Исламды идеология катары кармаган алгачкы саясый кыймыл XIX кылымдын ортолоруна туш келет. Осмон империясынын султаны өз ыйгарым укуктарын парламент менен бөлүшүүгө туура келген.

Бул жолду кийин XX кылымда Ирак жана Сириядагы баасчы партиялар менен Египеттеги ихванчылар (мусулман агайындар) улады. Батыш дүйнөсүнүн саясый түшүнүгүнүн дүйнө жүзүнө жайылышы менен бирге, батыштын эле саясый системасы исламий принциптерди жана бакубат жашоону максат кылган саясый кыймыл катары өнүгүп чыгат. Бул кыймылдар негизинен күч-кубатты ислам принциптеринен эмес, саясый системадагы өзүнө жат көз караш жана идеологияларга каршы туруудан алат.

Чыныгы исламий жашоого саясат аркылуу жетерин, адилеттүү система ошондо гана орношорун убада кылышат. Тактап айтканда, бийлике келсек чыныгы исламий-адилеттүү жыргал жашоону курабыз деп убада беришет. Ошондуктан үгүттөрүндө исламий мотивдерди (риториканы) колдонушат.

XX кылымда бийликке келген исламий кыймылдар да болду. Жадагалса өздөрүн толук ислам мамлекети деп расмий атагандар да бар. Мисалы, Сауд Арабия падышалыгы, Иран Ислам Республикасы ж.б… Бирок шарият негизинде башкарыларын айтып жүргөн бул өлкөлөр “идеалдүү адилеттүүлүктү” же ошол эле ислам мыйзамдарын сактаган өлкө экенин кантип айтабыз? Адам акысы, жеке мал-мүлк коопсуздугу, аял кишинин көчөдө жүрүшү сыяктуу глобалдык укук эрежелери бул өлкөлөрдө аксап атканы ачуу чындык.

Коомдук жашоодогу жарандардын билим алуу, дарылануу деген эң эле жөнөкөй көйгөйлөрү чечилбей атканда, пайдадан түшкөн акчаны коомго адилеттүү бөлүштүрүү сыяктуу экономикалык темаларды козгоонун кажети деле жок.

Бул мамлекеттердин дээрлик баарында “дөөлөт улук” деп, жарандын жеке кызыкчылыгы менен мамлекет кызыкчылыгы таразага коюлуп, акыры өздөрү жазган мыйзамдарына да каршы келген учурлар аз эмес. “А дөөлөт ким?” дегенде, жылдар өтүп, отурган тактысын бошото албай, анысы үчүн бүтүндөй элин кан майданга айдагандарды, макамдарын атадан балага мурас кылгандарды же Иранга окшоп бүтүндөй элдин тагдырын молдолорго өткөрүп бергендерди көрөсүң. Бир ууч топтун, класстын, уруунун же үй-бүлөнүн өкүмүн муундан-муунга калтыруу үчүн “дөөлөт улук” деген идеологияны колдонушканы чындык.

Атаандаш саясый партияларын озуп чыгып, шайлоо аркылуу өкмөткө жеткен Египеттеги мусулман агайындар же соңку чейрек кылымда Түркия тарыхында болуп көрбөгөндөй тескери нукка буруп ийген Милли селаметчилерди алсак, алар да элин идеалдуу адилеттүүлүккө, же идеалдуу мамлекеттүүлүккө жеткирди дешке ооз барбайт.

Бүгүнкү күнгө чейин курулган саясый-исламий кыймылдар акыры барып тоталитардык, диктатордук режим менен аяктап атканын тарых өзү көргөзүп турган чагы. Саясый-исламий кыймылдар күчүн исламдын рухунан, принциптеринен, илимий түпкүрүнөн албагындыгы үчүн, бийликке келгенден кийин ар түрдүү зомбулукка, паракорчулукка, адилетсиздикке, мыйзамсыздыкка оңой берилип кетүүдө.

Саясый-исламий кыймылдар иш жүзүндө көз-карашы өзүнө окшобогондорду жактырбоо, өзүнө окшоп ойлонбогондорду жек көрүү же душман катары кароо, жадагалса өлтүрүп жок кылууга чейин баруу сыяктуу мүнөздөргө ээ. Саясый исламчылар заманыбыздагы радикал исламчылардын жана ваххабий, салафий агымдарынын негизги булагы болгон харижйликке жакындап, кай бир жерде харижийлик түшүнүк менен кесилишет экен.

Харижийлер сыйынууга катуу көңүл буруп, майда-чүйдө формалдуу диний жөрөлгөлөргө өтө кылдат мамиле кылышат. Бирок илимий жана руханий тажрыйбасы терең болбогондуктан, лидерине ашкере баш ийип, ага катуу байланышат. Ошонун айынан өздөрүнө окшобогондорду жаман көрүп, жадагалса аларга каршы күч колдонуп, андан да ашынып кетсе өлтүрүп салууга барышат. Бүгүнкү күндө терроризмге аралашпаган, террорист деп таанылган топтор менен мамиле кылбаган ислам өлкөсү же өкмөтү барбы?

Кыскасы, саясатты ислам дини менен аралаштыруу мыйзам үстөмдүгү болбогон режимдерде ар дайым ийгиликсиз бүтөрү ачык. Анткени мыйзам иштебеген жерде исламий принциптер да (саясатта) ишке ашпасы белгилүү болду. Саясый исламчылар паракорлукка, зомбулукка, аткезчиликке, уурулукка берилип кеткени көп байкалат. Мындан эң чоң зыянды Ислам дини тартып, жөнөкөй эле диний ибадаттарын аткарган тайпанын баркы кетүүдө. Айрым саясатчылардын айынан бизде деле ушул көрүнүш жок эмес.

Нурлан ТАГАЕВ

Эгер “РухЭш” сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз...

Мбанк+996 700 532 585 жана ЭЛСОМ +996 558 080 860, МойО +996 0700532585 жана Оптима банк-4169585341612561.