АҢГЕМЕ

1.

Көкбөрү тартыш болгон майдандын четинде жымжырт айыл бар. Шаң эмес, шыбырак үн да чыкпайт анда. Шарты начар үй, жоолуксуз аял, короодон чыккан ызы-чуу – бул жакта адат. Бирок бир күнү ошол ызы-чуу тып токтоп, ошол ызы-чуу өзү ыйга айланды...

Айжаркындын мойнунда велосипеддин дөңгөлөгү илинип турган. Аны күйөөсү Илияс колуна өтүкчүнүн зымын алып, аялын айбанчадагы мамыга байлап койду. Моюнга илинген ал дөңгөлөк башында күлкү жаратты.

– Ой, Илияс дагы театр курган экен! – дешти кошуналар. – Концерт баягы...

Бирок кечинде кошуна келин Айгүл үнсүз жаш төгүп кеткенде, алардын күлкүсү да тып басылды.

Илияс – баягы эле темир-тесек чогултуп, саман сатып күн өткөргөн, колуна арак карматсаң, өзүн хан сезген эркек сөрөй. Жумушка жарамсыз болгону менен аялын уруп-сокконго гана жарайт. Айжаркын ага баш кошкондо он сегизге толо элек болчу. Энеси “чоңойду, кам көрөт” деген. Кам көрдү. Кам көргөнү ушу – колуктусунун мойнуна каамыт илип, кайыш менен камчы үйрүгөн эркек болду.

Бир күнү түн ортосунда Айжаркын үйдөн качып чыкты. Оозунан кан куюлуп, көзү көгөрүп, көйнөгүнүн өңү көрүнбөй калган. Улуу кызы – алты жаштагы Асылзаты апасынын колун сыга кармап, ыйлаган жок. Тек гана:

– Апа, эми өлбөйсүңбү? – деп сураган.

Эртең менен айыл милийсасы келди да, айтканы бу:

– Илиястын үй-бүлөлүк маселесине аралашпайбыз, – деп кетип калса болобу.

Мектептеги мугалимдер болсо кыздын денесиндеги көгөргөн тактарга көз жуумуп:

– Уруш боло берет ар кимде, – дешти.

Айжаркын кайра эле ыдык көргөн үйгө кайтып барды. Себеби барар жери жок башка. Эки баласын жетелеп туугандарына барган менен алар:

– Күйөөңө кайтып бар, – дегенди эле кайталашат.

Бир күнү баягы дөңгөлөк кайра эле мойнуна илинди. Бул ирет ал жылаңач эле дырдайып. Күйөөсү аны айылдын жыйыны өткөн клубдун алдында жип менен сүйрөп баратты. Жамгыр көнөктөп жаады бир башкача. Эч ким чыга алган жок үйдөн. Эч ким унчукпады. Болгону, алыстан апапак көйнөк кийген аял улам жакындап келе берди...

Токтогүл болчу ал. Колунда – куураган гүл. Жанынан эч ким өткүс дарактай тик качырып келди. Илияс кызуу болчу, бирок анын көздөрү ал аялды көргөндө, селт дей түштү.

– Эй, токтот! – деди Токтогүл.

– Бул менин катыным! – деди Ильяс. – Өзүм билем.

– Сен адам эмес экенсиң, – деди аял. – Бул шордуу колуктуң – тагдыр. А тагдырды сүйрөп болбойт. Бир күнү өзү сүйрөйт сени...

Кийинки күнү Айжаркын да, балдары да жок болду. Илияс жалгыз калды.

Бир нече айдан кийин айылдан үн чыкты. Китеп сатып жүргөн киши айылга келип, элге үн катты:

– Бул дөңгөлөк эмес. Бул айланма. Кайтып келет ал. Өзүңөргө! Зөөкүрлүк кайра келет. Эгер үн катпасаңар...

2.

Базар… Эт сасыган желим баштыктар, жүгү оор кыйшыйган арабалар, бирде боз, бирде күрөң туман каптап турду шаарды. Эл арасында бир аял, мойнунда жүк илип алыптыр. Жүк эмес — дөңгөлөк. Автодөңгөлөк. Укмуш жүк.

Тер баскан жүзүнөн тып эткен тамчы акпай, ызанын сызымы агып жаткансыды. Жанагы жол тандабас авто-унааларга салынар чоң дөңгөлөктүн бирөөсүн илип алыптыр мойнуна. Кыска кайыштуу анысы.

— Эже, оор го мунуңуз? Жардам берейин…

— Тийбе! — деди ал көзүн албай. — Бул менин жүгүм. Өзүм көтөрөм.

Карап тургандар үрпөйүп чочулашты бул көрүнүштөн. А тиги келин дөңгөлөк илип баратты мойнуна.

– Эмне жорук бул?.. – дешти.

Кайраттуу бир жаш кыз гана үн катканга жарады:

— Эже, бул эмне кылганыңыз?! Мойнуңузга эмнени илгенсиз?!

— Ошондо гана күйөөм түшүнөт... Түшүнөт деп үмүт кылам.

Жол боюнда бул келиндин күйөөсү пирожки сатып отурган. Анын көздөрү тостоюп, моюнга дөңгөлөк илген келинчегин тааныды. Түшүндү. Жок, түшүнгүсү келбеди.

— Айта албадым… башка сөз таба албадым… — деп акырын шыбырады келин өзүнчө кобуранып.

— А сенин үнүң — ошол дөңгөлөк! — деди артындагы кайраттуу кыз. — Аялзаттын үнү угулбай калганда гана буюмдар сүйлөйт, мойнундагы жүк сүйлөйт... кыйкырган үн чыгат!

Келин тып токтоп, артына кылчайды:

— Кээде биз жиндиге окшоп калабыз. Бирок жинди эмеспиз. Кара күч муну түшүнбөйт. Эрим түшүнбөйт. Коңшулар түшүнбөйт. Анан мен өзүмдү угузуш үчүн ушинттим.

Келин үйүнө келди. Уулу үн катпай тосуп алды. Бир маалда:

— Апа, дөңгөлөк эмне үчүн моюнуңда? – деди апкаарып.

— Эркектердин башында жүргөн нерсе, кээде аялдардын моюнуна илинет… — деди муңайым.

— Апа, атам мойнуңа илген дөңгөлөк кайда?

— Сындырып салгамын аны. Эми анын ордуна үн калат, – деди келин.

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.