбойт деген окумуштуулар куугунтукка алынган. Эми караван уюштуруп алып, соолуп бараткан деңизди, өлүм алдында жаткан наристелерди коргоп калгылары келет… Эч кандай караван жардам бербейт. Ал үчүн алганын кайтарып бериш керек табиятка.
Салкын. Ушуну айтканы келдиңби?
Калыс. Аралды коргоо комитетин түзүп эмне кыласыңар? Андан көрө, кеч боло электе, «үй-бүлөнү коргоо» коомун уюштургула. Канча үй-бүлө бузулуп жатат азыр. Ар бир үй-бүлөнү кантип сактап калуунун программасын иштеп чыккыла. Болбос ишке баш оорутпай, болор ишке баш ооруткула? Ушуну айтайын деп келгем… (Чыгып кетет. Салкын сүйлөчүдөй болуп умтулуп барып туруп калат. Жарык өчөт.
11-көрүнүш
Сахна кайра жарык болгондо биринчи бөлүмдөгү көрүнүш. Талаа. Алачык. Жибек жерде жаткан арканды сылап отурат. Ыйлап басылган түрү бар. Машинанын үнү угулат. Жибек утурлап карайт. Калыс келет.
Жибек. Саламатсызбы?
Калыс. Сен кайдан бу жерде? Жолуктуңбу?
Жибек. Кимге?
Калыс. Үчүке-Түлкүгө?
Жибек. Жолуктум.
Калыс. Анан кана? Атып салдыңбы?
Жибек. Аядым. Жаш экен.
Калыс. Анда эмне келдиң бу жерге?
Жибек. Тынч. Абасы таза. Цивилизация жок.
Калыс. Дагы качып келдиңби?
Жибек. Жок. Качпай эле. Баарын калтырып баса бердим. Жазга кетким келди… тоо тарапка… (Пауза) Мен да бирөөгө өкүл эне болгум келет. Качандыр бир «Апа!» деген сөздү уккум келет. Ургаачынын чырагы канча дедиңиз эле?
Калыс. Кырк. Анча эмне болду? Ары-бери чече салгандай…
Жибек. Болчу нерсе болду да. (Пауза.) Арканды унутуп кетипсиз.
Калыс. Ооба. Муну издеп шаарга бардым.
Жибек. Арканга келдиңиз беле?
Калыс. Ооба. Арканга…
Жибек. Алыңыз. (Аркандын бир учун түрүп баштайт.)
Калыс (арканды түрүп жатып). Ыйлаган экенсиң… Кээде ызаны ичке сактабай ыйлап алган жакшы. Мен жолтоо болгон окшойм, ээ?
Жибек. Ыйладым. Дүйнөдөгү эң жаман сөздү апамдан уктум.
Калыс. Эненики май. Ошого да ыйлайт бекен?
Жибек. Жок. Апамды капа кылганыма… менден кечип кетти окшойт.
Калыс. Кечпейт. Эне кечип кайда бармак эле. Жаман сөз айтса сени жакшы болсун деп айтты.
Жибек. Ошондойбу?!
Калыс. Карачы. Сен жылмайсаң айлана жарык боло түштү. Үчүке-Түлкүң эмне болду? Ошону айтчы. Байкушту күттүрүп…
Жибек. Жолуктум.
Калыс. Ии… Үчүке бекен? Же…Түлкү бекен?
Жибек. Жардамчым экен! Менеджер жигит.
Калыс. Ыя?! Мына эмесе! (Экөө тең каткырат. Түрүлгөн аркан кыскарып бири-бирине жакын келет. Ушу кезде машинанын үнү угулат. Экөө ага көңүл деле бурбайт. Бир нерсени айтып күлүп жатат. Жардамчы жигит көрүнөт. Ал алыстан карап бир аз турат да кетет. Жарык өчөт.)
АЯГЫ
