Романдын борбордук идеясы: Жалгыздык — адам тагдырынын түп маңызы

Габриэль Гарсиа Маркес жалгыздыкты адабий темадан жогору коюп, аны бүтүндөй цивилизациянын каргышындай чагылдырат. Буэндиа тукумунун ар бир мүчөсү ар башка мүнөздө, ар башка тагдырда, бирок жалгыздыктан ар бири кача албайт:

• Хосе Аркадио Буэндиа — акылдын жалгыздыгы (илимге суусаган, бирок коомдон бөлүнгөн).
• Урсула — жоопкерчиликтин жалгыздыгы (үй-бүлөнү сактап калуу үчүн өмүр бою күрөшөт).
• Полковник Аурелиано — революциялык жалгыздык (37 козголоң көтөрүп, бирок эч кимге керексиз болуп калат).
• Амаранта — руханий жалгыздык (өмүр бою сүйбөй, сүйгөнгө жол бербей, өкүнүч менен өлөт).
• Ажарлуу Ремедиос (Remedios la Bella)— асмандык жалгыздык (адам дүйнөсүнө ылайык эмес).

Маркес ушул романында жалгыздык — адамдын жаралышына сиңип калган, тагдырдан качып кутулгус феномен.

Макондо — Латын Америкасынын мифологиялык модели

Роман мекени Колумбияда болуп өткөн тарыхый трагедияларды түз айтпайт, бирок баарын символ, миф жана аллегория аркылуу чагылдырат.

Макондо — бул реалдуу география эмес, тарыхый эстутумдун сүрөтү. Ал төмөнкү нерселердин символу:

• Колониализмдин келиши. Испандарды эмес, америкалык банан компанияларын (United Fruit Company) айкын сүрөттөйт.
• Жарандык согуштар. Полковник Аурелиано Буэндиа — Колумбиядагы либералдардын көтөрүлүшүнүн жалпыланган образы.
• Тарыхты эскербеген элдин трагедиясы. Банан ишканасынан кийин эл кара туманга чөмүлүп, болгон окуяны унутуп калат. Бул — бийликтин маалыматты бурмалоосунун символу.

Маркес Макондону жаратканда өз өлкөсүн гана эмес, бардык эзилген элдердин тагдырын сүрөттөгөн.

Магиялык реализм — чыныгы дүйнө менен мифтик дүйнөнүн кош жашоосу

Маркестин дүйнөгө таанылган жаңычылдыгы анын магиялык реализми. Романда: өлгөндөр тирилип сүйлөйт. Ажарлуу Ремедиос ак шейшептерди жайып жатып, шейшептер менен кошо асманга көтөрүлөт. Кан өз алдынча агып барып, апасына кабар берет. Ажарлуу Ремедиостун асманга көтөрүлүшү — магиялык реализмдин күчтүү мисалы. Бүт шаарга төрт жыл, он ай, эки күн тынымсыз жамгыр жаайт.

Булар Маркестин айтуусунда символ эмес, чыныгы турмуштун табигый бөлүгү. Латын Америкасында миф менен чындыктын ортосунда так сызык болбойт, адамдар эки дүйнөдө тең жашайт.

4. Циклдик убакыт — тарых кайра кайталанат

Буэндиа тукуму 100 жылда 100 жолу кайрадан ошол эле каталарды кайталайт. Балдардын аттары — Хосе Аркадио, Аурелиано — муун сайын кайталанат. Мүнөздөр да кайталанат. Сүйүү, кумар, ката, ажырашуу — кайра-кайра башталат.

Маркес бул чыгармасында «тарыхты билбеген эл аны кайра башынан кечирүүгө аргасыз» деген идеяны көркөм формада берет.

(Бул кыргыз контекстинде 1916, 1937, 1941, 1990, 2010-жылдардагы кайталанган трагедияларды эстетикалык деңгээлде эстөөгө окшош ойлорду жаратат).

Үй-бүлө — трагедиянын, сүйүүнүн жана убактылуулуктун кутусу

Буэндиалардын үйү — бул чакан мамлекет сыяктуу: Урсула — анын "конституциясы", баарын сактап турган күч. Аурелианолор — акылдын жана ойдун өкүлдөрү. Хосе Аркадиолор — күчтүн, кумардын жана тагдырга баш ийбестиктин образы. Амаранталар — руханий бүтпөгөн сезимдердин символу.

Акырында үй кулап түшкөндө, Маркес: «Эгер үй-бүлө биримдигин сактабаса, бүтүндөй коом кыйрайт» деген ойду берет.

Тагдыр жана алдын ала жазмыш

Мелкиадестин пергаментке түшүргөн кол жазмасы роман соңунда окулат; анда Буэндиа уругунун бүт тарыхы баяндалып, акыркы урпактын да тагдыры башынан эле жазылып койгону ачыкка чыгат.

Бул “таңда жазылган тагдыр” мотивин жаратат: Буэндиа тукуму өз тагдырын өзү өзгөртө албайт, алар башкара албаган күчтөрдүн — тарыхтын, саясаттын, сүйүүнүн, ички каргашалардын куралындай болуп калат.

Маркес бул көркөм туюнтма аркылуу адамзат тагдыры алдын ала аныкталгандай сезилгенине карабастан, адам ошого карабай аракеттенип, өз жолун издейт деген философияны айтат.

Романдын кыргыз окурманы үчүн мааниси

Бул чыгарма кыргыз коомунун: тарыхты эстөө, үй-бүлө маданиятын бекемдөө, саясый аң-сезимди ойготуу, мифология менен чындыкты айкалыштыра көрүү, жалгыздык менен коомчулуктун балансын табуу сыяктуу маанилүү маселелерине түз байланыштуу.

Кыргыз окурмандары үчүн Маркес: “Эл өз башынан өткөн кайгыны эстебесе, аны кайра эле өз башынан өткөрөт” деген чоң эскертүү.

Маркестин “Жүз жылдык жалгыздык” романы бул:

✓ бир үй-бүлөнүн эпопеясы эмес, бүт адамзаттын мифологиясы;
 ✓ реалдуулук менен кереметтин айкалышы;
 ✓ тарых циклин эстетикалык көркөмдөө;
 ✓ жалгыздыктын философиясы;
 ✓ саясый, руханий жана маданий рефлексия.

Эң башкысы, Маркес айткысы келген нерсе: агер адам өз тарыхын, өз тагдырын, өз үй-бүлөсүн түшүнбөсө, жалгыздыкка соттолгон жан болуп кала берет.

Жаратма Интеллектин (ChatGPT) жардамы менен даярдаган О`Шакир

Эгер «РухЭш» сайтынын ишмердиги токтоп калбашын кааласаңыз, бизди колдоо үчүн төмөнкү банктык эсебибизге өз каалооңузга жараша акча которо аласыз... Мбанк + 996 558 08 08 60 жана Оптимабанк-4169585341612561.