ЛОНДОН Жек: Адамды атуу оңой эмес

АҢГЕМЕ

Үйдүн ичин бүлбүлдөгөн жалгыз кичине чырак күңүрт жарык кылып турат, бирок аягына чыга окуп бүтө элек ыр китепти аял жанараак бир жерге койгон болчу, ал жөнүндө эми гана эстей коюп, курулай издемиш болуп өзүнө белгилүү кең бөлмөлөрдү жана чоң залдарды ишенимдүү аралап жүрдү. Мейманканага кирип, жарык кылды. Жарык анын жылаңач ийнин жана мойнун жашырып туруучу сайма тор менен кооздолгон үйдө күйүүчү жеңил мала кызыл жибек көйнөкчөн денесин каптады. Караңгы киргенине карабастан, анын манжаларындагы шакектери алигече жарыкка чагылышып жаркылдайт, жибектей чачы барпайта кооз таралган.

Аял өзүнчө абдан өңдүү-түстүү жана келбети келишимдүү эле. Анын назик тегерек бет түзүлүшүндө жука, кызыл эриндери жана бетинин отундагы жагымдуу нуру менен бирге, хамелеондой кубулма көк көзү балбылдайт: көздөрү бирде кыз чактын күнөөсүз наристелигин билгизип бакырайса, бирде ырайымсыз, сурданып суук көрүнүп, кээде кандайдыр жапайы, өкүмчүл жана каршыкма боло түшөт. Ал мейманкананын жарыгын өчүрүп, вестибюлду кезип, башка бөлмөнү көздөй жөнөдү. Эшиктин жанына келип, эмнегедир кулагын түрүп, тыңшап токтой калды! Кимдир бирөө басып жүргөнсүп, кандайдыр бир шыбыш, жеңил дабыш угулгансыды. Ал эчтеке уккан жокмун деп коюуга деле даяр эле, бирок эмне үчүндүр бүткөн боюн калтырак басып кетти. Түнкү жымжырттык бузулууда эле.

Аял ушундай беймаал убакта үй кызматчыларынын бөлмөлөрдү кыдыра турган эмне иши бар? — деп ой жүгүрттү. Албетте, иш башкаруучу эмес, анткени ал кысталыш кездерде гана болбосо башка убактарда эрте уктай турган адатын бузбайт. Горничная да эмес, себеби ал эртең мененкиге чейин суранып кеткен. Ашкананын жанынан өтүп баратып, эшиктин бек турганын көрдү. Аны эмне үчүн ачып кирип барганын өзү да билбейт. Балким, жанагы санаасын алагды кылган дабыштын дал ушуяктан чыкканын эрктен тышкары сезгендир. Бөлмө караңгы эле, бирок ал сыйпалып выключателди таап, бурап жиберди. Бөлмө ичи жарык боло түшкөндө, ал эшикти карай кетенчиктеп, аптыгып үнүн акырын чыгарып чочуп кетти.

Дал бет маңдайында, выключателдин катарында дубал менен дубал болуп, тапанчаны аны карай сунуп бир чоочун киши турат. Эси чыгып кеткендигине карабастан, тигинин колундагы кара узун тапанчаны көзү чалды. «Кольт» — деп ойлоду. Киши орто бойлуу, кийми жупуну, анын күнгө күйүп тотуккан иреңи менен кара көздөрү бир калыпта таптакыр жай карагансыйт. Анын чала бүгүлгөн колундагы тапанча калтылдабайт жана анын оозу аялдын дал төшүн карап турат.

— Ой, кечиресиз, — деди аял. — Аябай коркуп кеттим. Эмне керек сизге?

— Мага мүмкүн болушунча, биерден тезирээк чыгып кетүү керек, — деп жооп берди эркек оозун кыйшайтып. — Мен сиздердин чоң имаратыңыздардын ичинде жүрүп адашып кеттим окшойт, эгерде сиз кичи пейилдүүлүк кылып тышка чыга турган эшикти көрсөтүп койсоңуз, мен эч зыян келтирбестен азыр эле чыгып кетет элем.

— Буерде эмне жумуштап жүрөсүз? — деп сурады аял. Анын үнү буйрук берип көнгөн кишинин үнүндөй өкүм чыкты.

— Анчейин, карактоо үчүн келгем, мисс, башка эчтеке жок. Мен быякта колго илине турган бирдеме бар бекен деп кирип келгем. Сиздердин үйдө жок экениңиздерге толук ишенгемин, анткени абышка экөөңүздөр машинага түшүп жатканда көргөн болчумун. Жанагы сиздин атаңыз эмеспи, а сиз болсо мисс Сетлифсиз да?

Миссис Сетлиф анын жаңылып жатканын сезип, куулук-шумдуксуз көшөкөрдөнө мактоонун төркүнүн байкай коюп, бөтөн адамды чатыштырууну ойлоду.

– Менин мисс Сетлиф экенимди сизге ким айтты? — деп сурады ал.

— Бул карыя Сетлифтин үйү да?

Аял ооба дегендей башын ийкеди.

— Анын кызы бар экенин мен билген да эмес элем. Болуптур эмесе, эгерде сизге кыйынчылык болбосо, бул жерден чыгып кете турган эшикти көрсөтүп койсоңуз, мен сиздин жакшылыгыңызды түк унутпас элем.

— Эмне үчүн антем? Сиз ууру, каракчы эмессизби!

— Эгерде мен бул иш боюнча таптакыр жетилбеген музоочук болбосом, сиз менен шаан-шөкөттөшүп отурбастан алдагы колуңуздагы шакектериңизди шыпырып алып тим болбойт белем, — деди ал. — Бирок мен аялдарды каракташ үчүн эмес, карыя Сетлифти солойто тазалаганы келгем. Эгерде сиз эшиктен мындай боло берсеңиз, чыга турган жолду өзүм деле таап алам.

Мисс Сетлиф абдан сезгич эле. Бул кишиден кымындай да коркуунун кереги жок экенин тез эле түшүнө койду. Анын дасыккан кылмышкер эмес экени, сүйлөгөн сөзүнө караганда, шаардык эмес экени ачык билинип турат. Ал түгүл учу-кыйрына көз жеткис талаа мейкининин таза абасы жыттанып кеткенсиди.

— Эгерде мен азыр кыйкырып жиберсемчи? — деп сынады аял. — Эгерде жардамга чакырсамчы? Сиз мени атып ташташка жөндөмдүүсүз да? Аялды?

Аял тигинин күңүрт көзүнөн, калтааруунун белгисин байкай койду. Ал кыйын маселени чечип жаткандай ойго батып, жай жооп берди:

— Анда мен сизди муунтуп майып кылып коёт элем.

— Аялдыбы?

— Ошентүүгө мен аргасыз болот элем, — деп жооп берди ал. Аял болсо анын эриндери катуу жыйрыла түшкөнүн байкады. — Албетте, сиз бар болгону, каршылык көрсөтө албаган күчсүз аялсыз, бирок мисс, түрмөгө түшүүгө мага эч болбойт. Эч болбойт, мени Батышта досум күтүп жатат. Ал кырсыкка дуушар болду, мен аны андан куткаруум керек. Сизди анчалык көп кыйнабай туруп эле муунтуп өлтүрүү колумдан келет ко деп ойлойм.

Аял таң калган балага окшоп, андан көзүн айырбай карап турат.

— Мен ушунча болуп каракчыларды көрө элек элем, — деп түшүндүрүп жатты аял. — Сиз менен сүйлөшүп турганым ушунчалык кызык экенин сиз билбейсиз.

— Мен каракчы эмесмин, мисс… Мындайча айтканда, анык кадимки каракчы эмесмин, — деп кошумчалоого шашып кетти ал аялдын күлкүлүү шылдың менен тиктеп турганын көрүп. — Ооба, ошондой деп ойлоого болот. Бейтааныш үйгө уурданып киргенден кийин… Бирок мен мындай ишке биринчи киришип отурушум. Мага акча өтө зарыл керек. Анын үстүнө мен, чындыгында, өзүмө тийиштүүлөрдү гана алганы жатам.

— Түшүнбөйм, — деп аял көңүлү көтөрүңкү жылмайды. — Сиз мында уурдаганы келдиңиз, ал эми карактоо өзүнө тиешеси жокторду алуу деген эмеспи.

— Бул бир жагынан ошондой, бир жагынан андай эмес… Бирок кечиктим окшойт, кетүүм керек.

Ал эшикти карай басты, бирок аял анын жолун тороп, коё бербеди. Ушундай да азгырган тоскоол болобу! Ал, аялды кармап калчудай болуп сол колун сунду, бирок даай албай токтоп калды. Аялдын жумшак мамилеси жана аялдык касиети аны өзүнө тартып алды көрүнөт.

— Мына көрдүңүзбү, — деп салтанаттуу сүйлөдү аял, — сиздин мага катылбай турганыңызды билгемин.

Чоочун киши эмне кыларын билбей, маң болуп калды.

— Мен аялдарга өмүрүмдө озбодорчулук кылган эмесмин, — деп түшүндүрдү. — Антүүнүн өзү да кыйын. Бирок эгерде сиз кыйкыра турган болсоңуз, мен анда мажбур… болом.

— Дагы бир нече минут токтой туруңуз, — деп суранды аял. Аңгемелешели. Бул абдан кызык. Карактоо — сизге тийиштүүсүн алуу деген сөз экенин түшүндүрүп берүүңүздү суранам.

Ал, аялды суктана тиктеди.

— Мен ар качан аялдар каракчылардан коркот ко деп ойлоочу элем, — деп чынын айтты ал, — бирок сиз андай аялдардан эмес окшойсуз!

Аял жайдары күлдү.

— Ар түрдүү уурулар болот! Мен сизден коркпойм, себеби — аялдарга кордук көрсөтүүгө колуңуз барбай турган адам экениңизди көрүп турам. Бир аз аңгемелешип отуралы. Эч ким биздин тынчыбызды албайт. Мен үйдө жалгызмын. Атам түнкү поезд менен Нью-Йоркко кеткен, анын үй кызматчылары болсо бүт уктап жатат. Сизге бирдеме ооз тийгизип, конок кылсам болот эле. Өздөрү колго түшүрүп алган каракчыларды аялдар ар дайым конок кылчу, эч болбогондо мындай окуялар романдарда учурайт ко. Бирок оокаттары кайда экенин билбейм. Мүмкүн, ичкилик ичип жүрбөңүз?

Ал ыргылжың болгонсуп, эчтеке деп жооп берген жок; бирок өзү ага абдан жагып калганын аял кыйынчылыгы жок билип-сезип турду.

— Чочулап турасыз го? — деп сурады аял. — Мен сизди ууландырбайм, чын айтам. Сизди ишендириш үчүн өзүм да бирге ичишейин.

— Ушундай да ачык-айрым, тайманбаган кыз болосузбу! — деп үнүн катуу чыгарды ал тапанчасынын оозун биринчи жолу жер каратып. — Мен мындан ары шаардык аялдар коркок деген сөздөргө эч качан ишенбейм. Мына, сиздин сырткы кебетеңиз начар, кичинекей эле аялсыз, ал эми баатырдыгыңыз өлчөмдө жок! Баарыдан да ишенгичтигиңизчи! Жарак-жабдыктуу каракчы менен моминтип дити батып жай-баракат сүйлөшүп турууга аялдардан же болбосо жадаса эркектерден канчасы табылат болду экен?

Аял бул сөзгө көңүлү көтөрүлгөнсүп жылмайып койду, бирок ал сүйлөй баштаганда иреңи сумсая түштү.

— Анткени — сиз мага жагып калдыңыз. Сиз сыртыңыздан дурус киши көрүнөсүз, сизди каракчы деп айтуу өтө кыйын. Бул кесибиңизди таштаңыз. Эгерде кыйынчылык болуп баратса, кызмат издеңиз. Болду эми, алдагы оңбогон тапанчаңызды мындай таштап коюңузчу, андан көрө иш жөнүндө сүйлөшөлү. Баарыдан мурун иш табышыңыз зарыл.

— Бул шаардан кызмат табылбай койду, — деди ал кайгыргансып. — Кызмат издеп жүрүп бутумдун таманы тешиле турган болду. Чынын айтканда, ошого чейин… жумушсуз калганга чейин анчалык деле жаман адам эмес элем.

Анын ачуулана айткан сөзүнө аял шайыр күлдү, бул күлкү ага жагып калгансыды, ал эми аял болсо, муну сезе коюп, мына ушул ыңгайлуу учурду пайдаланууга аракеттенди. Эшиктен мындайраак боло берип, түз эле шкафты карай жөнөдү.

— Мен быяктан бирдеме издеп тапканча, сиз мага бардыгын төкпөй-чачпай айтып бериңиз. Эмне ичесиз? Вискиби?

— Ооба, мэм, — деди ал аялдын артынан ээрчип баратып, бирок тапанчасын колуна дагы эле бек кармап, ачык жана эч ким кайтарбаган эшикти улам-улам кооптуу тиктеп баратты.

Аял стаканга виски куйду.

— Сиз менен бирге ичемин деп убадам бергем, — деди аял чоюла сүйлөп, бирок вискини менин табытым тартпайт. Мен… мен херести[1] жакшы көрөм.

Аял андан уруксат сурагандай, толтура херес куюлган бөтөлкөнү өйдө көтөрүп койду.

— Албетте, виски — эркектердин ичимдиги. Чынымды айтсам, аялдар виски ичкенин көп анча жактырбайм. Вино болсо бир башка иш.

Аял аны моймолжуп, жароокер тиктеп туруп стаканын кагыштырды.

— Сиздин ийгилигиңиз үчүн! Жакшы кызмат таап алууңузду каалайм…

Бирок аял тигинин иреңинен жийиркенгендиктин жана таң калгандыктын белгисин байкап, сөзүн токтотту. Эркек эрдин гана тийгизип, стаканды кайра жерге койду.

— Эмне болуп кетти? — деди аял таң калып. — Сизге виски жакпай калдыбы? Мүмкүн, мен жаңылышып калдымбы?

— Башкача виски экен! Ыш жыттанат…

— Менин келесоолугум ай! Мен сизге шотлан вискисин берген турбаймынбы, а сиз, албетте, биздин вискини ичүүгө көнгөндүрсүз. Апкелиңиз алмаштырып берейин.

Аял дээрлик энелик камкордугу менен стаканды которуп жана керектүү бөтөлкөнү таап келди.

— Кандай, бул виски сизге жактыбы?

— Ооба, мэм, бул ыш жыттанган жок. Накта биринчи сорт виски экен. Мен бир жумадан бери оозума бир тамчы да виски ала элекмин. Бул майланышкан виски экен. Эч кандай кошундусу жок, накта экени көрүнүп турат.

— Сиз көп ичесизби?

Бул бир жагынан суроо, экинчи жагынан дагы ичүүгө шыктандыруу иретинде айтылды.

— Жок, мэм, андай дешке деле болбойт. Мурда жакшы эле көп иччүмүн, бирок кезек-кезеги менен гана… Кээде мына азыркыдай бир рюмка жакшы виски зыяндык кылбайт. Болуптур эмесе, мэм, жакшылыгыңызга чоң ыракмат, мен кетейин.

Бирок миссис Сетлиф колуна түшкөн ууруну оңой менен коё бергиси келген жок. Бул окуянын анчейин кургак кыялына берилип кетти дешке деле болбойт эле — анткени, аял ага көп анча кызыгуучу эмес. Ошого карабастан, бул окуяда кандайдыр сейрек учурай турган адам таң каларлык нерсе бар эле, аялды мына ошонусу кызыктырды. Анын үстүнө андан кооптоно турган эчтеке жок экенин аял толук түшүндү. Бул адам өзүнүн чап жаактуулугуна, көзүнүн сүрдүүлүгүнө карабастан укмуштуудай элпек эле. Аялдын кандайдыр терең сезимине тааныштары муну укканда… алардын таң калуулары жана суктануулары жөнүндөгү ой кылт этти. Мындай окуяны колдон чыгаруу өкүнүчтүү болмок…

— Ошентип, карактоо — сиздин оюңузча, өзүңүзгө тийиштүүнү алуу деген сөз экенин айтып берген жоксуз, — деди аял. — Биерге, столго жакын отуруңуз да, ошол жөнүндө айтып бериңиз.

Аял өзүнө отургуч жылдырып алып отурду, тигини болсо теке маңдайына отургузду. Кыясы, кооптонуу эркектин көңүлүнөн кетпеди окшойт: улам тегерекке кыраакы көз чаптырып, суктанган кебетеде аялды карайт, бирок аял сүйлөп жатканда гана анын иреңине бир аз назарын салып карап турат, анын добушуна караганда, башка дабыштарга көбүрөк кулагын салат. Тапанчаны бир мүнөт да эсинен чыгарбайт. Тапанча экөөнүн ортосунда, столдун бурчунда, туткасы анын оң колуна оңтойлуу жатат.

Ал таптакыр чоочун, өзүнө бейтааныш үйдө болчу. Чытырман токой менен ээн талааны тайманбай кыдырып жүргөндө төрт тарапка тең сергек көз чаптырып, кулак түргөн бул Батыштын уулу, столдун астында өзү менен аңгемелешип отурган аялдын бутунун жанында электр кнопкасы бар экенин билген эмес. Мындай ойлоп чыгарылган нерсе жөнүндө ал эч качан уккан да эмес, анын кыраакылыгы жана сактыгы биерде күчсүз эле.

— Билгиңиз келсе, мисс, — деп баштады ал, аялдын такыган суроосуна жооп берип, — качандыр бир убакта карыя Сетлиф бир иште мени аябай алдап, боорум менен жылдырып таштаган. Бул барып турган алдамчылык эле, бирок ал үчүн иш оңунан чыкты. Кимдердин чөнтөгүндө жүздөгөн миллион акчасы болсо, аларга баары закондуу, алардын колунан баары келет. Мен сиздин атаңыздын үстүнөн даттанып же андан өч алайын деп жатканым жок. Ал мен жөнүндө эч качан уккан эмес жана албетте, мени жардылантып ушул абалга жеткиргенин өзү да билбейт. Ал атак-даңкы чыккан, колунда миллиондогон акчасы бар чоң неме болсо, мага окшогон майда-барат бирөө жөнүндө кайдан уксун! Ал бирди-бирге урунуштурган шылуун адам. Анын кол астында жүздөгөн түрлүү адистер бар, алар анын камын ойлошуп ал үчүн иштеп беришет. Угушума караганда, алардын кай бирлери айлык акыны Кошмо Штаттардын президентинен да көп алышат экен. Мен болсом, сиздин атаңыз жакырланткандардын ичинен миңдин гана биримин.

— Карабайсыңбы, мэм, менин бир аттын күчүнө барабар гидравликалык установкалуу кичинекей ишканам бар эле. Бирок Сетлиф жана анын шериктери Айдахону бүткүл өз колдоруна алып, эритүүчү трестти кайрадан түзүп, бардык жерди өздөрүнө менчиктеп алып, Туин Пайнста күчтүү чоң гидравликалык установканы орноткондон кийин, албетте, мен өз ишимде, жадаганда, жумшаган каражаттарымды актабастан, күйүп кеттим. Мени сүрүп чыгарышты. Жыйнаганымдын баары жылас болду. Мына ошентип, бүгүн түнү жан сактаарга сокур тыйыным жок, анын үстүнө жолдошумдун абдан кысталып жатканын билип, мында кирип, сиздин атаңыздын дүнүйөсүнөн азыраак алып кетүүнү ойлогом. Мага акча абдан керек болуп жатат, демек, эгерде мен андан өзүмө тийиштүүнү алсам, анчалык деле чоң күнөө болбос.

— Сиздин айтканыңыз чын болгон күндө да, — деп миссис Сетлиф анын сөзүнө макул болбогонсуду, карактагандын аты карактаган. Бул айткандарыңыз менен сотто эч убакта актана албайсыз.

— Аны билем, — деп бат эле макул боло койду. — Адилет иштин баары эле дайыма закондуу боло бербейт. Мына ошондуктан, биерде мен тынч отуруп сиз менен сүйлөшө албай жатпайымбы. Бул, сиздин чөйрөңүз менин көөнүмө жакпайт дегендикке жатпайт. Жок, сиз мага абдан жагасыз, бирок полициянын тырмагына илинип калуум эч мүмкүн эмес. Алар мени эмне кыларын мен эң сонун билем! Кечээги эле өткөн жумада бир жигитти бар болгону көчөдө бараткан бирөөнүн чөнтөгүнөн эки доллар, сексен беш цент кымтып алгандыгы үчүн беш жылга соттоп жиберди. Мен муну газетадан окудум. Жумуш жок болуп кыйынчылык башка түшкөн кездерде адамдын аргасы түгөнүп, тобокел болуп кетет тура. Колунда бирдемелери барлар да ырайымсыз болушуп, колуна ким тийбесин терисин тескери сыйрып өч алышат. Эгерде мени азыр кармап алышса, анда мага сөзсүз он жылдан кем кеспейт. Ошондуктан, биерден эртерээк кетким келет.

— Жок, токтой турсаңыз, — деп аял кылыктанып аны дагы кармап турууга аракеттенип, ошол замат жанатан бери улам басып коюп отурган кнопкадан бутун тартып алды, — сиз, жадаса мага атыңызды да айтпадыңыз.

Эркек бир азга ыргылжың болуп ойлонгондон кийин:

— Мени Дэйв деп атай бериңиз… — деди.

— Мына ошентип… Дэйв, — деди аял күлүмсүрөп жагымдуу оңтойсузданып — Сиз үчүн бирдеме ойлонуш керек. Сиз али жашсыз жана биринчи ирет жаман жолго түшүп отурасыз. Эгерде сиз мындан ары да, сиздин оюңуз боюнча, өзүңүзгө тийиштүүлөрдүн баарын ала берсеңиз, кийин сизге тийиштүү эместерди да ылгабастан ала баштайсыз. Сиз билесизби, аягы кандай болуп бүтөрүн. Андан көрө, сизге адал эмгек издеп табууну ойлонушуп көрөлү.

— Мага акча керек, болгондо да азыр керек! — деп кесе жооп берди ал. — Мага эмес, жанагы сизге айткан жолдошум үчүн керек. Ал азыр кыйын абалда, аны кырсыктан тезирээк куткарыш керек, болбосо иши жаман болот.

— Сизге орун издеп таап бере алам, — деди аял бат эле. — Жолдошуңуз жөнүндө болсо… Билесизби? Мен сизге карыз акча берейин, сиз аны ага салып жибериңиз. Кийин мага айлык акыңыздан кайтарып бересиз.

— Үч жүз доллар болсо жетээр эле, — деди жигит жай гана. — Ооба, үч жүз менен ал кутулуп кете алат. Ошол акча үчүн анан дагы оокаттык жана тамекилик тыйын-тыпыр үчүн бир жыл башым менен жер казып иштөөгө даяр элем.

— А, сиз тамеки чегесизби? Мен ал жөнүндө ойлогон эмес экем.

Аял колун дал тапанчанын үстүнөн арта салып сунуп, анын манжаларына туруп калган сары ышты көрсөттү. Ошол эле мезгилде тапанчага чейинки аралыкты көзү менен болжолдоп ченеп чыкты. Тапанчаны шып илип ала койгусу келди. Бул иш колунан келээрине өзү так ишенсе да, ага бара алган жок. Акыры өзүн-өзү токтотуп, колун кайра тартып алды.

— Сиздин тамеки тарткыңыз келип турабы?

— Ушунчалык тарткым келип турат…

— Тарта бериңиз, каршылыгым жок. Ал турмак тамеки тарткандарды, албетте, сигарет болсо, мен абдан жакшы көрөм.

Жигит сол колун салып, каптал чөнтөгүнөн бир айрым ушаланган папирос кагазын алып чыгып, тапанчанын катарындагы оң колунун жанына койду. Кайра чөнтөгүнө колун салып, бир чымчым киргилт, кесек тамекини кагазга салды. Андан кийин эки колун тең тапанчанын үстүнө коюп, тамеки ороду.

— Менден чын эле коркуп жаткансып, алдагы түрү суук тапанчадан таптакыр ажырабай калыпсыз, — деди аял кайраттанып.

— Сизден коркконум жок, мэм, бирок ошондо да азыраак көңүл жай эмес…

— Мен сизден коркпой эле отурбайымбы?

— Сиз эмнеден коркмок элеңиз.

— Өмүрүмдү тобокелге салганымчы? — деди аял.

— Ооба, чын, — деп эркек тез мойнуна алды. — Канткен менен корккон жоксуз! Мүмкүн, мен өтө эле сактырмын.

— Мен сизге эч жамандык кылбаймын, — деп аял аны сумсайыңкы жана мостоё тиктеди, ошол мезгилде туфлийинин таманы менен электр коңгуроосунун кнопкасын дагы басты. — Менин байкашымда, сиз кимдин ким экенин көп анча ылгай албайт окшойсуз! Өзгөчө аялдарды! Мен сиздин кылмыштуу ишиңизди таштатууга аракеттенип жана сизге адал эмгектенүүгө кызмат таап берейин деп жатсам, а сиз болсо…

Жигиттин бети чымырай түштү.

— Кечирип коюуңузду сурайм, мэм, — деди ал, — менин шекшингеним уят окшойт.

Оң колун тапанчадан тартып алып, тамеки тартты, андан кийин колун тизесине койду.

— Ишенгениңизге ыракмат, — деди аял үнүн акырын чыгарып, анан көзүн тапанчадан башка жакка буруп, коңгуроонун кнопкасын дагы катуураак басты.

— Жанагы үч жүз долларды, — деп сөзүн баштады жигит, — мен бүгүн эле телеграф менен Батышка жөнөтүп жиберет элем. Ал акча үчүн толук бир жыл иштесем да макулмун, оокаттык бир деме алып турсам эле болду.

— Сиз андан алда канча көп иштеп табасыз. Мен сизге айына жетимиш беш доллардан кем эмес айлык акы берүүгө убада берейин. Ат багуу колуңуздан келеби?

Жигиттин иреңи күлмүңдөп көзүнөн от жанды.

— Болду эмесе, мага же менин атама кызматка орношуңуз, — баары бир кызматчыларды дайыма мен жалдайм. Мага дагы бир ат айдагыч керек…

— Ат айдагычтын киймин кийиппи? — деп чочуп кеткендей сөздү тез бөлдү; анын дабышынан Батыштын эркин уулунун текеберчилиги угулуп, иреңинен шылдыңдуу жылмаюу сезилип турду.

Аял илбериңки жылмайып койду.

— Демек, бул иш сизге жакпады го. Башкасын ойлоп табайын… Айгырларды үйрөтүүнү билесизби?

Ал башын ийкеди.

— Биздин асыл тукум айгырларды өстүрүүчү завод бар, ошондон сизге окшогон кишиге кызмат табылат. Макулсузбу?

— Макулсузбу дейсизби, мэм? — Анын үнүндө ыраазылык менен кубанычтын белгиси турду. — Айтыңызчы, ал каерде. Мен ишти эртең эле баштоого даярмын. Сизге күн мурунтан убадамды берип коёюн: Хьюги Люкту азаптан куткарганыңызга эч качан өкүнбөйсүз.

— Сиз өз атыңызды Дэйв деп атагандай болбодуңуз беле? — деди аял азыраак жемелегенсип.

— Ооба, мен калп айтып койдум, кечирип коюңуз. Менин чыныгы атым Хьюги Люк. Эгерде сиз асыл тукум заводуңуздун каерде экенин түшүндүрүп жана жол кире берсеңиз, мен эртең эртең менен дароо жолго чыгам.

Мына ушуларды сүйлөшүп жатып аял коңгуроонун кнопкасын тынымсыз басып жатты. Ал коңгуроону ар түрлүү белги: үч кыска жана бир узак, эки кыска жана бир узак, акыры беш коңгуроону катары менен берди. Андан кийин бир нече жолу кыска коңгуроо берип туруп уч мүнөт тынымсыз шыңгыратты. Ансайын уйкудан баш көтөрбөгөн, акылсыз иш башкаруучуну өз ичинде купуя жемелесе, бирде коңгуроонун оңдугуна шекшинет.

— Сиздин макул болгондугуңузга мен тим эле ушунчалык кубанычтуумун, — деди аял, — тим эле ушунчалык кубанычтуумун! Муну эч кандай убарасы жок эле уюштурууга болот. Эмесе уруксат этиңиз, мен жогору жактагы капчыкты барып алып келейин.

Жигиттин көзүндө пайда боло калган шектенүүнү байкай коюп ошол замат мындайча кошумчалады:

— Мен деле сизге үч жүз долларды ишенип жатпаймынбы?

— Мен сизге ишенем, мэм, — деп урматтагандай жооп берди жигит. – Анчейин гана өзүмдү өзүм токтото албай жатам.

— Демек, жогору жактагы акчага барып келсем болобу? – Жигит жооп бергиче, аял алыстан чыккан бир күңүрт табышты укту. Ашкананын эшиги кычырап ачылганын аял жакшы билди, бирок дабыш угулар-угулмаксан болуп араң чыкты, — көбүнчө табыш эмес эле, абанын жеңил элп эткениндей болчу: эгерде ушунчалык назарын салып турбаса, аял укпай да калат эле. Бирок ал дабышты Хьюги Люк да укту.

— Бул эмне? — деп сурады ал чочулап.

Аял жооп берүүнүн ордуна колун сунуп, тапанчаны шып илип алды. Анын мындай кыларын Люк түк күткөн эмес, аял мына ушундай учурдан пайдаланууну көздөгөн болчу. Жигит шап колун сунуп, тапанчанын ордун басып калды.

— Отур! — деп үнүн катуураак чыгарып буйрук кыла сүйлөдү аял, жигит адегенде ал үндү тааныган да жок. — Кыймылдаба! Колуңду столдун үстүнө кой.

Жигит тапанчаны кандай кармаганы аялдын эсинде калган, мына ошол ага пайдалуу иш болду. Оор тапанчаны колун созуп кармап туруунун ордуна, аял чыканагын столго таяп, жигиттин башын мээлебестен дал көкүрөгүн мээледи. Аялдын колунан тапанчаны ыргыта урууга эч ылаажы жоктугун көрүп, ал анын буйругуна баш ийип, тынч отурду, жаза атууга да ишенич кыйын. Анын байкашында, тапанча да, кол да калтылдабайт, ошентип учу жумшак ок чыгып кеткенден кийин көзөнөктүн көлөмү көзүнө элестей түштү. Анын көзү аялда эмес эле пистон ургуч букада болду, анткени — аял машааны манжасы менен азыраак басып койгон сайын, өйдө көтөрүлө калып жатты.

— Алдагынын сайы араң кармап турганын сизге эскертип коюшум керек. Машааны анчалык катуу баспаңыз, болбосо бир жериме грек жаңгагындай гана көзөнөк калтырасыз. Аял машааны бир аз бошоңдотту. — Мындай болсо жакшы, — деди ал. — Машааны таптакыр төмөн түшүрсөңүз да жакшы болгон турат. Көрдүңүзбү, кандай элпек экенин. Керек болсо, тез жана акырын басып койсоңуз машаа көтөрүлүп барып кайта ордуна келсе болгону, үйүңүздүн күзгүдөй полу кан-жинге аралаша түшөт.

Хьюги Люктун арт жагындагы эшик ачылып, кимдир бирөөнүн бөлмөгө кирип келгенин укту. Бирок ал былк этип да койгон жок, аялды тиктеп туруп, анын өзгөрүлгөн, таптакыр башка — ырайымсыз, суук, таш боор, бирок мурункусундай укмуштуу сулуу иреңин көрдү. Анын көзү да суз тартып, чаары чыгып, каардуу от жанып турду.

— Томас, — деп буюрду аял — телефон менен полиция чакырыңыз. Эмне үчүн мынчалык кечигип келдиң?

— Коңгуроону угар менен эле келдим, айым.

Аялдан ууру көзүн бир мүнөткө да айырбай тиктеп турду, аял да аны тикие карап турган, бирок коңгуроо жөнүндө сөз болгондо жигиттин көзүнөн таң калгандыкты байкай койду.

— Кечириңиз, айым, — деди үй кызматчысы, — тапанчаны мен алып, үй кызматчыларын ойготуп келгеним жакшы болот ко дейм?

— Жок, полицияга телефон чалыңыз. Бул кишини мен өзүм кармап турам. Барыңыз, тез-тез кыймылдаңыз!

Үй кызматчысы түндө кие турган кепичин тарпылдатып чыгып кетти, жигит менен аял бири-биринен көз айырбай орундарында былк этпей отурушту. Аял бардык тааныштарынын алдыда турган кубанычтуу мактоолору жөнүндө эстегенде терең ыракатка чөмүлдү, курал-жарактуу каракчыны жалгыз өзү кармаган жаш, сулуу миссис Сетлиф жөнүндөгү макаланы аристократтык газеталардын хроникасынан азыр эле көрө баштады. Бул, көпчүлүктү дүүлүктүрө турган анык укмуштуу окуя боло тургандыгына толук ишенген!

— Сотто жанагы өзүңүз айткан өкүмдү чыгарганда, — деп мисирее сүйлөдү, — бирөөнүн дүнүйөсүнө кол салып жана аялды курал менен коркутуп, акмактык кылуу кандай экенин ойлоно жүрөрсүз. Бул сабакты өмүрүңүз өткөнчө эстеп жүрүүгө убакытыңыз жетишет. Ал эми чынын айтыңызчы: сиздин жардамыңызга муктаж болгон эч кандай жолдошуңуз жок эмеспи? Мага айткандарыңыздын баары калп ко?

Хьюги унчуккан жок, аялды тигиле карашынан эчтеке түшүнүп болбойт. Ушул мүнөттө аялды кандайдыр бир туман андан далдаалап калгансыды, — анын көзүнө аял эмес, эркектери менен аялдары Чыгыштын чириген шаарынын кулк-мүнөзү жагынан бузулган адамдарынан алда-канча жогору турган Батыштын күнөстүү мейкини элестеди.

— Эмне унчукпай калдыңыз. Эмне үчүн дагы бирдемелерди ойлоп таба койбойсуз? Эмне коё бер деп менден суранбайсыз?

— Суранат элем! — деп жооп берди Хьюги кеберсиген эрдин жаланып. Суранат элем, эгерде…

— Эгерде эмне болсо? — деп аял өкүм сурады.

— Дагы эле жанагы сиз айткан сөз жөнүндө ойлонуп жатам. Эгерде сиз дурус аял болсоңуз, анда коё бер деп суранат элем. Аялдын ачуусу келип, өңү кумсара түштү.

— Абайлап сүйлөңүз! — деп эскертти аял.

— Мени өлтүрүшкө сиздин кудуретиңиз жетпейт да! — деп ал кемсинте жылмайды. — Эгерде сизге окшогондор кенен-чонон даң салып жүрө бере турган болсо, анда биздин дүйнө барып турган бузук жай экен да, бирок менин оюмча мени атууга сизге мүмкүнчүлүк бергидей анын делебеси али төмөн түшө элек болуу керек. Сиз осол аялсыз, бирок балакеттин баары сиздин начардыгыңызда. Адамды өлтүрүү анчалык деле кыйын эмес, бирок антүүгө сиздин колуңуз барбайт. Күчүңүз жетпейт.

— Тилиңизди тарта сүйлөңүз! —деп кайталады аял. — Эскертип коёюн, аягы жаман болуп жүрбөсүн. Сизге кандай өкүм чыгарылат — оорбу же жеңилби, баары менин колумда.

— Сизге окшоп, жүзү каралык кылгандарды жазалабаган бул эмне болгон кудай! — деди Хьюги үнүн катуу чыгарып. Мынчалык эмне үчүн бечара адамзатты ырайымсыз кордойт, түшүнбөйм… Эгерде мен кудай болсом…

Үй кызматчысы үйгө кирип келип, анын сөзүн бөлүп жиберди.

— Эмнегедир телефон бузулуп калыптыр, айым, — деди ал, — зымы үзүлгөнбү же дагы башка жериндеби, айтор, станция жооп бербейт.

— Анда үй кызматчыларынын бирөөнү ойготуңуз, — деп буйрук кылды аял. — Аны полицияга жиберип, кайта мында тез келиңиз.

Бөлмөдө дагы экөө ээн калды.

— Бир суроого жооп бере алар бекенсиз, мэм? — деди Люк. — Сиздин үй кызматчыңыз кандайдыр бир коңгуроо жөнүндө айтты. Мен баятан бери сизди байкап отурдум, бирок коңгуроого жакын барып, кол тийгизгениңизди көргөнүм жок.

— Ал столдун астында, акылы жок адам экенсиз! Мен кнопканы бутум менен баскамын.

— Ыракмат сизге, мэм. Мен мурда сизге окшогон адамдар барбы, жокпу деп жүрчү элем, эми бар экендигине толук ишендим. Мен сизге ишенип, ичимдеги сырымдын баарын айтып берсем, сиз жанатан бери жанымда отуруп мени жүзү каралык менен алдаптырсыз.

Аял анын сөзүн таңазарга албагандай күлдү.

— Сүйлөй бериңиз. Эмне десеңиз ошо деңиз. Бул чынында кызык окуя.

— Сиз мага көзүңүздү сүзүп, анткорлонуп боорукер, сүйкүмдүү болуп көрүнүп, шым эмес, көйнөк кийгендигиңизден пайдаланып, мени сызга отургуздуңуз. Жанатан бери коңгуроонун кнопкасын улам бутуңуз менен басып жатыпсыз да! Мейли, анда көңүл жубата турган бирдеме бардыр. Мен сиздин ордуңузда болгончо, бечара Хьюги Люк бойдон калып, он жыл түрмөдө отурганым жакшы. Сиз сыяктуу аялдардын орду, мэм, тозоктун өзүндө!

Жымжырт боло түштү, ошол мезгилдин ичинде Люк аялдан көзүн албай тиктеп турду. Кыясы, ал анын жибин тартып көрүп, кандайдыр бир чечимге келгенсиди.

— Сөзүңүздү улантыңыз, — деп демитти аял, — дагы калган-катканы болсо айтыңыз.

— Ооба, мэм, айтам. Сөзсүз айтам. Сиз билесизби, мен эмне кылганы жатам? Мен азыр ордуман туруп, эшикти карай жөнөйм. Азыр сизден тапанчаны тартып алаар элем, бирок сиз акмактык кылып, машааны басып жибересиз. Мейли, аны сизге таштадым! Ай, жакшы тапанча эле. Болуптур эмесе, мен түз эшикти көздөй кеттим. Баары бир сиз ата албайсыз. Адамды өлтүрүш үчүн да кайрат керек, ал болсо сизде жок. Кана эмесе, атууга даярданыңыз, аталаар бекенсиз, азыр көрөбүз. Мен сизге эч кандай зыян келтирбестен, мына бу эшиктен чыгып кетем. Мен кеттим.

Ал аялдан көзүн албаган бойдон отургучту артка жылдырып, ордунан турду. Буканы ургуч белчесине чейин көтөрүлдү. Экөөнүн тең көзү тапанчага өтүп кетти.

— Катуурак басыңыз, — деди Хьюги кеңеш берип, — буканы ургуч али белчесине чейин да жете элек. Кана, адамды өлтүрүп көрүңүзчү! Адамды өлтүрүңүз, муштум баткандай кылып эңшере атыңыз, мээси полго чачырай түшсүн. Демек, адамды өлтүрөт деген ушул болот.

Буканы ургуч улам-улам өйдө, бирок жай көтөрүлө берди. Жигит бурулган бойдон, далысын салып эшикти карай жөнөдү. Аял тапанчаны жогорураак кармап Люктун далысын мээледи. Буканы ургуч эки жолу өйдө көтөрүлүп барып, экөөндө тең кайта ылдый түштү.

Эшикке жеткенде, чыгып кетүүдөн мурун Люк дагы бир жолу кайрылып артын карады. Ал, бул аялга болгон ачуусун бүт топтоп, ызырынып-жек көрө жылмайып үнүн бас чыгарып, жаман сөздөр менен келиштирип туруп сөгүп чыгып кетти…
1910-ж.

Которгон С.Эрматов

[1] Херес — ичимдиктин бир түрү.