XX кылымдын эң таасирдүү философторунун бири Жан-Поль Сартр 1943-жылы жарыялаган «Болмуш жана жоктук» аттуу ири эмгеги менен дүйнөлүк ой тарыхында жаңы доор ачкан. Бул китеп – экзистенциализмдин «интеллектуалдык манифести» болуп эсептелет. Анда адамдын эркиндик табияты, жоопкерчилиги жана жашоо маңызы жөнүндө терең изденүү жүргүзүлгөн.

Негизги түшүнүктөр

1. Болмуш (être / бытие)

Сартр «болмушту» экиге бөлөт:

• Болмуш-өзүндө (être-en-soi): буюмдар, заттар, табият. Алар жөн гана бар, бирок өздөрүн аңдабайт. Мисалы, таш, дарак, үстөл.
• Болмуш-өзү үчүн (être-pour-soi): адамдын аң-сезими. Адам өзүн аңдайт, сурайт, күмөндөнөт жана тандап жашайт.

2. Жоктук (néant / ничто)

Жоктук – адамдын аң-сезиминен жаралат. Биз бир нерсени «бар эмес» деп четке кагуу менен жоктукту жаратабыз. Бул күч бизди тандоого, жаңы мүмкүнчүлүктөрдү ачууга түртөт.

3. Эркиндик

Сартрдын эң олуттуу түшүнүгү – адам «эркиндикке өкүм кылынган» жан. Адам өзү тандабай коё албайт. Ал ар бир чечиминде эркин. Бирок бул эркиндик жеңилдик эмес, оор жүк.

4. Жоопкерчилик

Эркиндик автоматтык түрдө жоопкерчиликти жаратат. Эч кимди, эч кандай күчтү күнөөлөп болбойт – тагдырды, коомду же ата-энеңди. Ар бир тандоо менен сен өз жашооңду өзүң курасың.

5. «Жалган ишеним» (mauvaise foi)

Адам көбүнчө эркиндиктен качат. Ал өзүн «ролго» салат. Мисалы:

• Официант өзүн «официант» катары гана көрүп, инсандык эркиндигин танат.
• Аял «менин тагдырым ушундай» деп, коом жүктөгөн ролду гана жашайт.

Бул – өзүңдү алдоо, чыныгы жашоодон качуу.

Китептин философиялык мааниси

«Болмуш жана жоктук» – адамдын эркиндик жана жоопкерчилик аркылуу өз жашоосун жаратуу мүмкүнчүлүгүн ачып берген чыгармалардын бири. Сартрдын айтымында, жашоонун алдын ала берилген маңызы жок. Аны биз өз тандообуз менен гана түзөбүз.

Кыргыз окурмандарына сабак

Бул эмгектин бүгүнкү күндө бизге бере турган сабагы – өзүңдөн качпоо. Биз көп учурда коомдун айтканын, башкалардын үмүтүн, салттын тар чегин гана жашоо өлчөмү катары кабыл алабыз. Сартр болсо ар бир адам өз тагдырын жаратуучу күч экенин эскертет. Эркиндиктен коркпой, жоопкерчиликти көтөргөндө гана жашоо чыныгы маани алат.

«Болмуш жана жоктук» – бул философиялык эмгек гана эмес, жашоонун өзүн өзгөртүүгө чакырык. Сартр үчүн адам – чексиз мүмкүнчүлүктөрдүн ээси. Ал мүмкүнчүлүктөрдү ачуу үчүн өзүңдү өзүңөн жашырбоо зарыл.

Макала Жаратман Интеллекттин (ChatGPT) көмөгү менен даярдалды

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.